Η κοινοτοπία του κακού και το κακό της κοινοτοπίας

Η κοινοτοπία του κακού και το κακό της κοινοτοπίας Facebook Twitter
Η κοινοτοπία του κακού και το κακό της κοινοτοπίας είναι δύο πλευρές της ίδιας γενοκτονίας. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
0


ΣΤΙΣ 28 ΜΑΪΟΥ, ο Shay Hazkani, καθηγητής Ιστορίας και Εβραϊκών Σπουδών στο University of Maryland, και ο Tamir Sorek, καθηγητής Ιστορίας στο Pennsylvania State University, δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης που διεξήγαγε το ισραηλινό Geocartography Knowledge Group για λογαριασμό του Penn State.¹ Σύμφωνα με την έρευνα, το 82% των Εβραίων Ισραηλινών υποστηρίζει τον αναγκαστικό εκτοπισμό των Παλαιστινίων από τη Γάζα, το 56% επιθυμεί την απέλαση των Αράβων πολιτών του Ισραήλ, ενώ το 47% θεωρεί ότι «όταν κατακτά μια πόλη του εχθρού, το IDF θα πρέπει να δρα όπως έδρασαν οι Ισραηλίτες στην Ιεριχώ […] – σκοτώνοντας όλους τους κατοίκους της». Ακόμα, το 65% των Εβραίων Ισραηλινών πιστεύει ότι υπάρχει «μια σύγχρονη ενσάρκωση του Αμαλήκ», του βιβλικού εχθρού των Ισραηλιτών, ενώ, εξ αυτών, το 93% θεωρεί ότι η βιβλική εντολή «να εξαλειφθεί» ο Αμαλήκ και να «διαγραφεί η μνήμη του» παραμένει επίκαιρη σήμερα.²

Αυτά τα ποσοστά βρίσκουν την αντανάκλασή τους στην υποστήριξη του «σχεδίου Τραμπ» για τη Γάζα από τα κόμματα του «φιλελεύθερου κέντρου» στο Ισραήλ, όπως το Yesh Atid του Yair Lapid και το Blue and White του Benny Gantz. Ούτε θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι η «από τα κάτω» υποστήριξη της εθνοκάθαρσης είναι το αποτέλεσμα της 7ης Οκτωβρίου∙ σύμφωνα με τους Hazkani και Sorek, «η σφαγή απλώς απελευθέρωσε δαιμόνια που καλλιεργούνται εδώ και δεκαετίες από τα ΜΜΕ, το νομικό και το εκπαιδευτικό σύστημα του Ισραήλ. Ο σιωνισμός, πέρα από εθνικό κίνημα, είναι επίσης ένα κίνημα εποίκων που επιδιώκουν να εκτοπίσουν τον τοπικό πληθυσμό».

Aν πούμε ότι η πλειοψηφία των Ισραηλινών που υποστηρίζει την εθνοκάθαρση εκφράζει την «κοινοτοπία του κακού», πρέπει, εξίσου, να αναρωτηθούμε τι εκφράζει η δική μας στάση σήμερα. Ποια είναι η δράση και ποια η ευθύνη της πλειοψηφίας στις δυτικές κοινωνίες ως προς τη γενοκτονία; 

Ακόμα και σήμερα, οι κοσμικοί Εβραίοι Ισραηλινοί «δεν έχουν καταφέρει να διατυπώσουν ένα εναλλακτικό όραμα που απορρίπτει τον μεσσιανικό σιωνισμό και βασίζεται στα ίσα δικαιώματα»∙ έτσι, το 69% των μη θρησκευόμενων ερωτηθέντων υποστηρίζει την εθνοκάθαρση της Γάζας, ενώ το 31% θεωρεί ότι η εξόντωση των κατοίκων της Ιεριχούς είναι ένα προηγούμενο που θα έπρεπε να ακολουθήσει το IDF.³

Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο γενοκτονίας, η κριτική που ασκείται έχει επικεντρωθεί στην κυβέρνηση του Ισραήλ, προσπαθώντας να διακρίνει ανάμεσα στους ακροδεξιούς πολιτικούς ηγέτες και την πλειοψηφία του πληθυσμού. Φαίνεται πως μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι βάσιμη πια.[4] Όταν πολυάριθμες έρευνες² δείχνουν λαϊκή αποδοχή της εθνοκάθαρσης και, σε μικρότερα ποσοστά, της γενοκτονίας, πρέπει να αναμετρηθούμε με μια διαφορετική πραγματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, μου φαίνεται χρήσιμο να επιστρέψουμε σήμερα –77 χρόνια μετά απ’ τη Νάκμπα και εν μέσω ενός τεχνητού λιμού που επιβάλλει ο ισραηλινός στρατός ενώ πυροβολεί αμάχους σε σημεία διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας– στην έννοια της κοινοτοπίας (ή πεζότητας ή ρηχότητας) του κακού.

Η Χάνα Άρεντ χρησιμοποίησε αυτή την έννοια, έχοντας παρακολουθήσει τη δίκη του ναζί Άντολφ Άιχμαν το 1961, για να αναφερθεί όχι μόνο στον ίδιο τον Άιχμαν (για τον οποίο ενδέχεται να έκανε λάθος) αλλά επίσης, και κυρίως, στους εκατομμύρια «καλούς Γερμανούς», οι οποίοι υποστήριξαν το Τρίτο Ράιχ, χωρίς να είναι οι πρωτεργάτες του, οι πιο παθιασμένοι πρωταγωνιστές και προπαγανδιστές του. Δέσμιοι ενός ηγεμονικού εθνικισμού, ρατσισμού και αντισημιτισμού, αυτοί οι Γερμανοί έκαναν το «πατριωτικό τους καθήκον», στηρίζοντας το καθεστώς με τρόπους που δεν τους φαίνονταν καθόλου εξαιρετικοί, παρά εντάσσονταν στο πλαίσιο μιας γραφειοκρατικής, ιδεολογικής και επαγγελματικής «κανονικότητας». Σε μια τέτοια κοινωνία, υποστηρίζει η Άρεντ, ένας «άνθρωπος της μάζας» (όπως παρουσιάστηκε ο Άιχμαν) μπορεί εύκολα να διαπράξει ή να υποστηρίξει φρικαλεότητες, ακριβώς επειδή εξωθείται σε μια «απουσία σκέψης»∙ όχι μια γενική αδυναμία να συλλογιστεί ή να υπολογίσει, αλλά μια αδυναμία να σκεφτεί «από τη σκοπιά» του Άλλου και να αντιληφθεί τα «λόγια και την παρουσία» του ως πραγματικά.[5]

Βεβαίως, αν πούμε ότι η πλειοψηφία των Ισραηλινών που υποστηρίζει την εθνοκάθαρση εκφράζει την «κοινοτοπία του κακού», πρέπει, εξίσου, να αναρωτηθούμε τι εκφράζει η δική μας στάση σήμερα. Ποια είναι η δράση και ποια η ευθύνη της πλειοψηφίας στις δυτικές κοινωνίες ως προς τη γενοκτονία;

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να θυμηθούμε την αντιστροφή της φράσης της Άρεντ από τον Αντόρνο: «[Η Άρεντ] έχει αναμφίβολα δίκιο όταν ταυτίζει το κακό με την κοινοτοπία. Όμως, εγώ θα το έθετα με τον αντίστροφο τρόπο: δεν θα έλεγα ότι το κακό είναι κοινότοπο, αλλά ότι η κοινοτοπία είναι κάτι κακό – η κοινοτοπία ως η μορφή συνείδησης που προσαρμόζεται στον κόσμο όπως είναι, που ακολουθεί την αρχή της αδράνειας. Η αρχή της αδράνειας είναι πράγματι το ριζικό κακό».[6]

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αν μπορούμε να μιλήσουμε για την κοινοτοπία του κακού στο σύγχρονο Ισραήλ, θα έπρεπε ταυτόχρονα να εξετάσουμε το κακό της κοινοτοπίας στις δυτικές κοινωνίες – το «δικό μας» κακό, εκείνο που υφαίνουμε στις αδρανείς ζωές μας, στα ιδιωτικά οράματα και τα αυτάρεσκα πλάνα, εμείς, που δεν μιλάμε για την Παλαιστίνη ώστε να μη μας πουν ναζί, που δεν αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν γιατί προτιμάμε την ασφάλεια των καθημερινών τιμωριών κι επιβραβεύσεών μας, που επαναλαμβάνουμε μηχανικά τις ασθενικές εκκλήσεις του ΟΗΕ για «ειρήνη» ή επικροτούμε τα κράτη μας όταν καταδικάζουν μισόψυχα το Ισραήλ, χωρίς να σταματούν ούτε στιγμή να το υποστηρίζουν. Η κοινοτοπία του κακού και το κακό της κοινοτοπίας είναι δύο πλευρές της ίδιας γενοκτονίας.


[1] https://www.haaretz.com/israel-news/2025-05-28/ty-article-magazine/.premium/yes-to-transfer-82-of-jewish-israelis-back-expelling-gazans/00000197-12a4-df22-a9d7-9ef6af930000
[2] Οι καθηγητές Lior Sheffer, Alon Yakter, και Yael Shomer έχουν ασκήσει κριτική σε αυτά τα αποτελέσματα, υποστηρίζοντας ότι τα πραγματικά ποσοστά υποστήριξης της εθνοκάθαρσης είναι χαμηλότερα, αφού, σύμφωνα με την έρευνα του aChord Center, το 60% των Εβραίων Ισραηλινών συμφωνεί με τον αναγκαστικό εκτοπισμό των κατοίκων της Γάζας. Όμως, όπως επισημαίνει η ερευνήτρια Dahlia Scheindlin, η διαφορά ανάμεσα στα δύο ποσοστά (82% και 60%), προκύπτει από το γεγονός ότι η έρευνα του Penn State θέτει τις ερωτήσεις με τη μορφή διπόλων (forced choice), ενώ η έρευνα του aChord δίνει την επιλογή ν’ απαντήσει κανείς «δεν ξέρω / δεν είμαι σίγουρος». Έτσι, ενώ πράγματι ένα 60% των Εβραίων Ισραηλινών απάντησε πως συμφωνεί με την εθνοκάθαρση της Γάζας, ένα 26% απάντησε ουδέτερα, δηλώνοντας πως δεν είναι σίγουρο ή πως δεν είναι ούτε κατά ούτε υπέρ – ένα εξίσου ανατριχιαστικό ποσοστό. Παράλληλα, η Scheindlin επισημαίνει ότι άλλες έρευνες (όπως αυτές των Channel 13 και Channel 12) έχουν βρει ποσοστά κοντά στο 82% υπέρ του «εκτοπισμού» ή της «εξορίας» των Παλαιστίνιων. Δείτε:
https://www.haaretz.com/opinion/2025-06-04/ty-article-opinion/.premium/do-82-of-israelis-really-back-expulsion-of-gazans-the-data-tells-a-different-story/00000197-39da-da41-a9f7-3dde468d0000 και https://www.haaretz.com/israel-news/2025-06-03/ty-article/.premium/a-grim-poll-shows-most-jewish-israelis-support-expelling-gazans-its-brutal-and-true/00000197-3640-d9f1-abb7-7e742b300000
[3]
https://www.haaretz.com/israel-news/2025-05-28/ty-article-magazine/.premium/yes-to-transfer-82-of-jewish-israelis-back-expelling-gazans/00000197-12a4-df22-a9d7-9ef6af930000
[4] Mάλλον, μια τέτοια προσέγγιση δεν ήταν ποτέ βάσιμη, όχι μόνο όσον αφορά το Ισραήλ, αλλά για οποιαδήποτε δολοφονική κρατική δράση. Μπορούμε να θέσουμε, για παράδειγμα, το πολύ πιο άμεσο και δύσκολο ερώτημα: η δράση του ελληνικού λιμενικού, του στρατού και της συνοριοφυλακής, η στενή συνεργασία με τη Frontex, οι αναρίθμητες δολοφονίες μετανστ(ρι)ών στο Αιγαίο και τον Έβρο, πόση απόσταση έχει από το ρατσιστικό, ισλαμοφοβικό και εθνικιστικό υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας;
[5] H. Arendt. 2009 [1963]. Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ (μτφρ. Β. Τομανάς). Εκδόσεις Νησίδες, σ. 40.
[6] T. Adorno. 2001 [1965]. Metaphysics: Concepts and Problems (μτφρ. E. Jephcott). Standford University Press, σ. 115. 
http://www.edarcipelago.com/classici/AdornoTheodor/Adorno,%20T%20-%20Metaphysics%20(Stanford,%202000).pdf

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Dr. Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι ένα μέλλον όπου τη ζωή των παιδιών μας δεν θα την ορίζει το γεγονός ότι υποφέρουν αλλά ότι ευημερούν»

Οπτική Γωνία / Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι έναν ουρανό χωρίς πυραύλους και drones»

Η διευθύντρια του Κέντρου Μελετών Παλαιστινιακής Γης και καθηγήτρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού μιλά στη LiFO για την αποτυχία του διεθνούς δικαίου και το «sumud» ως καθημερινή εξέγερση απέναντι στην εξόντωση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Τι άλλο επιδιώκεις όταν στερείς σε έναν λαό το φαγητό και το νερό;»

Διεθνή / «Όταν στερείς από έναν λαό τα βασικά, τι άλλο επιδιώκεις – αν όχι τον ίδιο τον θάνατο;»

Η πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Μελετητών Γενοκτονιών, Melanie O’Brien, μιλά αποκλειστικά στη LiFO και απαντά στο ερώτημα αν οι ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα πληρούν τις νομικές προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν γενοκτονία.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέλιος Νέστωρ: «Ό,τι έκανα, δεν το έκανα για να ρίξω τη δικτατορία αλλά γιατί ντρεπόμουνα» 

Θεσσαλονίκη / Στέλιος Νέστωρ: «Δεν ήμουν από αυτούς που κάθονται σπίτι τους, βγάζουν λεφτά, τρώνε και πίνουνε» 

Μια πολιτική φυσιογνωμία που έδινε πάντα ηχηρό «παρών» στα πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα της Θεσσαλονίκης. Μιλώντας στη LiFO, ζωντανεύει ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πόλης, από την Κατοχή και τη χούντα μέχρι την ίδρυση του Μεγάρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ