ΦΑΙΝΕΤΑΙ, ΤΕΛΙΚΑ, ΟΤΙ η ομοτρανσφοβική «σκόνη» που για καιρό σπρωχνόταν επιμελώς κάτω από το χαλί παραήταν πολλή για να φύγει με ένα απλό «σκούπισμα». Γι’ αυτό και, παρότι, όπως δίκαια επαίρονταν οι διοργανωτές του, το φετινό Αντιρατσιστικό είχε τη μαζικότερη προσέλευση των τελευταίων αρκετών ετών, η δημόσια αντιπαράθεση που ξέσπασε ένεκα αυτού κοντεύει να ξεπεράσει σε μαζικότητα και ένταση ακόμα και εκείνη για το δημοψήφισμα του ’15! Αντί, λοιπόν, στον κινηματικό χώρο να συζητιέται η «επόμενη μέρα» του Φεστιβάλ με ένα κάποιο αισιόδοξο πρόσημο, η διαμάχη σχετικά με το ποια πλευρά είχε δίκιο στο εν λόγω σκηνικό καλά κρατεί. Κερασάκι στην τούρτα οι πανηγυρισμοί και τα ειρωνικά σχόλια ακροδεξιών μέσων και ιστότοπων για τον «εμφύλιο».
«Την τελευταία περίοδο αυξάνεται ανησυχητικά η επιρροή της αποκαλούμενης “ιδεολογίας ενάντια στο φύλο”, η οποία είναι συνυφασμένη με την επιθετική ανασυγκρότηση αντιδραστικών, ακροδεξιών και νεοφασιστικών ρευμάτων στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Τα ρεύματα αυτά στοχοποιούν τα έμφυλα δικαιώματα και την ελεύθερη πρόσβαση στην άμβλωση, τα δικαιώματα γυναικών, θηλυκοτήτων και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, ενώ με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, μισανθρωπισμό και τρανσφοβία στρέφονται ενάντια στην Τρανς κοινότητα… σε αυτό το πλαίσιο στο φετινό Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ στόχος μας είναι μέσα από συζητήσεις και πολιτιστικά δρώμενα να αναδειχθούν οι διαφορετικοί αγώνες που αναδεικνύουν τις πολλαπλές μορφές του ρατσισμού στις αλληλοτομίες φύλου, φυλής, τάξης αλλά και την αξία των διαθεματικών αγώνων», ανέφερε χαρακτηριστικά ανακοίνωση του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ σχετικά με το προγραμματισμένο στις 5/6 πάνελ «Ενάντια στον ρατσισμό και στην τρανσφοβία: Αγώνες για διαθεματικότητα και ελευθερία» με τη συμμετοχή τρανς και non binary ακτιβιστών/-τριών.
Υπάρχουν «cis» γυναίκες που, ενώ αγωνίστηκαν ή εξακολουθούν να αγωνίζονται να υπερβούν τα όρια του βιολογικού και κοινωνικού τους φύλου, όπως η κοινωνία τα προσδιορίζει, πανικοβάλλονται στην ιδέα ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι επιζητούν κάτι ανάλογο, λες και έχουν εξασφαλίσει τίποτα αποκλειστικά δικαιώματα στο έμφυλο πεδίο.
Ήταν πράγματι μια εξαιρετικά επίκαιρη συζήτηση που προσέλκυσε μεγάλο κοινό. Στη λήξη της μερικά άτομα, κυρίως τρανς, πήγαν μέχρι τον πάγκο των γυναικών του Μωβ για να διαμαρτυρηθούν για την επίμονη όσο και χρόνια τρανσφοβική ρητορική τους, ξετυλίγοντας την τρανς σημαία και φωνάζοντας συνθήματα. Οι παρευρισκόμενες αντέδρασαν άσχημα, δημιουργήθηκε ένταση και το πράγμα γρήγορα ξέφυγε με συνέπεια κάποια άτομα να ανταλλάξουν βαριές ύβρεις, προσβολές και απειλές, να υπάρξουν μέχρι και κάποιοι προπηλακισμοί μεταξύ των πιο «θερμόαιμων». Μπήκαν κάποιοι μπροστά, επικράτησαν οι ψυχραιμότεροι και κάποια στιγμή τα διαμαρτυρόμενα άτομα αποχώρησαν.
Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν επρόκειτο για «πογκρόμ», όπως κατήγγειλαν οι του Μωβ ευτελίζοντας τον όρο, με κάποιες εξ αυτών να κάνουν λόγο για «άντρες που πήγαν να τις δείρουν» ‒ ακόμα και φράσεις όπως «τραβέλια» και «άντρες με φουστάνια» ακούστηκαν, πράγματα απαράδεκτα που μάλλον δικαιώνουν παρά διαψεύδουν τους επικριτές των εν λόγω φεμινιστριών. Γι’ αυτό και τους έχουν αποδοθεί οι χαρακτηρισμοί TERFs και SWERFs, ακρωνύμια που αναφέρονται σε εκείνες τις φεμινίστριες ‒κυρίως «δευτεροκυματικές»‒ που αντιτίθενται στη συμπερίληψη των τρανς και των σεξεργατριών αντίστοιχα (βλέπουν τις δεύτερες αποκλειστικά ως θύματα εκμετάλλευσης και ζητούν ποινικοποίηση της σεξεργασίας), σε αντίθεση με τον σύγχρονο «τεταρτοκυματικό» φεμινισμό όπου εντάσσεται και ο λεγόμενος τρανσφεμινισμός και ο οποίος συμπεριλαμβάνει ισότιμα κάθε γυναίκα ή άλλη θηλυκότητα, χωρίς διαπιστευτήρια.
Στη Βρετανία, στη Γερμανία, στις ΗΠΑ ο διχασμός αυτός βαθαίνει τα τελευταία χρόνια, με τις έντονες αντεγκλήσεις να καταλήγουν σε κανονικές χειροδικίες ‒ ήταν, φαίνεται, θέμα χρόνου να αναφανεί κι εδώ. Υπάρχουν βλέπεις «cis» γυναίκες που, ενώ αγωνίστηκαν ή εξακολουθούν να αγωνίζονται να υπερβούν τα όρια του βιολογικού και κοινωνικού τους φύλου, όπως η κοινωνία τα προσδιορίζει, πανικοβάλλονται στην ιδέα ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι επιζητούν κάτι ανάλογο, λες και έχουν εξασφαλίσει τίποτα αποκλειστικά δικαιώματα στο έμφυλο πεδίο. Που δεν επιζητούν κάποιο προνόμιο αλλά το δικαίωμα να υπάρχουν, που δεν απειλούν κάποια κατάκτηση αλλά επιζητούν ακόμα περισσότερες.
Πολύς λόγος έγινε για κάποιες τρανς που παραφέρθηκαν στην καλύτερη, «τραμπούκισαν» στη χειρότερη· που δεν χρειαζόταν καν να προβούν σε αυτή την παράσταση διαμαρτυρίας –άλλωστε το Μωβ είχε μεν τραπεζάκι, αλλά καμία άλλη συμμετοχή στο Φεστιβάλ–, αφού όμως το αποφάσισαν, ας διαμαρτύρονταν πιο «πολιτισμένα», βρε παιδί μου. Οι περισσότεροι, βέβαια, από αυτούς κάνουν γαργάρα τους λεκτικούς τραμπουκισμούς μελών του Μωβ που ηλέκτρισαν ακόμα περισσότερο μια ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα, αλλά έστω. Αν με ρωτάτε, θα έλεγα ότι όχι, δεν θα ήταν αυτό το ύφος ούτε ο τρόπος μου. Κανείς μας, καμιά και κανένα δεν έχει το ακαταλόγιστο, ούτε και θα πρέπει να το εκβιάζει, και κάποια άτομα με πιο φλογερό ταμπεραμέντο, ας πούμε, θα έπρεπε ίσως να προστατευθούν από το ίδιο το περιβάλλον τους καταρχάς ώστε να αποφευχθούν σκηνικά που δεν τιμάνε πρόσωπα, συλλογικότητες και θεσμούς.
Όμως, αναφορικά με τις διαμαρτυρόμενες τρανς, θα το έλεγα από θέση ισχύος και ενός κάποιου προνομίου, καθώς τυχαίνει να έχω μια άλφα κοινωνική θέση, σπουδές, δουλειά, κοινωνική ασφάλιση, μια εμφάνιση που δεν υπονομεύει τις προκάτ αντιλήψεις για το βιολογικό μου φύλο, ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μου που δεν κινδυνεύω να χάσω να πάσα στιγμή επειδή δεν μπορώ να βρω σταθερή δουλειά ή επειδή ο ιδιοκτήτης θα μου κάνει έξωση αν με δει να κυκλοφορώ με γυναικεία αμφίεση. Για έναν μεγάλο αριθμό τρανς ατόμων δεν συντρέχει τίποτε από τα παραπάνω και όχι επειδή τα ίδια δεν θέλουν, δεν θα τους υπαγορεύσω οπότε εγώ «τρόπους», κι ακόμα κι αν το έκανα, σιγά μη με άκουγαν. Δεν ξέρω καν πόσο ψύχραιμος θα παρέμενα αν με ακύρωναν ολοκληρωτικά ως άνθρωπο με το έτσι θέλω. Ακόμα όμως κι αν πίστευα ότι έχω χίλια δίκια, μάλλον δεν θα με τιμούσε το να ξεσυνερίζομαι ανθρώπους που βρίσκονται σε πολύ δυσκολότερη από τη δική μου θέση, που το δικό μου αυτονόητο είναι για εκείνους καθημερινό ζητούμενο.
Υπόψη ότι τρανς άτομα και συλλογικότητες είχαν εξαρχής καταγγείλει την παρουσία στο Φεστιβάλ του Μωβ λόγω των τρανσφοβικών του θέσεων. Το Φεστιβάλ πάλι καθαυτό δεν συναίνεσε, ίσως και λόγω προσωπικών και πολιτικών «δεσμών», με τις καταγγελλόμενες. Λογικό είναι, βέβαια, να υπάρχουν επιφυλάξεις σχετικά με το ποιος θα πρέπει ή όχι να αποκλειστεί από μια πολυσυλλεκτική διοργάνωση όπου μετέχουν πολλές συλλογικότητες με διαφορετικές, συχνά, προσεγγίσεις σε κάποια θέματα (όχι πως δεν συμβαίνει: ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑΡ είναι ανεπιθύμητοι ως «μνημονιακές δυνάμεις»). Σε κάθε περίπτωση, έχει διαφορά να διαφωνείς π.χ. για το αν έχει περισσότερο δίκιο η Ρωσία ή η Ουκρανία στη μεταξύ τους αντιπαράθεση από το να μην αναγνωρίζεις το ίδιο το δικαίωμα της Ουκρανίας να υπάρχει ως χώρα (όχι πως λείπουν και συμμετοχές που στο όνομα ενός ισοπεδωτικού αντιδυτικισμού κάνουν «αβάντα» στον Πούτιν ή με οριακά αντισημιτικά προτάγματα στο όνομα της αυτονόητης αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό, όμως αυτό είναι μια άλλη κουβέντα).
Το Μωβ είναι μια φεμινιστική οργάνωση με ιστορία μεν, αλλά που εδώ και χρόνια διατυπώνει ξεκάθαρα ρατσιστικές θέσεις απέναντι στα τρανς άτομα –τις τρανς γυναίκες ιδίως– καθώς και θέσεις τουλάχιστον προβληματικές αναφορικά με τη σεξεργασία, την παρένθετη μητρότητα, ακόμα και τη συνεπιμέλεια. Και αν στη σεξεργασία, την παρένθετη μητρότητα και τη συνεπιμέλεια υπάρχουν σημεία που θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο ενός καλοπροαίρετου διαλόγου (σίγουρα δύσκολο, όταν κάποιες απόψεις τίθενται όχι ως προβληματισμοί αλλά ως θέσφατα), σε αυτό που αφορά τα τρανς άτομα εκφράσεις όπως «τραβέλια» και «άντρες με παντελόνια» σαν αυτές που ακούστηκαν στο επεισόδιο, σε συνδυασμό με δημοσιεύματα, αναρτήσεις ή σχόλια μελών της ίδιας ομάδας όπου γίνεται αντικείμενο ειρωνείας είτε αμφισβητείται ευθέως η ίδια η υπόσταση των τρανς ατόμων αναφορικά με το επιθυμητό σε αυτά φύλο, είναι έξω από κάθε φεμινιστική, δικαιωματική ή κινηματική λογική και κατ’ επέκταση, βέβαια, έξω από κάθε έννοια συντροφικότητας, αλληλεγγύης ή «απλής» ανθρωπιάς – κι ας διαρρηγνύουν ταυτόχρονα τα ιμάτιά τους ότι είναι σύμμαχοι της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και κόπτονται για την προστασία των πιο ευάλωτων ατόμων μέσα σε αυτήν, όπως είναι τα τρανς.
Το Μωβ και οι αριστεροί του σύμμαχοι ανήκουν σε παλιότερες σχολές σκέψης, σε εποχές που η ομοφοβία και η τρανσφοβία έδιναν ικανό «παρών» και στον λεγόμενο προοδευτικό χώρο – χρειάστηκαν πολλές συζητήσεις, πολλές παρεμβάσεις και πολλοί αγώνες για να γίνει συνείδηση ότι ναι, το προσωπικό είναι και πολιτικό και ότι οι έμφυλες και ταυτοτικές διεκδικήσεις δεν αντιστρατεύονται αλλά ενισχύουν τις κοινωνικές. Ακόμα και τώρα υπάρχουν τέτοια κατάλοιπα τα οποία η διεθνής μεταστροφή επί το συντηρητικότερο στα θέματα αυτά ξαναβγάζει στην επιφάνεια, με άλλοθι τώρα τον «νεοφιλελεύθερο δικαιωματισμό» που «αποπροσανατολίζει από την ταξική πάλη», μια άλλη εκδοχή της αλήστου μνήμης ρήσης «όταν έρθει ο σοσιαλισμός θα τα λύσει όλα».
Δεν είναι και οι πιο εύκολες θεματικές αυτές που σχετίζονται με το φύλο και τη σεξουαλικότητα, συμφωνώ ‒ ακόμα και άνθρωποι που τις δουλεύουμε δεκαετίες τώρα δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα έχουμε λύσει όλα. Η κοινωνία άλλωστε εξελίσσεται διαρκώς και κάθε τόσο προκύπτουν νέες προβληματικές που για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε χρειαζόμαστε διαβάσματα, βιώματα, διάλογο, «τριβή»· καταρχάς να μπορούμε να ακούμε τι έχουν να πουν τα λιγότερο προνομιούχα, τα πιο περιθωριοποιημένα, τα πιο καταπιεσμένα άτομα ανάμεσά μας. Από το σημείο όμως αυτό μέχρι τη στείρα άρνηση, την ανοικτή εχθρότητα ακόμα, υπάρχει μια μεγάλη απόσταση που αν δυσκολευόμαστε να καλύψουμε αλλιώς, ας θέσουμε στον εαυτό μας τα ερωτήματα που διατύπωσε το Τζούντιθ Μπάτλερ σε πρόσφατη συνέντευξή μας: «Υποθέτω ότι θα πρέπει να ξεκινήσετε με το ερώτημα τι ακριβώς απειλεί η ελευθερία του φύλου. Την πατριαρχική κοινωνία; Την ετεροκανονική οικογένεια; Την έμφυλη συμμόρφωση; Και στη συνέχεια θα πρέπει να ρωτήσετε: τι είδους κόσμο προτιμάμε; Πατριαρχικό ή μη πατριαρχικό; Περιοριστικό ή ποικιλόμορφο; Είτε επιβεβαιώνει κανείς ανοιχτόκαρδα την ανθρώπινη πολυπλοκότητα είτε κλείνει την καρδιά του σε αυτή. Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;».
