ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ ΜΟΝΟ ΜΕΤΑ από την ανακοίνωση του θανάτου του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ είναι στατιστικά βέβαιο ότι θα έχουν γραφτεί ήδη αμέτρητες νεκρολογίες, ελεγείες, αποτιμήσεις αξιολογήσεις, αναθεωρήσεις του ίδιου, του έργου του και της πολιτικής κληρονομιάς που αφήνει.
Είναι βέβαιο επίσης ότι κάποιες από αυτές θα τον εμφανίζουν περίπου ως έναν ταλισμανικό αντι-Πούτιν, παρότι οι σχέσεις τους στα βάθη των δεκαετιών ποτέ δεν κόπηκαν μαχαίρι.
Ο Γκορμπατσώφ, μέσω ανακοίνωσης του Ινστιτούτου που φέρει το όνομά του, πρόλαβε να εκδηλώσει την αντίθεσή του στον πόλεμο που μαίνεται εδώ και έξι μήνες στην Ουκρανία, πριν από μερικά χρόνια πάντως ο ισόβιος Πρόεδρος της Ρωσίας τού είχε επιφυλάξει τις πιο θερμές ευχές για τα 85α του γενέθλια.
«Όλοι σε αναγνωρίζουν ως μια φωτεινή και μοναδική προσωπικότητα, ως μια ξεχωριστή πολιτειακή και κοινωνική φιγούρα», έλεγε τότε η επίσημη ανακοίνωση του Κρεμλίνου. «Οι γνώσεις, η εμπειρία και οι τεράστιες δημιουργικές ικανότητες που σε χαρακτηρίζουν μας είναι απαραίτητες μέχρι σήμερα, βοηθώντας μας να αναπτύξουμε τις διεθνείς ανθρωπιστικές μας συνεργασίες».
Φαντάζομαι ότι είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσουν όσοι είναι από σαράντα, ας πούμε, και κάτω, πόσο ισχυρή υπήρξε κάποτε –και ειδικά στα τέλη της δεκαετίας του ’80– η δημόσια εικόνα του τελευταίου Γ.Γ. της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Γκορμπατσώφ ήταν ο ήρωας της Δύσης, ο Γκορμπατσώφ ήταν ποπ σταρ, ο Γκορμπατσώφ ήταν που τελείωσε την Σοβιετική Ένωση και μαζί της τον Ψυχρό Πόλεμο, ο Γκορμπατσώφ ήταν ο φορέας μιας οικουμενικής υπαρξιακής ανακούφισης.
Φαντάζομαι ότι είναι αδύνατο να συνειδητοποιήσουν όσοι είναι από σαράντα, ας πούμε, και κάτω, πόσο ισχυρή υπήρξε κάποτε –και ειδικά στα τέλη της δεκαετίας του ’80– η δημόσια εικόνα του τελευταίου Γ.Γ. της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι πάντες ανά τον πλανήτη τον αποθέωναν – εκτός από πολλούς Ρώσους, ίσως και τους περισσότερους. Η γκλάσνοστ, η περεστρόικα, οι θερμοί εναγκαλισμοί με τον Ρέιγκαν (και με τη Θάτσερ), η σύνοδος του Ρέικιαβικ, το όραμα του αφοπλισμού, ο Γκορμπατσώφ να ποζάρει χαμογελαστός πλάι στη Μίνι Μάους (όπως κάποτε ο Αϊζενστάιν με τον Μίκι). Λέξεις και εικόνες από μια άλλη εποχή που έμοιαζε να προδικάζει μέλλον λαμπρό για τη Ρωσία και για τον κόσμο.
Και μετά ήρθε ο Γιέλτσιν. Που άνοιξε τρεκλίζοντας την πόρτα στους ολιγάρχες πριν αναλάβει ο Πούτιν το μακράς πνοής έργο του.
Πριν από τέσσερις δεκαετίες όμως ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ήταν θεός. Και ήταν παντού. «Θα μπορούσε να είναι πολύ καλός ηθοποιός», είχε πει το 1987 για τον Ρώσο ηγέτη ο Πολ Νιούμαν ο ίδιος, «επειδή όχι μόνο είναι χαλαρός, αλλά επίσης δεν σου επιτρέπει να δεις τον μηχανισμό αυτής της χαλαρότητας».
Στο αγιογραφικό ντοκιμαντέρ που έκανε πριν από τρία χρόνια, με τίτλο «Meeting Gorbachev» ο Βέρνερ Χέρτζογκ, κινηματογραφώντας τις συνομιλίες του με έναν εμφανώς καταβεβλημένο αλλά διαυγή παρ’ όλα αυτά Γκορμπατσώφ, δεν μαθαίνουμε κάτι άγνωστο ή συνταρακτικό για την πολιτική του σταδιοδρομία (δεν ήταν άλλωστε αυτός ο στόχος του σκηνοθέτη).
Μαθαίνουμε, πάντως, πως όταν ο πατέρας του ο Σεργκέι, που σε κάποια φάση του πολέμου είχε αναφερθεί ως νεκρός, επέστρεψε τελικά από το μέτωπο, αγκάλιασε τον νεαρό Μιχαήλ και του είπε: «Αγωνιστήκαμε μέχρι που δεν μας είχε μείνει άλλος αγώνας. Έτσι πρέπει να ζεις».
Στο ντοκιμαντέρ, αυτή την εντολή την απαγγέλλει με τη χαρακτηριστικά υποβλητική εκφορά του ο Χέρτζογκ, ενώ βλέπουμε ένα σκοτεινό σμήνος από πουλιά να πετά πάνω από τον οικογενειακό τάφο των Γκορμπατσώφ.
Το πιο συγκινητικό όμως κομμάτι της ταινίας είναι προς το τέλος, όταν ο σκηνοθέτης τού ζητά να μιλήσει για την αείμνηστη σύζυγό του (πέθανε το 1999), τη συνομήλικη και συμφοιτήτριά του κάποτε, Ραΐσα Γκορμπατσόβα (το γένος Τιταρένκο), που υπήρξε εξίσου δημοφιλής ίσως με τον άνδρα της στο παγκόσμιο κοινό τα χρόνια της περεστρόικα. «Θυμάστε τη φωνή της, το γέλιο της, την οσμή της, το άρωμά της;» ρωτά ελαφρώς επίμονα και αδιάκριτα ο Χέρτζογκ. «Πόσο πολύ σας λείπει;». Μετά από μια βαριά παύση, ο Γκορμπατσώφ του απαντά τελικά, με δάκρια στα μάτια: «Όταν πέθανε, μου πήραν τη ζωή».
σχόλια