Ο δημοσιογράφος, ο δολοφόνος και το ρεπορτάζ σε πρώτο πρόσωπο

janet malcolm Facebook Twitter
«Η ανθρώπινη αδυναμία εξακολουθεί να αποτελεί το μέσο συναλλαγής, το νόμισμα της δημοσιογραφίας, η κακεντρέχεια το ένστικτο που την κινητοποιεί».
0

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΕΡΙΚΕΣ ΜΕΡΕΣ έφυγε από την ζωή στα 87 της, η Αμερικανίδα (με καταγωγή από την Πράγα) δημοσιογράφος και συγγραφέας Τζάνετ Μάλκολμ, μάλλον άγνωστη στη χώρα μας, στην Αμερική όμως θεωρούνταν κορυφαία εκπρόσωπος της ερευνητικής δημοσιογραφίας, ειδικά στα κομμάτια που έγραφε στο New Yorker για δεκαετίες, και μέχρι πολύ πρόσφατα.

Συγχρόνως, το επίπεδο και η διαύγεια της γραφής της συγκρινόταν με επιφανείς εκπροσώπους της Νέας Δημοσιογραφίας όπως η Τζόαν Ντίντιον και ο Τομ Γουλφ αλλά και με πιο «ακαδημαϊκές» περιπτώσεις διανοουμένων όπως ο Έντουαρντ Σαΐντ ή η Σούζαν Σόνταγκ (αντίθετα από όλους τους παραπάνω όμως, εκείνη αντιλαμβανόταν κατ' αρχάς τον εαυτό της ως δημοσιογράφο ή ρεπόρτερ).

Τα βιβλία της καλύπτουν ένα εντυπωσιακό εύρος θεμάτων και προσώπων –από την ψυχανάλυση και την φωτογραφία ως τη Σίλβια Πλαθ, τον Τεντ Χιουζ και τον Τσέχοφ– στα ελληνικά όμως έχει μεταφραστεί μόνο, αν δεν κάνω λάθος, η μελέτη της για την Γερτρούδη Στάιν και την Άλις Μπ. Τόκλας με τίτλο «Δύο ζωές: Γερτρούδη και Άλις».  

«Όποιος δημοσιογράφος δεν είναι τόσο ηλίθιος ή τόσο αυτάρεσκος ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του, γνωρίζει ότι αυτό που κάνει είναι ηθικά επιλήψιμο. Εμφανίζεται ως πρόσωπο εμπιστοσύνης και τρέφεται από τη ματαιοδοξία, την άγνοια ή τη μοναξιά των ανθρώπων… ».  

Με διαφορά όμως το πιο διάσημο –ή μάλλον το πιο διαβόητο– βιβλίο της είναι «Ο δημοσιογράφος και ο δολοφόνος» (The Journalist and the Murderer) που αρχικά είχε εμφανιστεί σε δύο μεγάλες συνέχειες στο New Yorker το 1989 πριν εκδοθεί την επόμενη χρονιά. Παρότι αφορά κάποιες πολύ συγκεκριμένες παραμέτρους μιας υπόθεσης που είχε απασχολήσει έντονα την αμερικανική κοινή γνώμη (ένας γιατρός κατηγορήθηκε, και εν τέλει καταδικάστηκε, για τον φόνο της οικογένειάς του) ουσιαστικά αποτελεί μια πραγματεία για τα όρια του δημοσιογραφικού αμοραλισμού στην αναζήτηση της «αλήθειας» (με ή χωρίς εισαγωγικά).

Η πρώτη φράση του κειμένου είχε πέσει ως βόμβα τότε στον δημοσιογραφικό κόσμο και ο απόηχος της παραμένει έντονος μέχρι σήμερα:   

«Όποιος δημοσιογράφος δεν είναι τόσο ηλίθιος ή τόσο αυτάρεσκος ώστε να μην μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει γύρω του, γνωρίζει ότι αυτό που κάνει είναι ηθικά επιλήψιμο. Εμφανίζεται ως πρόσωπο εμπιστοσύνης και τρέφεται από τη ματαιοδοξία, την άγνοια ή τη μοναξιά των ανθρώπων… ».

Χαμός είχε γίνει τότε μ’ αυτή την «ισοπεδωτική» για τον κλάδο παρατήρηση, παρότι εννοούσε μάλλον (και εξέφρασε με θεαματικό τρόπο) ότι είναι πάντα πολύ περίεργη η συναλλαγή ανάμεσα στον αθρογράφο / ρεπόρτερ και τα υποκείμενα της δημοσιογραφικής έρευνας, στο σύγχρονο μιντιακό τοπίο όμως μοιάζει μάλλον ήπια, ακόμα και κοινότοπη.

Στο ίδιο βιβλίο, το οποίο όταν κυκλοφόρησε θεωρήθηκε «ακραίο» και «αμφιλεγόμενο», αποτελεί όμως εδώ και χρόνια ένα από τα βασικά εγχειρίδια των δημοσιογραφικών σπουδών στα αμερικανικά πανεπιστήμια, σημειώνει σχετικά με την αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο στη δημοσιογραφία και τα ζητήματα που προκύπτουν από την «βιωματική» εμπλοκή του αρθρογράφου στην ιστορία που παρουσιάζει: 

«Αυτός ο χαρακτήρας, το "Εγώ" του αρθρογράφου, είναι διαφορετικός από όλους τους άλλους που εμφανίζονται σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο, η εξαίρεση στον κανόνα σύμφωνα με τον οποίον τίποτα δεν πρέπει να αποτελεί εφεύρημα του γράφοντος: στη δημοσιογραφία όμως το πρώτο πρόσωπο, ο χαρακτήρας "Εγώ" αποτελεί καθαρό σχεδόν εφεύρημα. Αντίθετα από το πρώτο πρόσωπο στην αυτοβιογραφία, που εκπροσωπεί ευθέως τον συγγραφέα, το "Εγώ" στη δημοσιογραφία μόνο με έναν έμμεσο και σαθρό τρόπο μπορεί να συνδεθεί με τον γράφοντα – με τον τρόπο, ας πούμε, που συνδέεται ο Σούπερμαν με τον Κλαρκ Κεντ. Είναι μια σύμβαση, μια ad hoc κατασκευή, όπως ο χορός στην αρχαιοελληνική τραγωδία, μια εμβληματική φιγούρα, μια ενσάρκωση της ιδέας του απαθούς και νηφάλιου παρατηρητή της ζωής. Υπάρχουν ωστόσο ανάμεσα στους δημοσιογράφους αρκετοί που έχουν σοβαρό πρόβλημα να διαχωρίσουν τον εαυτό τους από τον Σούπερμαν των κειμένων τους».

Ακόμα πιο «σκληρό» (πλην όμως ακριβές) για αυτό το παράξενο σινάφι που χάνεται συχνά ανάμεσα στην ιδέα περί λειτουργήματος, στον αισθησιασμό, στην αναζήτηση της αλήθειας, στον αμοραλισμό και στη διαπλοκή, ήταν ίσως αυτό που είχε γράψει σε ένα άλλο μεταγενέστερο βιβλίο της που επίσης εκκινούσε από την κάλυψη ενός «πολύκροτου εγκλήματος» (Iphigenia in Forest Hills: Anatomy of a Murder Trial, 2011):

«Η ανθρώπινη αδυναμία εξακολουθεί να αποτελεί το μέσο συναλλαγής, το νόμισμα της δημοσιογραφίας, η κακεντρέχεια το ένστικτο που την κινητοποιεί».


 

Daily
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Μαρίλη Μαργωμένου: «Ένα πληκτρολόγιο και ένα κινητό δεν σε κάνει δημοσιογράφο»

Βιβλίο / Μαρίλη Μαργωμένου: «Ένα πληκτρολόγιο και ένα κινητό δεν σε κάνει δημοσιογράφο»

Μια δημοσιογράφος στο πρώτο της λογοτεχνικό βήμα: Με αφορμή το βιβλίο «Το θηρίο βγήκε βόλτα» η Μαρίλη Μαργωμένου σχολιάζει την επικαιρότητα και εξηγεί γιατί αποφάσισε να αποσυρθεί από την ενεργό δημοσιογραφία.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μάικλ Σάντσον: «Οι λέξεις δεν θα σταματήσουν ποτέ να έχουν αξία»

Βιβλίο / Μάικλ Σάντσον: «Οι δημοσιογράφοι κινδυνεύουν από ανθρώπους που τους θεωρούν εχθρούς»

Ο διακεκριμένος καθηγητής της Σχολής Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια μιλά στη LiFO με αφορμή το νέο του βιβλίο με τίτλο «Δημοσιογραφία» που εκδόθηκε στα ελληνικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ποιος σκότωσε τη Βίλμα

Βιβλίο / Ποιος σκότωσε τη Βίλμα: 50 δημοσιογραφικά κειμένα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες

Η ανθολογία πενήντα δημοσιογραφικών κειμένων του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, που κυκλοφορεί με τον τίτλο «Το σκάνδαλο του αιώνα», αποκαλύπτει ότι ο νομπελίστας συγγραφέας του «Εκατό χρόνια μοναξιά» δεν έπαψε ποτέ να νιώθει δημοσιογράφος και, κυρίως, δεν εγκατέλειψε ποτέ την ιδεολογία του δημοσιογράφου.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πανικοβληθείτε ελεύθερα

Daily / Πανικοβληθείτε ελεύθερα

Πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε από το HBO το νέο ‘comedy special’ του πάντα εξαίρετου Μαρκ Μάρον, στη διάρκεια του οποίου το οικουμενικό γίνεται προσωπικό, το προσωπικό πολιτικό και το γέλιο ένα στιγμιαίο αλλά πολύτιμο βάλσαμο για τον πόνο και την σύγχυση.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Το καθαρτήριο των παλιών τηλεοπτικών σειρών

Daily / Το καθαρτήριο των παλιών τηλεοπτικών σειρών

Με μια λύπη παραπάνω πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του Μάλκολμ-Τζαμάλ Γουόρνερ, του «γιου» του Μπιλ Κόσμπι στην πιο διάσημη παγκοσμίως οικογενειακή σειρά της δεκαετίας του ’80, με τον οποίον μεγαλώσαμε συγχρόνως κάποτε.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ισχύει πράγματι ότι οι άνδρες δεν διαβάζουν λογοτεχνία;

Daily / Ισχύει πράγματι ότι οι άνδρες δεν διαβάζουν λογοτεχνία;

Το βιβλίο είναι ανάγνωσμα, είναι αναψυχή, αλλά μπορεί να είναι και μια προέκταση του κατόχου του, ένα στοιχείο και ένα αξεσουάρ που υποδηλώνει την «ταυτότητα» ή την «φυλή» του ατόμου που το διαβάζει (ή το περιφέρει νωχελικά στις διακοπές).
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Αποκάλυψη στους Τροπικούς»: Ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ μόλις ανέβηκε στο Netflix  

Daily / «Αποκάλυψη στους Τροπικούς»: Ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ μόλις ανέβηκε στο Netflix  

Η τελευταία ερευνητική δουλειά της βραβευμένης σκηνοθέτριας Πέτρα Κόστα, είναι ένα υποδειγματικό, υποβλητικό ντοκιμαντέρ με κεντρικό άξονα την καθοριστική συμβολή των Βραζιλιάνων Ευαγγελιστών στην άνοδο του «Τραμπ των Τροπικών» στην εξουσία.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Daily / Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Τα δώδεκα επεισόδια της ομώνυμης σειράς βρίσκονται στο Ertflix, η παρακολούθηση της σειράς όμως υπονομεύεται συχνά από την συμβατική και στεγνή προσέγγιση, και η στημένη παρουσία της Χάρις Αλεξίου στο ρόλο της παρουσιάστριας-αφηγήτριας δεν βοηθάει.  
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Εμείς και οι «μουλάδες»

Daily / Εμείς και οι «μουλάδες»

Για μια χώρα που η Εκκλησία έχει τόση μεγάλη εξουσία (και τόσο αμύθητη περιουσία), που ισχύει σε μια ολόκληρη περιοχή της το άβατο για τις γυναίκες και που αρνείται σθεναρά τον διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας, σαν πολύ έντονη άποψη δεν έχουμε για το Ιράν;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ