Στην κορυφή των απόκρημνων βράχων της Σαντορίνης βρίσκεται μια τουριστική βιομηχανία παγκόσμιας φήμης και μεγάλης οικονομικής αξίας. Ωστόσο, κάτω από τα ειδυλλιακά λευκά χωριά και τα τουριστικά αξιοθέατα, ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης.
Η Σαντορίνη δημιουργήθηκε από μια τεράστια έκρηξη στο παρελθόν, η οποία άφησε τον χαρακτηριστικό κρατήρα της και το ημικυκλικό της σχήμα. Σήμερα, επιστήμονες εξετάζουν για πρώτη φορά με τόση λεπτομέρεια το ενδεχόμενο μιας νέας μεγάλης έκρηξης, ειδικά μετά τη σεισμική δραστηριότητα που οδήγησε πρόσφατα χιλιάδες κατοίκους να εγκαταλείψουν προσωρινά το νησί.
Το BBC News πέρασε μια μέρα στο βρετανικό βασιλικό ερευνητικό πλοίο Discovery, καθώς αναζητούσαν στοιχεία. Μόλις λίγες εβδομάδες πριν, σχεδόν οι μισοί από τους 11.000 κατοίκους της Σαντορίνης είχαν φύγει για ασφάλεια όταν το νησί έκλεισε από μια σειρά σεισμών.
Ήταν μια σκληρή υπενθύμιση ότι κάτω από τα ειδυλλιακά λευκά χωριά που είναι γεμάτα εστιατόρια με γύρο, ενοικιαζόμενα δωμάτια AirBnB και αμπελώνες πάνω σε πλούσιο ηφαιστειακό έδαφος, υπάρχουν δύο τεκτονικές πλάκες ενεργοποιούνται.
Επιστημονικές αποστολές και νέες ανακαλύψεις
Επιστήμονες από όλο τον κόσμο, με επικεφαλής την καθηγήτρια Isobel Yeo, μελετούν τα υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής, τα οποία παρακολουθούνται ελάχιστα σε σχέση με τα ξηρά ηφαίστεια, παρότι αποτελούν τα δύο τρίτα των ηφαιστείων του πλανήτη. Η αποστολή τους στο ερευνητικό πλοίο Discovery περιλαμβάνει τη συλλογή δειγμάτων και τη χαρτογράφηση του υδροθερμικού συστήματος της καλντέρας της Σαντορίνης και του Κολόμπο, του δεύτερου μεγάλου ηφαιστείου της περιοχής. Η έρευνα αυτή είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των ενδείξεων που μπορεί να προμηνύουν μια επερχόμενη έκρηξη, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί χάρτες γεωκινδύνων για την Πολιτική Προστασία της Ελλάδας. Τα δεδομένα που συλλέγονται θα βοηθήσουν στον εντοπισμό των πιο επικίνδυνων περιοχών του βυθού και στην ενημέρωση των κατοίκων και των αρχών για την ηφαιστειακή δραστηριότητα.
«Είναι λίγο σαν το «εκτός οπτικού πεδίου» όσον αφορά την κατανόηση της επικινδυνότητάς τους, σε σύγκριση με τα πιο διάσημα, όπως ο Βεζούβιος», λέει η καθηγήτρια Isobel Yeo.Η εργασία αυτή, που πραγματοποιείται τόσο σύντομα μετά τους σεισμούς, θα βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν τι είδους σεισμική αναταραχή θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι επίκειται ηφαιστειακή έκρηξη.
Η τελευταία έκρηξη της Σαντορίνης έγινε το 1950, αλλά μόλις το 2012 υπήρξε μια «περίοδος αναταραχής», λέει η Isobel.Το μάγμα εισήλθε στους θαλάμους των ηφαιστείων και τα νησιά «φούσκωσαν». «Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια είναι ικανά για πραγματικά μεγάλες εκρήξεις», λέει.
Η έκρηξη του Hunga Tunga το 2022 στον Ειρηνικό προκάλεσε τη μεγαλύτερη υποθαλάσσια έκρηξη που έχει καταγραφεί ποτέ και δημιούργησε τσουνάμι στον Ατλαντικό με κρουστικά κύματα που έγιναν αισθητά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ορισμένα νησιά στην Τόνγκα, κοντά στο ηφαίστειο, καταστράφηκαν και οι κάτοικοί τους δεν επέστρεψαν ποτέ.
«Kάτω από τα πόδια μας στο πλοίο, σε βάθος 300 μέτρων (984 πόδια), υπάρχουν καυτές πηγές. Αυτές οι ρωγμές στη Γη μετατρέπουν τον πυθμένα της θάλασσας σε έναν φωτεινό πορτοκαλί κόσμο από βράχια και σύννεφα αερίων» σημειώνει χαρακτηριστικά η δημοσιογράφος του BBC, Georgina Rannard.
«Γνωρίζουμε περισσότερα για την επιφάνεια ορισμένων πλανητών από ό,τι για το τι υπάρχει εκεί κάτω», λέει η Isobel, καθώς ένα ρομπότ κατεβαίνει στον πυθμένα της θάλασσας για να συλλέξει υγρά, αέρια και να αποσπάσει κομμάτια βράχων.
Μέχρι στιγμής, κανείς δεν έχει καταφέρει να υπολογίσει αν ένα ηφαίστειο γίνεται περισσότερο ή λιγότερο εκρηκτικό όταν το θαλασσινό νερό σε αυτές τις οπές αναμιγνύεται με μάγμα. «Προσπαθούμε να χαρτογραφήσουμε το υδροθερμικό σύστημα», εξηγεί η Isobel , καθώς το Discovery που ερευνά την καλδέρα της Σαντορίνης πλέει προς τον Κολόμπο, το άλλο μεγάλο ηφαίστειο της περιοχής, περίπου 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του νησιού.
Τα δύο ηφαίστεια δεν αναμένεται να εκραγούν άμεσα, αλλά είναι θέμα χρόνου.
Η αποστολή θα δημιουργήσει σύνολα δεδομένων και χάρτες γεωκινδύνων για την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Ελλάδας, εξηγεί η καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού, μέλος της κυβερνητικής ομάδας έκτακτης ανάγκης που συνεδρίαζε καθημερινά κατά τη διάρκεια της σεισμικής κρίσης.
Κατάγεται από τη Σαντορίνη και μεγάλωσε ακούγοντας από τον παππού της για παλαιότερους σεισμούς και εκρήξεις. Το ηφαίστειο την ενέπνευσε να γίνει γεωλόγος.
«Αυτή η έρευνα είναι πολύ σημαντική γιατί θα ενημερώσει τους κατοίκους της περιοχής για το πόσο ενεργά είναι τα ηφαίστεια και θα χαρτογραφήσει την περιοχή στην οποία θα απαγορεύεται η πρόσβαση κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης», λέει η ίδια. Θα αποκαλύψει ποια μέρη του βυθού της Σαντορίνης είναι τα πιο επικίνδυνα, προσθέτει. Αυτές οι αποστολές είναι απίστευτα δαπανηρές, οπότε η Isobel στριμώχνει τα πειράματα νύχτα και μέρα, καθώς οι επιστήμονες εργάζονται σε 12ωρες βάρδιες.
Ο John Jamieson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Memorial του Καναδά στο Newfoundland, δείχνει ηφαιστειακά πετρώματα που εξάγονται από τους αεραγωγούς.
«Μην το σηκώσεις αυτό», προειδοποιεί. «Είναι γεμάτο αρσενικό».
Δείχνοντας ένα άλλο που μοιάζει με μαύρη και πορτοκαλί μαρέγκα με χρυσή σκόνη, εξηγεί:«Αυτό είναι ένα πραγματικό μυστήριο - δεν ξέρουμε καν από τι είναι φτιαγμένο».
Η καρδιά της αποστολής του Discovery χτυπάει σε ένα σκοτεινό κοντέινερ στο κατάστρωμα, όπου τέσσερα άτομα κοιτάζουν οθόνες τοποθετημένες σε έναν τοίχο.
Χρησιμοποιώντας ένα joystick δύο μηχανικοί οδηγούν το υποβρύχιο ρομπότ. Η Isobel και η Παρασκευή ανταλλάσσουν θεωρίες σχετικά με το τι υπάρχει σε μια λίμνη υγρού που βρήκε το ρομπότ.
Έχουν καταγράψει πολύ μικρούς σεισμούς γύρω από το ηφαίστειο, που προκαλούνται από το υγρό που κινείται μέσα στο σύστημα και προκαλεί ρωγμές. «Κάνουμε επιστήμη για τους ανθρώπους, όχι επιστήμη για τους επιστήμονες. Είμαστε εδώ για να κάνουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται ασφαλείς», λέει η Παρασκευή.
Επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία και τον τουρισμό
Η πρόσφατη σεισμική κρίση στη Σαντορίνη ανέδειξε πόσο ευάλωτοι είναι οι κάτοικοι και η τοπική οικονομία, που βασίζεται κατά κύριο λόγο στον τουρισμό. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν προσωρινά, ενώ αρκετοί τουρίστες ακύρωσαν τις διακοπές τους λόγω ανησυχίας. Παρά τις προκλήσεις, η Σαντορίνη παραμένει ένας δημοφιλής προορισμός, με επισκέπτες να δηλώνουν ότι η σωστή ενημέρωση από επιστήμονες και οι ειδοποιήσεις ασφαλείας τους κάνουν να νιώθουν πιο σίγουροι για την παραμονή τους στο νησί. Οι έρευνες και τα νέα επιστημονικά δεδομένα αποτελούν σημαντικό εργαλείο για την προστασία της τοπικής κοινωνίας και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των επισκεπτών.
Η φωτογράφος Eva Rendl όταν τον Φεβρουάριο χτύπησε το λεγόμενο σμήνος σεισμών, εγκατέλειψε το νησί με την κόρη της.
«Ήταν πραγματικά τρομακτικό, καθώς γινόταν όλο και πιο έντονος», λέει. Τώρα επέστρεψε, αλλά οι δουλειές είναι πιο λίγες. «Ο κόσμος ακύρωσε τις κρατήσεις. Συνήθως ξεκινάω φωτογραφήσεις τον Απρίλιο, αλλά φέτος η πρώτη μου δουλειά είναι μόλις τον Μάιο», λέει η Εύα.
Στην κεντρική πλατεία της Οίας η Βρετανοκαναδή τουρίστρια Τζάνετ δηλώνει ότι έξι από την ομάδα των 10 φίλων της ακύρωσαν τις διακοπές τους.
Πιστεύει ότι πιο ακριβείς επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα σεισμών και ηφαιστείων θα βοηθούσαν τους επισκέπτες να αισθάνονται πιο ασφαλείς.
Ακόμα και σήμερα στο Ημεροβίγλι, άνθρωποι σκαρφαλώνουν στις καμπυλωτές στέγες για να τραβήξουν την τέλεια λήψη. Όπως ένα νιόπαντρο ζευγάρι που ταξίδεψε από τη Λετονία για να αθυμάσει την ομορφιά της Σαντορίνης. «Στην πραγματικότητα θέλαμε να παντρευτούμε δίπλα σε ένα ηφαίστειο», λέει ο Τομ, με τη νύφη του Kristina στο πλευρό του.
