Τα στατιστικά στοιχεία για το 2024, όπως παρουσιάζονται από την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), αποτυπώνουν τη συνέχιση της επιβολής απέλασης και διοικητικής κράτησης μεταναστών στην Ελλάδα, ακόμη και προς χώρες όπου οι επιστροφές δεν επιτρέπονται ή δεν είναι εφικτές, όπως η Συρία και το Αφγανιστάν.
Τα στοιχεία του 2024 καταγράφουν μια πολιτική συστηματικής και αυθαίρετης επιβολής απέλασης και κράτησης, που εγείρει σοβαρά ζητήματα συμβατότητας με το διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό δίκαιο, σύμφωνα με την RSA. Η πρακτική αυτή, όπως επισημαίνει η οργάνωση, πλήττει κυρίως ευάλωτους πληθυσμούς, όπως πρόσφυγες από χώρες με υψηλά ποσοστά αναγνώρισης, ενώ οι συνθήκες κράτησης και η πρόσβαση σε δικαιώματα «παραμένουν προβληματικές».
Η RSA επισημαίνει ότι η προαναχωρησιακή κράτηση εφαρμόζεται ως κανόνας και όχι ως εξαίρεση, κατά παράβαση των διεθνών και ευρωπαϊκών προτύπων. Πιο συγκεκριμένα, η RSA -αντλώντας τα στοιχεία της από επίσημες κρατικές πηγές και κοινοβουλευτικό έλεγχο- δημοσιοποιεί μια συνολική εικόνα για τη διοικητική κράτηση και τις διαδικασίες ασύλου στην Ελλάδα το 2024. Συγκεκριμένα:
- Αιτήσεις ασύλου: Κατατέθηκαν 69.000 αρχικές αιτήσεις ασύλου, κυρίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Το ποσοστό αναγνώρισης ανήλθε στο 79% στη γενική διαδικασία και στο 91,4% στη διαδικασία συνόρων, με τη συντριπτική πλειοψηφία να αφορά προσφυγικό καθεστώς για υπηκόους Συρίας και Αφγανιστάν.
- Αποφάσεις κράτησης προσφύγων και μεταναστών: Η Ελληνική Αστυνομία εξέδωσε 12.772 αποφάσεις διοικητικής κράτησης το πρώτο εξάμηνο του 2024. Η κράτηση επιβάλλεται σχεδόν αυτομάτως μετά από απόφαση απέλασης: το 99,2% των αποφάσεων απέλασης συνοδεύτηκαν από κράτηση, ενώ στις διαδικασίες επιστροφής το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 64,3%.
- Μετανάστες κρατούμενοι: Στα τέλη Ιουνίου 2024, 2.306 άτομα τελούσαν υπό διοικητική κράτηση, με 1.884 σε προαναχωρησιακά κέντρα και 422 σε αστυνομικά τμήματα. Οι κυριότερες χώρες καταγωγής ήταν η Αίγυπτος (816 κρατούμενοι) και το Πακιστάν (607).
- Δικαστικός έλεγχος: Κατατέθηκαν 2.256 αντιρρήσεις κατά της κράτησης, με τα διοικητικά πρωτοδικεία να αποδέχονται το 44% αυτών. Ωστόσο, μόνο το 0,4% των αυτεπάγγελτων ελέγχων οδήγησαν σε άρση της κράτησης, αναδεικνύοντας τις περιορισμένες δυνατότητες δικαστικού ελέγχου.
- Συνθήκες κράτησης προσφύγων και μεταναστών: Η RSA τονίζει τις συστημικές ελλείψεις στις συνθήκες κράτησης, με σοβαρές ανεπάρκειες στην υγειονομική περίθαλψη, την πρόσβαση σε νομική συνδρομή και την παροχή βασικών υπηρεσιών, ειδικά σε υποστελεχωμένα κέντρα και αστυνομικά τμήματα
Παρά την αύξηση των αποφάσεων απομάκρυνσης (31.629 το 2024 έναντι 29.869 το 2023), οι πραγματικές επιστροφές μειώθηκαν (5.865 το 2024 έναντι 6.340 το 2023). Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστροφών αφορούσε πολίτες Αλβανίας και Γεωργίας, ενώ για εθνικότητες όπως το Αφγανιστάν και η Συρία, όπου η επιστροφή δεν είναι εφικτή, συνεχίζεται η επιβολή κράτησης χωρίς προοπτική απομάκρυνσης. Αυτό εγείρει σοβαρά ερωτήματα νομιμότητας και σκοπιμότητας, καθώς για πολλές από αυτές τις χώρες τα ποσοστά αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος υπερβαίνουν το 99%.
Σημαντική είναι και η διαπίστωση ότι η προαναχωρησιακή κράτηση εφαρμόζεται ως κανόνας και όχι ως εξαίρεση, κατά παράβαση του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το 99,5% των αποφάσεων απέλασης συνοδεύτηκαν από κράτηση.
Παράλληλα, παραμένουν σοβαρά τα εμπόδια στην πρόσβαση σε νομική συνδρομή και στην αποτελεσματική άσκηση ενδίκων βοηθημάτων, καθώς δεν έχει θεσπιστεί σύστημα δωρεάν νομικής συνδρομής για τους διοικητικά κρατούμενους, παρά τις δεσμεύσεις της κυβέρνησης. Οι ελλείψεις στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι διαρκείς, σύμφωνα με τη RSA, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την απουσία γιατρού σε κέντρα όπως της Ξάνθης ή την ύπαρξη μόνο ενός γιατρού για σχεδόν 300 άτομα στο Παρανέστι.
