5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο

5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο Facebook Twitter
Τι είναι η βυζαντινή πρωτεύουσα, αν όχι το πρώτο δείγμα διάρθρωσης κρατικού μηχανισμού –με κανόνες, θεσμούς, αξιώματα και γραφειοκρατία!- που θα «χτίσουν» τη χιλιόχρονη ιστορία της, ως εύλογη εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;
2

Μια τρανταχτή υπογραφή που συνοδεύεται από ακαδημαϊκό τίτλο, ένας ονομαστός εκδοτικός οίκος, καλό μάρκετινγκ και κυρίως η επιδειξιμανία κάποιων αναγνωστών, είναι αρκετά για να κάνουν ένα μέτριο, προχειρογραμμένο σύγγραμμα viral. Όταν αυτό αφορά το ευαίσθητο θέμα που λέγεται Βυζάντιο, η επιτυχία και το μπέρδεμα ας θεωρούνται σίγουρα.

Η ιστορική γραμμή που συνδέει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με το τέλος της Παλιάς Ρώμης, την άνθιση της Νέας και τη σύνδεση της με την Κωνσταντινούπολη κι από εκεί με το δυτικό στοιχείο μέσω των Βενετών, ακόμη υποδαυλίζει θεωρίες συνωμοσίας και εθνικιστικές υστερίες. Η τραγωδία της Άλωσης, ακόμη συντηρεί θρησκευτικούς θρύλους, δοξασίες και ως επί το πλείστον εμπνέει χριστιανικά παραμύθια, που κάποτε ευτελίζουν με τις ακρότητές τους το ιστορικό γεγονός.

Λογικό, εν μέρει. Η θεμελίωση, η οργάνωση και η εξέλιξη της βυζαντινής πρωτεύουσας, ενός στοιχήματος του ιδρυτή της, με σαφείς αναφορές στους παράγοντες που καθόρισαν την ύπαρξη και τον ρόλο της Κωνσταντινούπολης στη διαχρονία της, τόσο σε ό,τι αφορά την κρατική οργάνωση και τις πολυεπίπεδες μεταρρυθμίσεις, όσο και σε ό,τι αφορά τις καθοριστικές σχέσεις με τον χριστιανισμό και τον μείζονα ρόλο της ελληνικής και πνευματικής πολιτικής παράδοσης στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του βυζαντινού κράτους, πάντα θα ενδιαφέρουν τόσο τους (Έλληνες) αναγνώστες όσο και τους ιστορικούς μελετητές.

Έχει σπουδαία πράγματα να ομολογήσει το Βυζάντιο ακόμη και για τη σημερινή ζωή και τις συνήθειες μας, σπουδαίες ιστορικές αλήθειες που σίγουρα δεν ξεπετιούνται σε πολυδιαφημισμένα βιβλία, εκλαϊκευμένης, αλλά κάποτε ρηχής επιστήμης.

Χτισμένη πάνω στα χνάρια του ρωμαϊκού της σκελετού, η Κωνσταντινούπολη από το 330 έως την αποπεράτωση του Ναού της Αγίας Σοφίας, περίπου 30 χρόνια μετά, πήρε να εμφανίζει όλα τα χαρακτηριστικά ενός αστικού κέντρου που αναπτύσσεται μαζί με τις ανάγκες των κατοίκων και τις φιλοδοξίες του ιδρυτή, των διαδόχων του και των αξιωματούχων της.

Οι πρώτες – οι ανάγκες για οργανωμένο ανεφοδιασμό της πόλης και μάλιστα σε μία περίοδο που πολλά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διαλυτικά ως προς αυτή την οργάνωση – μοιάζουν ωσάν να υπαγόρευαν το όραμα μιας πόλης – κράτους, μεγαλύτερης από την παρακμάζουσα Ρώμη, ισχυρότερης από την Αλεξάνδρεια ή την Αντιόχεια, ενός πραγματικού οχυρού ασύγκριτης ισχύος, εύρυθμης, αξιόπιστης και έμπλεης νοημάτων και συμβολισμών πολιτικής και πολιτειακής λειτουργίας.

Όμως, η φιλοδοξία του ιδρυτή της να διεκδικήσει ανοιχτά τα νόμιμα δικαιώματα διαδοχής του στην εξουσία, να συνεχίσει την αντίληψη για μια αυτοκρατορία που αποτελεί οικογενειακό κληροδότημα μετατρέπει την Κωνσταντινούπολη σε φυσική συνέχεια του imperium romanum, μια αυτοκρατορία που με πρότυπο και κεφαλή τη Ρώμη αξιώνει παγκόσμια κυριαρχία.

Τι είναι η βυζαντινή πρωτεύουσα, αν όχι το πρώτο δείγμα διάρθρωσης κρατικού μηχανισμού –με κανόνες, θεσμούς, αξιώματα και γραφειοκρατία!- που θα «χτίσουν» τη χιλιόχρονη ιστορία της, ως εύλογη εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας;

5 -όντως- σπουδαία βιβλία για το Βυζάντιο Facebook Twitter
Tο υγρό πυρ ήταν το μυστικό όπλο του Βυζαντίου.

Έχει σπουδαία πράγματα να ομολογήσει το Βυζάντιο ακόμη και για τη σημερινή ζωή και τις συνήθειες μας, σπουδαίες ιστορικές αλήθειες (πέρα από τους θρύλους και τις δοξασίες που μας έχουν πείσει ότι το Βυζάντιο είναι τμήμα της εθνικής μας κληρονομιάς) που σίγουρα δεν ξεπετιούνται σε πολυδιαφημισμένα βιβλία, εκλαϊκευμένης, αλλά κάποτε ρηχής επιστήμης.

Ευτυχώς, θα υπάρχουν πάντα τα λιγότερο διαφημισμένα στο ευρύ κοινό, που σίγουρα αξίζουν τον κόπο και κυρίως απαντούν με στοιχεία και ντοκουμέντα στο «γιατί» τέλειωσε «το Βυζάντιο», αφήνοντας πίσω του κληρονομιά, πέρα από τις ενδοξολογίες και την κούφια περηφάνια.

Και να κάποια από αυτά, βασισμένα σε πολυετείς έρευνες, μελέτες και διασταύρωση του υλικού που οι συγγραφείς τους άντλησαν με επιμονή, κυρίως από τα σωζώμενα αρχεία της περίφημης βυζαντινής γραφειοκρατίας.

«Βυζάντιο – Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης»

Cyril Mango, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (2013)

Οι λαοί και οι γλώσσες, η πόλη στην άνοδο και την παρακμή της, οι συνήθειες των πολιτών σπουδαίες και ταπεινές, ο μοναχισμός, η λογοτεχνία και η εκπαίδευση, η αρχιτεκτονική και ο άυλος κόσμος μέσα από τα μάτια των «Ρωμαίων» ή των «Χριστιανών»: όλη η τότε ζωή στην Augusta Antonina ή Νέα Ρώμη ή Άνθουσα ή Flora Roma ή απλώς Βυζάντιο εδώ απλώνεται σε γλώσσα κατανοητή, με φιλικές παραπομπές για όποιον θέλει να εντρυφήσει λίγο παραπάνω.

Επίσης, ας μην ξαφνιαστεί ο καλοπροαίρετος αναγνώστης, αν διαπιστώσει ότι η λέξη «Βυζαντινός» ως χαρακτηρισμός δηλωτικός της καταγωγής κάποιου είναι μάλλον γέννημα της Αναγέννησης και ότι τελοσπάντων κυρίως σε κράτος αναφερόμαστε, όταν μιλάμε για το Βυζάντιο και όχι σε αυτοκρατορία...

«Βυζάντιο και Βενετία: Μελέτη των Διπλωματικών και Πολιτιστικών Σχέσεων» 

Donald M. Nicol – Εκδόσεις Παπαδήμα (2015)

Να μια εξαιρετική αφήγηση για τις πραγματικές σχέσεις του Βυζαντίου με τη Βενετία, αυτό το κράτος το φαινομενικά μικρό, το ανύπαρκτο, το χτισμένο πάνω στη θάλασσα. Αν το προηγούμενο βιβλίο είναι μια εισαγωγή στην έκπληξη, αυτό εδώ, πρακτικά περιγράφει κυριολεκτικά σε επεισόδια την πορεία μιας... φιλίας που ήταν παγίδα και συμφέρον μόνο.

Η Βενετία ως επαρχία, ως προτεκτοράτο, ως σύμμαχος, ως συνεταίρος και δανειστής και τελικά ως ιστορικό σαράκι του Βυζαντίου, περιγράφεται με λεπτομέρεια και ντοκουμέντα από την Πρώτη έως την Τέταρτη Σταυροφορία κι από εκεί στο κατώφλι των Τούρκων.

«Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός»

Φαίδων Κουκουλές, Τόμοι Α- Ε, Collection de l'Institut Francais D' Athenes, Εκδόσεις Παπαζήση (ανατύπωση), 1948

Μνημειώδες έργο, του διακεκριμένου βυζαντινολόγου και πανεπιστημιακού δασκάλου, εξάτομο, λεπτομερές, πολύτιμο. Όλη η ζωή των κατοίκων του Βυζαντίου, οι συνήθειες, οι διάλεκτοι, οι ενδυμασίες, τα τραγούδια, η μουσική, η διασκέδαση, ο πολιτισμός και η πολιτική τους, εκτείνονται σε έξι εμπεριστατωμένους και έμπλεους έρευνας τόμους.

Εδώ οι εκπλήξεις έρχονται κυρίως από τα κοινά που μπορεί να εντοπίσει κανείς στην ιδιοσυγκρασία και τη νοοτροπία των «Βυζαντινών» με τους Νεοέλληνες, αλλά και πάλι μια προσοχή στη σύγκριση δεν βλάπτει.

Για όποιον ακόμη ενδιαφέρεται για την παρακαταθήκη του Βυζαντίου στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία ας αναζητήσει, δυστυχώς μόνο στα αγγλικά:

"The Byzantine Legacy in the Orthodox Church", John Meyendorff, St Vladimirs Seminary (2000), καθώς και το "Church & learning in the Byzantine Empire", J. M Hussey, Russell & Russell Inc. (1963).

Βιβλίο
2

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ