ΚΑΠΟΙΟΣ ΠΑΛΙΟΣ δημοσιογράφος μου είχε πει κάποτε ότι είχε ακούσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να λέει ότι κάποια πράγματα στην πολιτική δεν είναι αποτέλεσμα υστεροβουλίας αλλά απλής, ανθρώπινης βλακείας. Ή κάτι τέτοιο. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την αξιοπιστία της μαρτυρίας, καθώς επισήμως δεν του έχει αποδοθεί ποτέ μια τέτοια αποστροφή του λόγου ούτε και υπάρχει στη λίστα με τα μνημειώδη – παρότι ελλειπτικά συχνά – αποφθέγματά του («Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια», «Ανήκομεν εις την Δύσιν», «Η Ελλάς μετεβλήθη σε απέραντο φρενοκομείο» κλπ).
Είτε το είχε πει πάντως είτε όχι, το θυμήθηκα, ως ανέκδοτο έστω, διαβάζοντας τον τελευταίο καιρό να γράφονται πολλά κείμενα που συνδέουν την τρέχουσα διεθνή κατάσταση με την οικουμενική άνοδο της βλακείας – ή της ηλιθιότητας ή και της μαλακίας όπως κατά περίπτωση θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά το αγγλικό stupidity.
Μιας ηλιθιότητας συναισθηματικού τύπου που δεν έχει να κάνει με δείκτες ευφυίας, γνωστικές αξιολογήσεις ή κλινικές καταστάσεις. Οι ηλίθιοι μπορεί «αντικειμενικά «να είναι εύστροφοι – ή καπάτσοι, που λέμε. Μπορεί επίσης να είναι κακοί – και κακοί και βλάκες δηλαδή – όπως μπορεί να κρίνει κανείς όχι μόνο από τις πολιτικές ενέργειες του Τραμπ και των ομοίων του, αλλά και από τον ποταμό μοχθηρής και αντιδραστικής ηλιθιότητας που κατακλύζει τη δημόσια σφαίρα.
«Η θεωρία συνωμοσίας είναι μια ερωτική σχέση με την εξουσία που προσποιείται ότι την κριτικάρει».
Οι «βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας», όπως τους είχε καταγράψει ο διάσημος Ιταλός ιστορικός της οικονομίας Κάρλο Τσιπόλα στο ομώνυμο βιβλίο του (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος) είναι οι εξής: 1. Πάντοτε και αναπόφευκτα έχουμε την τάση να υποτιμούμε τον αριθμό των ηλιθίων που κυκλοφορούν ανάμεσά μας. 2. Η πιθανότητα να είναι ηλίθιο ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, είναι ανεξάρτητη από οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του. 3. Ένα ηλίθιο άτομο μπορεί να προκαλεί ζημιές σε άλλα πρόσωπα ή σε ομάδα προσώπων, χωρίς να αποκομίζει κάποιο κέρδος. 4. Τα μη ηλίθια άτομα πάντα υποτιμούν την επιζήμια ισχύ του ηλίθιου ατόμου. 5. Ο ηλίθιος είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος ατόμου.
Πριν από μερικούς μήνες, εμπνευσμένος από τον Τσιπόλα, ο αρθρογράφος των New York Times, Ντέιβιντ Μπρουκς, κατέθετε στη στήλη του στην εφημερίδα την δική του, ανανεωμένη εκδοχή των νόμων (των αρχών) της ηλιθιότητας: 1: Η ιδεολογία προκαλεί διαφωνίες, η ηλιθιότητα προκαλεί σύγχυση. 2. Η ηλιθιότητα συχνά ενυπάρχει στους οργανισμούς, όχι στα άτομα. 3. Οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται ηλίθια είναι πιο επικίνδυνοι από τους ανθρώπους που συμπεριφέρονται κακόβουλα. 4. Οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται ηλίθια δεν έχουν συνείδηση της ηλιθιότητας των πράξεων τους. 5. Είναι σχεδόν αδύνατο να αντιταχθεί κανείς στην ηλιθιότητα. 6. Το αντίθετο της ηλιθιότητας δεν είναι η ευφυία, αλλά η λογική.
«Όταν οι δυνάμεις της αντίδρασης υπερισχύουν, η λογική υποχωρεί καθώς επελαύνει η προσβολή και η προκατάληψης», γράφει ο κοινωνιολόγος και καθηγητής πολιτικής οικονομίας στο Goldsmiths, Γουίλιαμ Ντέιβις, σ’ ένα σημαντικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στον Guardian πριν από μερικές μέρες, με τίτλο «Μια κριτική της καθαρής ηλιθιότητας» (A critique of pure stupidity) και μας υπενθυμίζει, μεταξύ άλλων, πόσο ξεπερασμένοι μοιάζουν ήδη κάποιοι όροι που εκτοξεύτηκαν στην πρώτη θητεία του Τραμπ: «μετα-αλήθεια», «ψεύτικες ειδήσεις», «εναλλακτικά γεγονότα»…
Πλέον βρισκόμαστε σε άλλα επίπεδα, όπου «οι ολοένα και πιο περίπλοκες εξηγήσεις για τις ανόητες και κακόβουλες πολιτικές ενέργειες καταλήγουν να αποδίδουν λανθασμένα σε αυτές τις ενέργειες μια μορφή ευφυίας – επιβεβαιώνοντας μάλλον την άποψη της [καθηγήτριας πολιτικών και κοινωνικών επιστημών στο New School for Social Search της Νέας Υόρκης], Ρόμπιν Μαράσκο, ότι «η θεωρία συνωμοσίας είναι μια ερωτική σχέση με την εξουσία που προσποιείται ότι την κριτικάρει».
