«Μια μπουκιά σινεμά. Δηλαδή ένα είδος από μόνο του που δεν υστερεί σε τίποτα από τη μεγάλου μήκους. Σου προσφέρει πολύ σύντομα και πολλές φορές πολύ πιο επιδραστικά τη μαγεία του σινεμά σε μικρή δόση. Αν γίνει σωστά και συγκροτημένα μπορεί να σε προβληματίσει, να σε ενθουσιάσει και να σε παρασύρει. Είναι πολλή μεγάλη πρόκληση. Επίσης, είναι το πρώτο βήμα του κάθε δημιουργού». Έτσι απάντησε στη ερώτησή μου «ποιος είναι κατά τη γνώμη σου ο ορισμός της μικρού μήκους ταινίας» ο Γιώργος Αγγελόπουλος, ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους, που φέτος έκλεισε τα 48 χρόνια λειτουργίας του.
Παρόλο που υπήρχε μια αγωνία για το πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα δεδομένου ότι ανέλαβε στα μισά του χρόνου, τα πράγματα πήγαν ανέλπιστα καλά τόσο για εκείνον όσο και για τη διοργάνωση και για όλους όσοι τρέφουν μια ιδιαίτερη αγάπη σε αυτό και το παρακολουθούν ανελλιπώς επί χρόνια, όχι μόνο στη Δράμα, τον τόπο διεξαγωγής του, αλλά και στην υπόλοιπη χώρα, καθώς πλέον μπορεί κάποιος να δει τις ταινίες διαδικτυακά μέσω της επίσημης ιστοσελίδας του.
Η Δράμα είναι ιδανικό μέρος να ζήσεις το αποκαλόκαιρο. Έχει καλές θερμοκρασίες πρωί - βράδυ που σου επιτρέπουν όχι μόνο να βολτάρεις στην πόλη και στο πάρκο της Αγίας Βαρβάρας, ταΐζοντας τις πάπιες, αλλά κυρίως να βλέπεις ταινίες στο υπέροχο μικρό θερινό κινηματογράφο Αλέξανδρος στο Δημοτικό Πάρκο· συνεχίζεις το βράδυ στα μπαράκια του κέντρου, αναλύοντας τις ταινίες μέχρι πρωίας. Οι μικρές αποστάσεις και το «μαζεμένο» κέντρο της προσδίδουν στην πόλη μια γλυκύτητα που συμπληρώνει τη φύση των ταινιών: είναι μικρού μήκους και διακρίνονται από την ορμητικότητα της νεανικής δημιουργικότητας.
«Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμα και μεγάλοι και αναγνωρισμένοι σκηνοθέτες όπως ο Λάνθιμος ή ο Γουές Άντερσον, ενώ έχουν κάνει μεγάλου μήκους, επιστρέφουν στη φόρμα της μικρού μήκους. Υπάρχει κάτι εκεί που δεν τους το προσφέρει η μεγάλου μήκους».
Όπως λέει και ο Γ. Αγγελόπουλος: «Με τις μικρού μήκους, επειδή ακριβώς γίνονται από νέους δημιουργούς, νιώθω ότι δεν υπάρχει σωστό και λάθος, άσχετα από το αν κάποιες αρέσουν ή όχι. Από μόνη της μια μικρού μήκους είναι η προσπάθεια ενός νέου ανθρώπου να πειραματιστεί και να δοκιμαστεί, επομένως αυτό από μόνο του έχει έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Για να κάνεις το σωστό πρέπει να προηγηθούν και κάποια λάθη. Το αποτέλεσμα, ακόμα και να μην ικανοποιήσει τους πάντες, είναι σε κάθε περίπτωση πετυχημένο. Μπορεί να μη σου βγουν κάποια πράγματα, αλλά από τη διαδικασία και μόνο γίνεσαι καλύτερος και αυτό κρύβει μέσα του το μέλλον, ακόμα και του ίδιου του σινεμά.
Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμα και μεγάλοι και αναγνωρισμένοι σκηνοθέτες όπως ο Λάνθιμος ή ο Γουές Άντερσον, ενώ έχουν κάνει μεγάλου μήκους, επιστρέφουν στη φόρμα της μικρού μήκους. Υπάρχει κάτι εκεί που δεν τους το προσφέρει η μεγάλου μήκους. Τους δίνει ένα περιθώριο και μια ελευθερία να πειραματιστούν, να δοκιμαστούν σε πράγματα χωρίς να τους νοιάζει ο εμπορικός αντίκτυπος ή αν θα ικανοποιηθεί το κοινό. Σου δίνει μια ελευθερία η μικρού μήκους, που αυτόματα αποτρέπει της περίπτωση της αποτυχίας».
Πράγματι, κάθε πρωί, στις συναντήσεις των δημοσιογράφων με τους κινηματογραφιστές για Q&A σχετικά με τις πρεμιέρες της προηγούμενης βραδιάς ήταν σαν να μην υπήρχε λάθος ή σωστό, πετυχημένο ή αποτυχημένο φιλμ. Υπήρχε μόνο η ανάγκη να μάθουμε τις περιπέτειες καθένας/καθεμία τους, τι σκέψεις προηγήθηκαν, σε ποιες λύσεις κατέφυγαν για να αντιμετωπίσουν τα όποια εμπόδια. Κι έτσι, όσο κι αν έχεις απογοητευτεί από το αποτέλεσμα, καταλήγεις να συναινείς και να «συγχωρείς», κυρίως να επανεξετάζεις με δεύτερες σκέψεις κάθε εγχείρημα.
Αλλά, για αν είμαστε ειλικρινείς, οι ταινίες που σε κερδίζουν από την πρώτη φορά που τις παρακολουθείς, αυτές θα σου μείνουν κι αυτές είναι που, αν βραβευτούν, επιβεβαιώνουν και το κινηματογραφικό σου ένστικτο· κυρίως τη χαρά μίας κοινής αποκάλυψης, ότι παίρνουν τη θέση που τους αξίζει ώστε να συνεχίσουν το ταξίδι τους στα φεστιβάλ και στις οθόνες του κόσμου.
Φέτος η θεματολογία διέθετε ποικιλομορφία, ενώ τις προηγούμενες χρονιές έμοιαζε να έχει περιοριστεί ασφυκτικά σε προβληματισμούς σχετικούς με την πατριαρχία. Αυτό φέτος, ειδικά σε ό,τι αφορά τις queer ταινίες, πήρε διαφορετικές διαστάσεις. Όπως εξηγεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής: «Κάποιες θεματικές επαναλαμβάνονται. Οι queer και αυτές της διαφορετικότητας τα τελευταία χρόνια ήταν όντως μια τάση, και φέτος είναι λίγο πιο πειραγμένες. Το θεωρώ πολύ ενδιαφέρον αυτό. Υπάρχει σε όλες μια δόση ανοίκειου, μια δόση φανταστικού: έχουμε γοργόνες, βαμπίρ, ζόμπι. Αυτό σημαίνει ότι γίνεται προσπάθεια για επανεφεύρεση αυτής της θεματικής από τους δημιουργούς ώστε να μας δείξουν κάτι καινούργιο που είναι πολύ ωραίο».
Αναφέρεται σε μερικές ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες περιπτώσεις όπως το απολαυστικό, γεμάτο φως, χρώμα, χιούμορ και ενέργεια «Γοργόνες» του σκηνοθετικού ντουέτου της Λήδας Βαρτζιώτη και του Δημήτρη Τσακαλέα όπου δύο διαφορετικές παρέες σε μια πλαζ –στρέιτ αγόρια και κορίτσια από τη μια πλευρά και queer αγόρια και κορίτσια από την άλλη– φλερτάρουν μεταξύ τους και μπλέκονται σε μια έκρηξη πολύχρωμου ερωτισμού και μαγικού ρεαλισμού.
Παράλληλα, στο σκοτεινό και μυστηριακό «Αυτός που κάποτε υπήρχε» του Κωστή Θεοδοσόπουλου το drag παντρεύεται με τις ταινίες βαμπίρ μέσα από μια ιστορία αγάπης και αιώνιας παράδοσης στον άλλον. Η υψηλής αισθητικής ταινία έφυγε με Βραβείο Σκηνοθεσίας «Τώνια Μαρκετάκη», το Βραβείο Drama Queer, το Βραβείο Σχεδιασμού Μακιγιάζ (Δήμητρα Γιατράκου) και το Βραβείο Ανδρικής Ερμηνείας για τον Άρη Μπαλή.
Αναφέρθηκε ακόμα στο «Hopepunk», όπου ζόμπι οδηγούν την ιστορία στο δικό της τέλμα.
Κάτι που έκανε εντύπωση ήταν ότι σε πολλές ταινίες κυριάρχησε η θεματική του θανάτου. Αντανακλά άραγε αυτό τη μετα-Covid εποχή που όλοι βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, με τους πολέμους και τον τρόμο να έχουν μπει πια στην καθημερινότητα; Ενδεικτικά αναφέρουμε την ταινία-εικαστικό installation «Ο Άρρωστος 1789» της Ειρήνης Καραγκιοζίδου, το κωμικής χροιάς υπαρξιακό δράμα «Δώσε μου 5 λεπτά» της Μαρθίλιας Σβάρνα, το ατμοσφαιρικό «Last Tropics» του Θανάση Τρουμπούκη. Επίσης το βαθύτατα πολιτικό «Οι λύκοι επιστρέφουν» του Στέλιου Μωραϊτίδη που πραγματεύεται την απόπειρα της τοπικής εξουσίας μιας επαρχιακής πόλης να αποκρύψει οστά –απομεινάρια μιας άγριας ανθρώπινης περιπέτειας– που κατά λάθος ανασύρθηκαν στην επιφάνεια, το οποίο διακρίθηκε με το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου· το «Carcass» του Μάκη Σέμπου, που θέτει το ηθικό δίλημμα αν βοηθάς να σωθεί ένα ακραία κακοποιητικό άτομο ή όχι, και απέσπασε το βραβείο Onassis Culture· τα «Κρυμμένα από την ίδρυση του κόσμου» των Kevin Walker και Ειρήνης Ζαχαριάδη όπου με χιούμορ και ντοκιμαντερίστικο ύφος βλέπουμε τη μοναχική ζωή ηλικιωμένων ανθρώπων σε ένα απομονωμένο νησί και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τον θάνατο· και την εξαιρετική μαύρη κωμωδία «Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει» του Δημήτρη Παπαθανάση που γυρίστηκε σε ένα νεκροταφείο, ίσως την πιο στέρεας δομής ταινία του φεστιβάλ η οποία έλαβε το Ειδικό Βραβείο Κριτικής Επιτροπής όπως και το βραβείο της Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδας.
Ο Γ. Αγγελόπουλος σχολιάζει: «Υπάρχει σίγουρα μεγαλύτερη απαισιοδοξία και οφείλεται σε όσα ζούμε και βλέπουμε. Οι νέοι αντιδρούν μέσα από τις ταινίες τους και προβάλλουν αυτή την αντίδραση. Ταυτόχρονα υπάρχουν φέτος ταινίες με παιδιά ήρωες, μια πολύ ωραία αντίθεση που κρατά μια ισορροπία. Είναι πολύ ωραίο που βλέπουμε όλους τους τρόπους αντίδρασης στην καθημερινότητα, είτε προβάλλοντας, γιγαντώνοντας και κριτικάροντας την, είτε προτείνοντας μία εναλλακτική πραγματικότητα, πιο αισιόδοξη και φωτεινή. Αυτό που θα έλεγα ότι ξεχωρίζει φέτος, είναι ότι έχουμε περισσότερες genre ταινίες σε σχέση με άλλες χρονιές, κι αυτό είναι κάτι που λείπει από τις ελληνικές μεγάλου μήκους ταινίες και το χρειαζόμαστε γιατί θα μπορούσε να προσελκύσει το κοινό, που δυστυχώς σήμερα δεν βλέπει ελληνικές ταινίες. Επομένως ελπίζουμε να συνεχιστεί αυτή η τάση».
Κάτι ακόμα που παρατηρήθηκε ήταν η μεγάλη διάρκεια αρκετών ταινιών, κάτι που καθιστά σαφές το ότι κάποιοι σκηνοθέτες φλέρταραν με τη φόρμα της μεγάλου μήκους. Αυτό το είδαμε στην περίπτωση της σαραντάλεπτης πολιτικής σάτιρας «100 χρόνια μπροστά» του Μιχαήλ Γιγιντή, της οποίας το σενάριο βασίστηκε σε θεατρικό έργο του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου, στην απολαυστική σάτιρα της Ελλάδας του ΠΑΣΟΚ, το «Φούιτ», του Αλέξανδρου Χαντζή, που υπηρέτησε εξαιρετικά την παραδοσιακή αφήγηση της ιστορίας ενός ανώνυμου λαϊκού αντιήρωα που το όνειρό του είναι να γίνει ποδοσφαιριστής, στην απολαυστική κωμωδία «Pirateland» του Σταύρου Πετρόπουλου που σατιρίζει την εξάρτησή μας από τον τουρισμό και στους «Πλανήτες» της Φίλης Ολσέφσκι.
Λέει σχετικά ο Αγγελόπουλος: «Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αυξάνεται η διάρκεια των ταινιών. Φέτος είχαμε αρκετές συμμετοχές με ιδιαιτέρως μεγάλη διάρκεια. Μας προβληματίζει αυτό γιατί αφενός θέλουμε να συμπεριλαμβάνουμε όσο το δυνατό περισσότερες ταινίες Ελλήνων σκηνοθετών –που αν είναι μεγάλης διάρκειας δεν μας το επιτρέπει το πρόγραμμα–, αφετέρου είναι μεγαλύτερη πρόκληση να πεις αυτό που θες σε λιγότερο χρόνο, κάτι που ενδεχομένως να είναι πιο αποτελεσματικό. Σε ένα βαθμό το κατανοώ, γιατί οι μικρού μήκους γίνονται κυρίως από νέους δημιουργούς που δεν έχουν ακόμα την αίσθηση του μέτρου. Θέλουν να τα πούνε όλα, να είναι χειμαρρώδεις, να είναι υπερβολικοί κι αυτό δυστυχώς φαίνεται και στην ταινία».
Ωστόσο, το φιλμ που κέρδισε το Χρυσό Διόνυσο ήταν μόλις δεκαπέντε λεπτά. Το θαυμάσιο Noi του Νεριτάν Ζιντζιρία είναι μια λυρική και εικαστική ταινία για την απώλεια, το πένθος, την εκδίκηση και τη συγχώρεση, γυρισμένη σε μια κοινότητα Βλάχων στα χιονισμένα βουνά της Ηπείρου που σε αφήνει άναυδο με την τόση ομορφιά και την αθόρυβη δύναμη της. Το ίδιο μπορώ να πω για το βαθιά συγκινητικό «Μικρό σώμα» του Γιάννη Συμβώνη, χάρη στις εξαιρετικές ερμηνείες των δύο ηθοποιών του στους ρόλους ενός πατέρα και του γιού του, ανεπιθύμητου καρπού μίας παλιότερης περιστασιακής του σχέσης, που βρίσκονται κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής με το αυτοκίνητο – έλαβε το Βραβείο Σεναρίου (Γιάννης Συμβώνης και Γιώργος Αγγέλκος).
Οφείλω να αναφερθώ και σε μερικές ακόμα ταινίες που έκαναν μεγάλη εντύπωση, όπως το «Μαγκνταλένα Χάουζεν: Παγωμένος χρόνος» του Γιάννη Καρπούζη, ένα (ψευδο)ντοκιμαντέρ-πορτρέτο μιας Γερμανίδας φωτογράφου η οποία είναι φανταστικό πρόσωπο. Διατρέχει το σύνολο της μεταπολεμικής μελαγχολίας της ευρωπαϊκής κοινωνίας, συνδέοντας παρελθόν με παρόν, το συλλογικό με το προσωπικό. Έφυγε με Ειδική Μνεία, και Βραβείο Μοντάζ και Ενδυματολογίας. Ένα άλλο ντοκιμαντέρ, το «Requiem in salt» των Σύλβιας Νικολαΐδου και Νικόλα Ιορδάνου έχει θέμα τον σπουδαίο Ιάπωνα εικαστικό Yamamoto που δημιουργεί εφήμερες εγκαταστάσεις από αλάτι και κέρδισε το Βραβείο Ντοκιμαντέρ.
Εκτός από το Εθνικό Διαγωνιστικό, έχουμε και το Διεθνές Διαγωνιστικό, από το οποίο ξεχώρισα το γλυκόπικρο «Correct me if I’m wrong» του Hao Zhou, όπου μια γιαγιά στη νοτιοδυτική Κίνα προσπαθεί να βγάλει το δαίμονα από τον queer εγγονό της – απέσπασε το Grand Prix της κριτικής επιτροπής· το «Tragédia» του Bernardo Zanotta, μια εξαιρετική vintage εικόνα που απέσπασε το βραβείο Αρτιότερης Παραγωγής TV5MONDE· το «Casa Chica» του Lau Charles που απέσπασε το Βραβείο Σκηνοθεσίας· το σκληρό «Skin on Skin» του Simon Schneckenburger για την κρυφή ερωτική σχέση ενός Ρουμάνου μετανάστη με έναν νεαρό Γερμανό με φόντο σφαγεία· και τέλος το συνταρακτικό «I’m glad you’re dean now» του Tawfeek Barhon, μια ελληνο-γαλλο-παλαιστίνια παραγωγή με θέμα δυο αδέλφια –το ένα έχει προβλήματα μνήμης– που καλούνται να αντιμετωπίσουν την απώλεια του πατέρα τους. Τιμήθηκε με το Βραβείο Ανθρωπίνων Αξιών της Βουλής των Ελλήνων.
Μια συνολικά επιτυχημένης χρονιά και σοδειά η οποία μπορεί να μην έκρυβε μεγάλες εκπλήξεις αλλά επιβεβαιώνει το επίπεδο και την ωριμότητα μιας νέας γενιάς κινηματογραφιστών. Ο Γ. Αγγελόπουλος καταλήγει: «Αυτό που καταφέραμε ήδη από φέτος είναι ένα φεστιβάλ πολύ πιο φιλικό για τους νέους και τα πρώτα τους βήματα, που δεν ξέρουν τι συμβαίνει στον κινηματογραφικό κόσμο και έρχονται εδώ κι εμείς τους αποδεχόμαστε. Προσπαθήσαμε να κάνουμε ένα φεστιβάλ όπου θα ήθελα να συμμετάσχω κι εγώ, ως δημιουργός, με την ταινία μου. Νομίζω ότι έχουν φανεί ήδη από φέτος αυτές οι αλλαγές και θα επικεντρωθούμε σε αυτό τα επόμενα χρόνια, δηλαδή στο να δίνουμε προτεραιότητα στον δημιουργό».
