ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΠΟΣΟ ΓΝΩΣΤΗ ΕΙΝΑΙ, στην Ελλάδα, η Karin Krog. Νομίζω λίγο, συγκριτικά. Την ξέρουν κάποιοι φανατικοί μουσικόφιλοι οπωσδήποτε, αλλά πολύς κόσμος, που μπορεί να ακούει με όρεξη μουσική, και να την «ψάχνει» όπως λέμε, σίγουρα την αγνοεί. Οι λόγοι είναι πολλοί.
Κατ’ αρχάς η Krog, που πλέον πλησιάζει στα 88 της, δεν έχει έλθει να τραγουδήσει ποτέ στη χώρα μας –προφανώς, γιατί κανείς δεν την κάλεσε– και αυτό, σίγουρα, είναι ένα θέμα. Έπειτα, η Krog δεν είναι μια ποπ τραγουδίστρια, παρότι έχει τραγουδήσει και ποπ, με το δικό της μοναδικό τρόπο. Περαιτέρω είναι μια Ευρωπαία (με αμερικάνικη τζαζ παιδεία φυσικά, αλλά όχι μόνο), κάτι που σημαίνει πως, για τους τζαζ ινστρούχτορες, υπολείπεται των Αμερικανίδων, μαύρων ή λευκών, στο χώρο της vocal jazz.
Γενικά, παρότι η Ευρώπη έχει πολύ μεγάλα ονόματα στο γυναικείο τζαζ τραγούδι, η τζαζ δημοσιογραφία δεν έχει φροντίσει αυτά τα ονόματα να τα προβάλλει, με τον τρόπο που προβάλλονται, και δικαίως, οι μεγάλες Αμερικανίδες (Billie Holliday, Ella Fitzgerald, Sarah Vaughan κ.ά.). Μπορείς να βρεις λίστες, εννοώ, στο διαδίκτυο με τις είκοσι ή τις τριάντα κορυφαίες ερμηνεύτριες της τζαζ και, ανάμεσά τους, να μην υπάρχει ούτε μία Ευρωπαία!
Με την Brown κοντά της έως και το 1969 η Krog θα αναπτύξει ένα τελείως «δικό της» στυλ ερμηνείας, φαινομενικά cool, αλλά με μεγάλη υπόγεια ένταση, και με μια ιδιαίτερη εκφορά του λόγου, που θα γίνει μέσα στα χρόνια, κάπως σαν σήμα κατατεθέν της.
Σχεδόν κάθε χώρα της Ευρώπης έχει να επιδείξει σπουδαίες τζαζ φωνές, με μερικές εξ αυτών, όπως η Σουηδέζα Monica Zetterlund (1937-2005), η Αγγλίδα Norma Winstone (γενν. 1941) ή η Ολλανδή Rita Reys (1924-2013) –μένω σε τρεις– να ξεπερνούν τα τοπικά πλαίσια, και να αναδεικνύονται σε πανευρωπαϊκές ή και σε παγκόσμιες τζαζ περσόνες. Γιατί, όταν η Zetterlund ηχογραφεί ολόκληρο δίσκο με τον μέγιστο πιανίστα της τζαζ Bill Evans τι άλλο θα μπορούσε να είναι;
Ηχογραφήσεις με κορυφαίους αμερικανούς τζαζμεν έχει βεβαίως και η Karin Krog. Είναι αξέχαστα τα άλμπουμ της “Some Other Spring” [Sonet, 1970] με τον θρύλο τενόρο σαξοφωνίστα Dexter Gordon, “Hi-Fly” [Compendium, 1976], με τον άσσο του τενόρο και πολύ αγαπητό στην Ελλάδα Archie Shepp, “I Remember You...” [Spotlite, 1981] με τον επίσης κορυφαίο τενορίστα Warne Marsh και τον κοντραμπασίστα Red Mitchell κ.λπ. Θέλω να πω πως μ’ αυτές και με άλλες συνεργασίες, με top ευρωπαίους μουσικούς (όπως τον κιθαρίστα Terje Rypdal ή τον σαξοφωνίστα-κλαρινίστα John Surman) η Krog έχει καταθέσει τα διαπιστευτήριά της από νωρίς, και κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει ούτε την εντελώς ξεχωριστή φωνή της, ούτε βεβαίως τα δισκογραφικά διαμάντια της.
Η Karin Krog εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Penguin Club του Όσλο, το 1955, ακριβώς πριν από 70 χρόνια, όταν ήταν στα 18 της, και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’50 έχει γίνει «πρώτο όνομα» στην τοπική τζαζ σκηνή, οδηγώντας από το 1962 και μετά τα δικά της σχήματα.
Το 1964 η νορβηγίδα τραγουδίστρια κάνει το πρώτο προσωπικό LP της, που είχε τίτλο “By Myself” [Philips] ερμηνεύοντας λίγα πρωτότυπα και πολλά στάνταρντ, δείχνοντας περίτρανα τη βαθειά παιδεία της, στο κλασικό, κατ’ αρχάς, τζαζ ρεπερτόριο. Προς αυτό την βοηθά, ασυζητητί, η δασκάλα της, η Αμερικανίδα Anne Brown – για χάρη της οποίας ο George Gershwin είχε ξαναγράψει τον ρόλο της Bess, μετατρέποντάς τον σε πρωταγωνιστικό, στην ιστορική όπερά του “Porgy and Bess”, το 1935.
Με την Brown κοντά της έως και το 1969 η Krog θα αναπτύξει ένα τελείως «δικό της» στυλ ερμηνείας, φαινομενικά cool, αλλά με μεγάλη υπόγεια ένταση, και με μια ιδιαίτερη εκφορά του λόγου, που θα γίνει μέσα στα χρόνια, κάπως σαν σήμα κατατεθέν της. Οι συλλαβές, και από ’κει και πέρα οι λέξεις, γεμίζουν το στόμα της, ρολάροντας μέσα σ’ αυτό, για να βγουν προς τα «έξω» κατά κύματα, αφήνοντας άναυδο τον ακροατή.
Η διάθεση της Krog είναι ταυτοχρόνως φιλοπαίγμων και δημιουργική. «Παίζει» εννοώ με τις λέξεις, προβάλλοντας σ’ αυτές τα βάθη των σημασιών που, κάθε φορά, επιθυμεί. Όταν την ακούς, φερ’ ειπείν, να τραγουδάει για την «άνοιξη» (“You must believe in spring”) ή για το καλοκαίρι (“Once upon a summertime”), σ’ εκείνο το εντυπωσιακό άλμπουμ, με τις συνθέσεις του Michel Legrand από το 1974, αμέσως αντιλαμβάνεσαι όχι μόνο την υψηλή τεχνική της, αλλά και το αίσθημα με το οποίο αποδίδει αυτές τις ασυναγώνιστες μελωδίες.
Karin Krog - You Must Belive In spring
Από το μέσο των σίξτις έως και το μέσο των σέβεντις η Karin Krog συμπλέει και με την ευρύτερη ποπ της εποχής της. Έτσι, την ακούμε να τραγουδάει το κλασικό “Sunny” του Bobby Hebb, το 1966 και σε r&b στυλ, μα και σε τζαζ, να κάνει ένα τζαζ-ψυχεδελικό αριστούργημα, το άλμπουμ “Joy” [Sonet, 1968], όταν θα συνεργαζόταν με τους συμπατριώτες της Arild Andersen, Palle Danielsson, Jan Garbarek κ.ά. (νέοι όλοι τότε στο χώρο, αλλά τρανά ονόματα πιο μετά), δημιουργώντας στην πορεία ένα καμάρι του fusion, το μοναδικό LP “We Could be Flying” [Polydor], ακριβώς στο μέσο της δεκαετίας του ’70, με τον πιανίστα Steve Kuhn, τον μπασίστα Steve Swallow και τον ντράμερ Jon Christensen. Η ερμηνεία της στο τραγούδι με τον ίδιο τίτλο, με τη μουσική του Michel Colombier και τους στίχους του Paul Williams, που είχε πρωτοπεί η Lani Hall το 1972, αποτελεί φαινόμενο…
We Could Be Flying
Τι μαθαίναμε εμείς, εδώ, στην Ελλάδα, για όλα αυτά εκείνη την εποχή; Απολύτως τίποτα – παρότι από πολύ νωρίς το όνομά της είχε γραφτεί στο περιοδικό «Μοντέρνοι Ρυθμοί»! Ήταν στο τεύχος #57, στις 15 Νοεμβρίου του 1966, όταν κάποιοι θα διάβαζαν το ακόλουθο στην τζαζ στήλη του Κώστα Νίκα:
«Το επίκεντρο της γενικής προσοχής στο Όσλο συγκεντρώνει το Κλαμπ 7, που διαθέτει γνωστούς για την αξία τους τζάζμεν: Ντέξτερ Γκόρντον (τενόρο), Τέρζυ Μπζόρκλαντ (πιάνο), Περ Λόμπεργκ (μπάσο). Κάθε Σάββατο παίζει το κουαρτέτο του Γιάν Γκαρμπάρεκ, ενώ την Κυριακή φιλοξενεί το κουιντέτο του Ντίτλερ Έκλοφ και την τραγουδίστρια Καρίν Κρογκ με το τρίο της».
Σωστή πληροφορία, αλλά κατά βάση... κενού περιεχομένου, αφού ήταν αδύνατον εκείνη την εποχή, και για πολλές έκτοτε δεκαετίες, να βρεις ηχογραφήσεις της Karin Krog στα ελληνικά δισκοπωλεία. Και δεν ξέρω, αν μετά από τους «Μοντέρνους Ρυθμούς» του ’66 ήταν το «Jazz & Τζαζ», στις αρχές των 2000s πια, εκείνο που θα έγραφε ξανά για την Karin Krog, με αφορμή μια συλλογή που θα την έκανε ευρύτερα γνωστή και στη χώρα μας, την “Raindrops, Raindrops” [Crippled dick hot wax!, 2002] και η οποία συγκέντρωνε θαυμάσιες εγγραφές της από το 1966 έως το 1985, με στόχευση στα mid-seventies.
Karin Krog 'Sunny' live 1967
Κορυφαία φάση στην πορεία της Karin Krog θεωρείται η συνεργασία της με τον τρανό Dexter Gordon (1923-1990), ένα από τα πιο μεγάλα τενόρο-σαξόφωνα στην ιστορία της τζαζ. Karin και Dexter συναντήθηκαν για πρώτη φορά στο Neptun Jazz Club του Μπέργκεν, στη Νορβηγία, το 1963, για να συνδεθούν από τότε με φιλική-καλλιτεχνική σχέση. Η ιδέα για την ηχογράφηση ενός κοινού άλμπουμ θα προέκυπτε το 1967, όταν και οι δύο θα εμφανίζονταν σ’ ένα σόου της δανικής TV – αν και τελικώς το πράγμα θα έπαιρνε μια πιο σοβαρή τροπή μόλις έξι μήνες πριν από την εγγραφή του δίσκου τους, στο Arne Bendiksen στούντιο του Όσλο, στις 10 Μαΐου 1970.
Ο δίσκος, που είχε τίτλο “Some Other Spring / Blues and Ballads”, θα άνοιγε με το γνωστό “Some other spring”, που θεωρείται αξεπέραστο στην ερμηνεία της Billy Holiday, θα συνέχιζε με το “Blue Monk” του Thelonious Monk, για να ακολουθήσει το “How insensitive” του Antônio Carlos Jobim (έξοχη εδώ η Krog!), ενώ μεταξύ των υπολοίπων θα ξεχώριζε και το αφιέρωμα στον Little Jimmy Scott, τη «φωνή των αγγέλων», με την Karin, τον Dexter και τους υπολοίπους του team (τον πιανίστα Kenny Drew, τον μπασίστα Niels-Henning Ørsted Pedersen και τον ντράμερ Espen Rud) να αποδίδουν τα “I wish I knew” και “Everybody’s somebody’s fool”.
Karin Krog & Dexter Gordon - How Insensitive
Από τα σέβεντις, που ήταν η πολύ μεγάλη εποχή της Karin Krog, ξεχωρίζουν επίσης τα άλμπουμ της: α. “George Gershwin + Karin Krog” [Polydor, 1974], με τη Νορβηγίδα να τραγουδά, μοναδικά, τα αριστουργήματα των George & Ira Gershwin, συνοδεία κουαρτέτου, β. “Hi-Fly” [Compendium, 1976] με τον μεγάλο Archie Shepp δίπλα της, μα και με άλλους μουσικούς, μαζί με τις συνθέσεις βεβαίως των Duke Ellington, Randy Weston, Carla Bley, Mal Waldron κ.ά. και γ. “Cloud Line Blue” [Polydor, 1979], μια δισκάρα, που συνδύαζε τζαζ, αυτοσχεδιασμό και ηλεκτρονικά, σε συνεργασία με τον βρετανό πνευστό John Surman.
Στα έιτις η Karin Krog θα κάνει κυρίως «προχωρημένους» δίσκους, όπως το “Such Winters of Memory”, ξανά με τον John Surman, μα και με τον ντράμερ Pierre Favre, στην ECM το 1983, θα περιοδεύσει εκτενώς, με συναυλίες σε Αυστραλία (1985), Ιαπωνία (1988), Ουγγαρία (1989), Σοβιετική Ένωση (1990), Ινδονησία (1992) και Βουλγαρία (1994), ιδρύοντας από το 1987 τη δική της δισκογραφική Meantime Records και κυκλοφορώντας από τα 90s και μετά πάνω από δεκαπέντε άλμπουμ με την ίδια ως leader. Το πιο πρόσφατο έχει τίτλο “Live”, κυκλοφόρησε πέρυσι, και καταγράφει μια συναυλία της στο κλαμπ BLÅ του Όσλο, από τον Σεπτέμβριο του 2019.
Πάντα υπάρχει καιρός, για να ανακαλύψουν όλες και όλοι αυτή τη μεγάλη τραγουδίστρια...
Once Upon a Summertime
