Η «Αγιογραφία» του Νίκου Παναγιωτόπουλου επανακυκλοφορεί

Νίκος Παναγιωτόπουλος «Αγιογραφία» Facebook Twitter
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχε ν’ αντιμετωπίσει ο Παναγιωτόπουλος στην «Aγιογραφία» ήταν η γλώσσα. Είχε βαλθεί να χρησιμοποιήσει «καθαρεύουσα – καθαρεύουσα, αλλά με λάθη», σαν τα ελληνικά που άναυδος είχε ανακαλύψει το 1983 πάνω σ’ ένα γαλάζιο χαρτί σφηνωμένο στο παρκέ του Αρσακείου.
0

ΤΟ 1993, ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ο Νίκος Παναγιωτόπουλος (βλ. «Τα παιδιά του Κάιν», «Γραφικός χαρακτήρας», «Ανήσυχα άκρα»), κρυμμένος πίσω από το ψευδώνυμο Αλεξάνδρου έκανε το πρώτο λογοτεχνικό του βήμα στον διαγωνισμό του περιοδικού «Ρεύματα», έτυχε επίσης να επισκεφτεί στη Θέρμη της Μυτιλήνης τη μονή του Αγίου Ραφαήλ. Κι έπαθε σοκ:

«Μέσα στην εκκλησούλα υπήρχε σιδεροφραγμένη μια τεράστια πέτρινη κολυμπήθρα, τίγκα στο δεκαχίλιαρο. Με το που επιχείρησα να τη φωτογραφίσω μ’ έβγαλαν έξω σηκωτό. Φωτογραφίες της μονής θα βρείτε στο βιβλιοπωλείο, μου είπαν. Πάω και τι να δω... Μια εκατοστή τόμους με τα Θαύματα του Αγίου γραμμένους από την ηγουμένη που, όπως με πληροφόρησαν, γίνονταν ανάρπαστοι. Από φυσική περιέργεια αγόρασα τον πρώτο και τον διάβασα. Γέλασα, συγκινήθηκα –υπήρχε πολλή ζωή μέσα– αλλά κυρίως στενοχωρήθηκα».

Τα ίδια ανάμεικτα συναισθήματα προκαλεί κι η ανάγνωση του εμπνευσμένου από την παραπάνω εμπειρία βιβλίου του, «Aγιογραφία» (2003): μια κωμικοτραγική διερεύνηση των δεσμών ανάμεσα στη λατρεία του Θεού και το προσωπικό συμφέρον, μια καυστική ματιά πάνω στη δημιουργία συλλογικών μύθων που αποδεικνύονται φρεναπάτες, ένα ιδεολογικά φορτισμένο μυθιστόρημα γύρω από τη δύναμη της πίστης που μπορεί να καταλήξει σε μαζική ψύχωση.

«Έχω πληρώσει κι εγώ τα διόδιά μου στη συλλογικότητα, είτε παραληρώντας για μια νίκη της εθνικής στο μπάσκετ είτε κρατώντας σημαιάκι σε προεκλογική συγκέντρωση του 1981. Όμως συνήλθα, δεν κόλλησα εκεί. Και δεν μπορώ να συμφιλιωθώ με την εικόνα του πλήθους που περιμένει υπομονετικά, ολόκληρα μερόνυχτα, για να προσκυνήσει μια θαυματουργή εικόνα…»

Καταφεύγοντας σε μια ρέουσα όσο και μπασταρδεμένη καθαρεύουσα, ο Παναγιωτόπουλος δίνει εδώ φωνή σ’ έναν σύντροφο του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος στα νιάτα του είχε άδικα φορτωθεί τον φόνο ενός ασκητή λατρεμένου ως αγίου, κι αναγκάστηκε να ρίξει μαύρη πέτρα πίσω του. Στο λυκόφως της ζωής του, εν τούτοις, κι ενώ η Εκκλησία ετοιμάζεται ν’ αγιοποιήσει και επισήμως τον ασκητή Ιωάννη Ορφανό, ο «φονιάς» αποφασίζει να μιλήσει. Κι αυτό, όχι μόνο για να διεκδικήσει επιτέλους την αθωότητά του, αλλά για ν’ αποκαλύψει με το νι και με το σίγμα μια τεράστια και εξαιρετικά προσοδοφόρα απάτη.

αγιογραφία
Νίκος Παναγιωτόπουλος, Αγιογραφία, εκδόσεις Μεταίχμιο

Το μεγαλύτερο μέρος της πλοκής της «Αγιογραφίας» εκτυλίσσεται μεταξύ 1900 και 1940 σ’ ένα φανταστικό χωριό της Αρκαδίας. Μέσα από μια αλυσίδα παρεξηγήσεων που εκλαμβάνονται ως θαύματα, σύσσωμη η κοινότητα του Θερμού σπεύδει ν’ αναγνωρίσει στο πρόσωπο ενός εξαθλιωμένου και κάτισχνου νηπίου, ξεβρασμένου από τη μοίρα στα μέρη τους, έναν αντιπρόσωπο του Θεού.

Το παιδί αντιλαμβάνεται γρήγορα το συμφέρον του κι επί δεκαετίες υποδύεται τον ρόλο του τόσο άξια, ώστε και το χωριό ν’ αναπτυχθεί τουριστικά από τους προσκυνητές, και οι εκκλησιαστικοί διαχειριστές της «μονής» να θησαυρίζουν.

Κάποια στιγμή, ωστόσο, ο Ιωάννης Ορφανός κουράζεται. Θέλει να πεθάνει σαν άνθρωπος, όχι σαν θεομπαίχτης. Με το που πάει όμως να φύγει λιντσάρεται και η δολοφονία του κουκουλώνεται.

Μισό αιώνα αργότερα, η μονή όπου φιλοξενούνται τα λείψανά του δεν έχει σε τίποτε να ζηλέψει εκείνη του Αγίου Ραφαήλ: θέσεις για δεκάδες πούλμαν στον περίβολο, μισή ντουζίνα τόμοι με τα θαύματά του στο πωλητήριο, μαγαζάκια με καρτ ποστάλ και σουβενίρ κι ένας σωρός τάματα, εικόνες και λαμπάδες πλάι σε χωριάτικες χυλοπίτες, λάδι και τυρί...

Ομολογημένη φιλοδοξία του Παναγιωτόπουλου ήταν να λειτουργήσει η «Αγιογραφία» σαν μεταφορά. Στη θέση του επινοημένου Θερμού θα μπορούσε να βρίσκεται ένα χωριό καθολικών στην Ισπανία, ενώ στη θέση του Ιωάννη Ορφανού, ένας μυθοποιημένος αντάρτης σαν τον Άρη Βελουχιώτη (διόλου τυχαία η συμμετρία ανάμεσα στον βίο ενός αγίου κι εκείνον του υποτιθέμενου φονιά του), ένας πολιτικός σαν τον Ανδρέα Παπανδρέου, ένας ποδοσφαιριστής όπως ο Καρεμπέ, ένας ποπ σταρ.

«Η κοινή πίστη, η συλλογική παράκρουση, αυτό στο οποίο παραδίδονται οι πολλοί» -  να τι του έδινε φωτιά όσο έγραφε το βιβλίο. «Έχω πληρώσει κι εγώ τα διόδιά μου στη συλλογικότητα, είτε παραληρώντας για μια νίκη της εθνικής στο μπάσκετ είτε κρατώντας σημαιάκι σε προεκλογική συγκέντρωση του 1981. Όμως συνήλθα, δεν κόλλησα εκεί. Και δεν μπορώ να συμφιλιωθώ με την εικόνα του πλήθους που περιμένει υπομονετικά, ολόκληρα μερόνυχτα, για να προσκυνήσει μια θαυματουργή εικόνα…»

Από τη μεριά του θαυμάζει αλλά και φοβάται όσους πιστεύουν στα θεία. Μεγαλωμένος από μια «τυπικά ορθόδοξη χριστιανή» μητέρα κι έναν «εξαιρετικά επιφυλακτικό προς τον κλήρο» πατέρα (για τον οποίο έγραψε το «Ολομόναχος»), ο ίδιος σταυροκοπιέται μόνο όταν απορεί. Αντίστοιχο αποκούμπι για τον ίδιο είναι η λογοτεχνία. «Αυτός είναι ο δικός μου τρόπος για ν’ αναρωτιέμαι για τα πράγματα. Αλλά δεν τον συστήνω σε κανέναν!».

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχε ν’ αντιμετωπίσει ο Παναγιωτόπουλος στην «Aγιογραφία» ήταν η γλώσσα. Είχε βαλθεί να χρησιμοποιήσει «καθαρεύουσα – καθαρεύουσα, αλλά με λάθη», σαν τα ελληνικά που άναυδος είχε ανακαλύψει το 1983 πάνω σ’ ένα γαλάζιο χαρτί σφηνωμένο στο παρκέ του Αρσακείου. Πριν γίνει ο κινηματογραφικός ρεπόρτερ που αργότερα θ’ αφοσιωνόταν στο σενάριο και την πεζογραφία. Τότε που εργαζόταν ως πολιτικός μηχανικός κι επέβλεπε το γκρέμισμα των παλιών δικαστηρίων.

«Ξέρετε τι ήταν γραμμένο εκεί σε μια απίστευτη καθαρεύουσα; Η μήνυση ενός χωροφύλακα για την κλοπή μιας κότας! Έγραψα το μισό βιβλίο προσπαθώντας να τη μιμηθώ. Απέτυχα. Παράτησα την Aγιογραφία κι έγραψα το «Γονίδιο της αμφιβολίας» (1999). Κι έπειτα διάβασα Καρκαβίτσα, Παπαδιαμάντη, Ροΐδη και Βιζυηνό, θυμήθηκα και τα “ήμανε” και “ήσαντε” των παππούδων μου, και σιγά σιγά τη βρήκα».

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT