O Στέλιος Ράμφος για την «Πολιτεία». Του Κωστή Παπαγιώργη

O Στέλιος Ράμφος για την «Πολιτεία». Του Κωστή Παπαγιώργη Facebook Twitter
3

Η περίπτωση του Στέλιου Ράμφου με τα χρόνια έχει αποβεί εξαιρετέα αλλά και παραδειγματική. Το ελληνικό πανεπιστήμιο τον θεώρησε ανεπαρκή (!), όπως άλλωστε και τον Παναγιώτη Κονδύλη, με αποτέλεσμα ο «απορριφθείς» πλατωνιστής να στεγαστεί στο Ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη, αναπτύσσοντας έναν πλούτο θεωρητικό που γοήτευσε και γοητεύει το κοινό του. Κατά μία έννοια ήταν τυχερός άτυχος, διότι είναι λιγάκι δύσκολο να δεχθεί κανείς έναν άνθρωπο που δίδασκε σε γαλλικό πανεπιστήμιο, αλλά στο αθηναϊκό πανεπιστήμιο οι πόρτες παρέμειναν κλειστές.

Η Καλλίπολις Ψυχή πιθανότατα αποτελεί τον πυρήνα των πλατωνικών του σχολείων: πρόκειται για την Πολιτεία του Πλάτωνα η οποία σχολιάζεται καταλεπτώς, ακολουθώντας, τυπικώς τουλάχιστον, την αφήγηση του έργου με τη σειρά που παρατάσσονται τα «βιβλία» .Η όλη παράσταση θέλει ο Πλάτων να μοιάζει θεατρική και όντως είναι, όπως άλλωστε και η χειρονομία του δούλου που τον κρατά από τον χιτώνα (κάτι ανάλογο συναντούμε και στη Θεία Κωμωδία). Ο Σωκράτης –πρόθυμος πάντα για συζήτηση όταν βρίσκεται μεταξύ όμορφων νέων– θέτει το ζήτημα της δικαιοσύνης, που όταν το αντικείμενό της αργεί, είναι εν χρήσει άχρηστος, εν δε αχρηστία χρήσιμος.

 

Ξέρουμε ότι στο πρώτο βιβλίο η συζήτηση αρχίζει να βαθαίνει καθώς –θεατρικότατα– ο Θρασύμαχος γίνεται έξω φρενών και στη συνέχεια θα υποστηρίξει ότι το δίκαιον ουκ άλλο τι ή το του κρείττονος συμφέρον – ήτοι το δίκαιον του ισχυροτέρου. Με άλλα λόγια, ούτε μηδενιστής ούτε φιλόδικος είναι ο Θρασύμαχος, απλώς θέλει την κοινωνική τάξη στην υπηρεσία της φυσικής τάξης. Όπως στη φύση το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό, παρόμοια στην κοινωνία το δίκαιο είναι το του ισχυροτέρου. Με έναν λόγο, το ραμφικό πρόγραμμα παρουσιάζει την εξής ευγένεια: παραδίδοντας το μάθημα, στη συνέχεια πασχίζει να προσθέσει μια σειρά από σκέψεις που τις γεννά το πρώτο βιβλίο χωρίς να τις αναφέρει.

 

Στο δεύτερο βιβλίο, όπου με άλλα μέσα εμφανίζεται ο Γύγης με το δαχτυλίδι του, καταλαβαίνουμε ότι το ζήτημα της δικαιοσύνης βαθαίνει. Οσάκις ο Γύγης στρίβει ένδοθεν το δαχτυλίδι του γίνεται άφαντος (άρα μπορεί να αδικοπραγεί χωρίς να γίνεται αντιληπτός), ενώ όταν το στρίβει έξωθεν γίνεται ορατός. Κλέφτες, απατεώνες, διαρρήκτες, κάθε λογής Γύγηδες γίνονται άφαντοι άνευ δαχτυλιδιού, καταργώντας τη δικαιοσύνη. Το αντίθετο, δηλαδή, από τον Γύγη, που στρίβοντας το δαχτυλίδι προς τα έξω, γίνεται ορατός. Τα σχόλια του Ράμφου για τον Γύγη είναι εξαιρετικά, καθώς συνδυάζουν σημερινές σκέψεις με αρχαϊκές καταβολές. «Χωρίς αλήθεια κρύβω τον εαυτό μου από τους άλλους, με αλήθεια αποσύρω το Εγώ και εκθέτω τον εαυτό μου».

«Χρειάστηκαν αιώνες στοχαστικής συγκεκριμένης βιοτής των εθνικών φιλοσόφων αλλά κυρίως χριστιανικού ασκητισμού και προσευχής, ώστε να αναπτυχθή το στοιχείο της εσωτερικότητος που καλλιεργούσε το αίτημα της μετανοίας ως μεταστροφής του νου και η πρακτική της εξομολογήσεως για να κερδίση περαιτέρω το άτομο σε αυτόνομη αξία. Στο διάστημα αυτό ο Λιβάνιος, ο Ναζιανζηνός και ο Αυγουστίνος δημιούργησαν την αυτοβιογραφία, ενώ οι βίοι των αγίων αναδείχθηκαν σε κατ' εξοχήν λαϊκά αναγνώσματα» (σελ. 67 και περαιτέρω).

O ανειδοποίητος αναγνώστης πιθανότατα θα εκπλαγεί διαβάζοντας ότι ο γέλως δεν εκτιμάται στην Πολιτεία του Πλάτωνα και επίσης ότι οι γυναίκες και τα παιδιά δεν συγκροτούν οικογένειες, παρά μόνο κτήμα της πόλης. Εξάλλου, κατ' αναλογία η μίμησις έγκειται στην αυτοαπόκρυψη του ποιητή. Αυτοαπόκρυψη, τονίζει ο Ράμφος, εκούσια σαν την αφάνεια του Γύγη ο οποίος στρέφει κατά βούληση το μαγικό δαχτυλίδι προς τα μέσα και γίνεται για όλους άφαντος και μόνο μέσα του παραμένει φανερός. Μια πολιτεία η οποία θέλει άνδρες αγαθούς δεν μπορεί να επιτρέψει στα παιδιά της να μιμούνται γυναίκες, νέες ή γριές, που βρίζουν τους συζύγους τους, ούτε δούλους και δούλες στις δουλικές τους πράξεις, ούτε να μιμούνται άνδρες κακούς και δειλούς, κακολόγους, αισχρολόγους, μεθύστακες ή παρανοϊκούς (395 d-396 a).

«Αλλά η ιδεολογία δεν μπορεί να συγκαλύπτη αιωνίως την πραγματικότητα, οπότε ο νόμος υπηρετεί την άσκησι μιας στυγνής εξουσίας η οποία με τη σειρά της κάποια στιγμή αφανίζεται εν μέσω ερειπίων και πτωμάτων. Η διαφορά μεταξύ τρομοκρατίας της Γαλλικής Επαναστάσεως και ναζιστικής ή κομμουνιστικής τρομοκρατίας είναι σαφής. Η πρώτη υπήρξε στυγνή βραχυπρόθεσμη επιλογή για τη συντριβή του παλαιού καθεστώτος, ενώ οι άλλες ήταν συστατικά στοιχεία των δύο τυραννικών καθεστώτων. Γι' αυτό και ο κομμουνισμός κατεδαφίσθηκε, σαν να μην είχε λόγο υπάρξεως, όταν έπαψαν να υφίστανται και να λειτουργούν τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και τα φρενοκομεία για τους αντιφρονούντες. Ιδεολογία δεν είναι κάποιος ιδανικός έως ουτοπιστικός οραματισμός για το καλό μιας κοινωνίας ή και της ανθρωπότητος, απεναντίας είναι η εσχατολογική αναγωγή ενός μέσου –της εξουσίας– σε απόλυτο σκοπό λυτρωτικό, ταυτιζόμενο αποκαλυπτικά με τέλος του κακού, και εγκαθίδρυσι ενός μυθικού επιγείου παραδείσου» (σ.σ. 113-114).

«Όσο δε για την κοινοκτημοσύνη των γυναικών, των παιδιών και των ανδρών, οφείλουμε κάποιες επεξηγήσεις. Ασφαλώς δεν πρόκειται περί κομμουνιστικής ισοπεδώσεως. O πλατωνικός "κομμουνισμός" των φυλάκων, εκτός των άλλων, υπηρετεί και την βαθύτερη ανατροπή των ηθών, των συνηθειών και των πεποιθήσεων που συνδέουν το άτομο με την πόλη ως συγκροτημένη συλλογικότητα. Έτσι η φυσική διαφορά των φύλων (ο άνδρας γονιμοποιεί, η γυναίκα κυοφορεί) παραμερίζεται υπέρ της λογικής συνοχής του είδους, οπότε η πολιτεία μπορεί να διεκδική αντί της φυσικής συγγενείας του αίματος την πνευματική ενότητα. Η φύσι υποτάσσει, δεν ενώνει τους ανθρώπους. Γι' αυτό ο Πλάτων δεν προκρίνει την διάλυσι της οικογένειας εν ονόματι κάποιας ερωτικής ασυδοσίας, αλλά εν ονόματι μιας ανώτερης ενότητος, πιο εσωτερικής, εκείνης της δικαιοσύνης, της ευθύνης των φυλάκων έναντι πάντων...».

Πασχίζοντας μισόν αιώνα περίπου με τα γραπτά του Πλάτωνα, ο Ράμφος δεν κέρδισε απλώς τη γνώση του έργου στους μικρούς αλλά και στους μεγάλους διαλόγους˙ το κυριότερο είναι ότι η ανταπόκριση του έργου τον πλούτισε με μια βαθύτητα η οποία προσδίδει αντί για σχολαστικότητα, μια ομορφιά στην επιχειρηματολογία η οποία δίνει χαρά στον αναγνώστη, όποια και αν είναι η δική του εντύπωση. Η εξορία των ποιητών από την πόλη, η κριτική της μιμήσεως, ο μύθος του Ηρ του Παμφυλίου που πέθανε και επανήλθε στη ζωή και μια ατελεύτητη σειρά από φιλοσοφικές απορίες που έρχονται και δένουν σημαδιακά χαρίζοντας κάτι σαν φωτεινό στεφάνι στην κεφαλή του αναγνώστη είναι χωρίς καμιά αμφιβολία ένας πλούτος που δίνεται απλόχερα και κυρίως χωρίς δεύτερη σκέψη.

Τα δέκα βιβλία της Πολιτείας διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται με οδηγό την Καλλίπολι Ψυχή, κοινωνώντας με ένα έργο που, αν μη τι άλλο, πλαταίνει τον κόσμο αντί να τον περιορίζει. Επίσης, το εσωτερικό του ανθρώπου που κατονομάζεται ποικιλοτρόπως αγγίζει τις δώδεκα φορές: εντός οράν, εντός άνθρωπος, το βέλτιστον εαυτού, εαυτού θειότατον, εν αυτώ θρεμμάτων, εν αυτώ το θείον άρχον, οικείον έχοντος εν αυτώ, πάντα τα αυτού, την εν αυτώ πολιτείαν, αμείνω αυτόν ποιήσειν, τη εαυτού πόλει, εαυτού κατοικίζειν.

Συμπεραίνει ο Ράμφος: « Η δυσκολία του πλατωνικού κειμένου για τον σημερινό αναγνώστη έγκειται κυρίως στο ότι διακρίνει πολύ καθαρά την ηθική από την αισθητική συγκίνησι, κάτι που δεν ισχύει για τον αρχαίο και τον μεσαιωνικό άνθρωπο. Ο αρχαίος άνθρωπος, όπως δείχνει και το κείμενό μας, δεν ξεχωρίζει την ηθική συγκίνησι από την αισθητική. Το ηθικό περιεχόμενο περικλείει το αισθητικό επειδή μορφοποιεί την υπέρβασι. Μπορεί η τραγική ηδονή να οφείλεται στην πλοκή κι αυτή να συνδυάζη μεγάλους χαρακτήρες (ήθη) με φοβερές πράξεις (αιμομιξίες, παιδοκτονίες, μητροκτονίες) ώστε να προκαλή έλεος για τους ήρωες και φόβο για τον εαυτό μας, όμως το περιωρισμένο της εσωτερικότητος του Αρχαίου δεν ενθαρρύνει την καθαρώς αισθητική ηδονή, όπως το κάνει η αναγεννησιακή αποτύπωση των αισθημάτων στη μορφή και το χρώμα...».

Βιβλίο
3

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Βιβλίο / Το πρώτο μυθιστόρημα της Καλλιρρόης Παρούση μπήκε στα ευπώλητα από στόμα σε στόμα

Το Λίγα Λόγια για μένα της Καλλιρρόης Παρούση είναι ένα μυθιστόρημα με ποιητικό λόγο που το νεανικό κοινό το ανακάλυψε μέσω word of mouth. Και όπως λέει και ένας φίλος της «ένα καλό βιβλίο είναι σαν μία νάρκη, δεν ξέρεις σε ποιανού την ψυχή θα σκάσει».
M. HULOT
Γκαζμέντ Καπλάνι «Με λένε Ευρώπη»

Το πίσω ράφι / «Με λένε Ευρώπη»: Το βιβλίο ενός Αλβανού μετανάστη για τις περιπέτειές του στην Ελλάδα

Ο Γκαζμέντ Καπλάνι εναλλάσσει την εμπειρία του στην Ελλάδα με τις μικρές οδύσσειες ανθρώπων που άφησαν πίσω την πατρίδα τους, σε ένα βιβλίο που κινείται διαρκώς μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας και καταπιάνεται με το ανεξάντλητο θέμα της μετανάστευσης και της ταυτότητας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

The Book Lovers / Ο Larry Gus διάβασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις περπατώντας τους δρόμους της Αθήνας

O Νίκος Μπακουνάκης συζητά με τον μουσικό και συνθέτη Larry Gus, aka Παναγιώτη Μελίδη, για τα βιβλία που επηρέασαν τη μουσική του. Πρόκειται για έναν εντελώς ιδιοσυγκρασιακό αναγνώστη.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Μέχρι τον Αύγουστο»: Το ‘χαμένο’ μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Βιβλίο / «Μέχρι τον Αύγουστο»: Το «χαμένο» μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες έπρεπε να παραμείνει χαμένο

Το βιβλίο προσφέρει στιγμιαίες απολαύσεις, αλλά είναι ολοφάνερα ημιτελές και πολλά σημεία του μοιάζουν τόσο κακογραμμένα που καθιστούν απολύτως κατανοητή την επιθυμία του συγγραφέα να μην εκδοθεί ποτέ.
THE LIFO TEAM
Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Βιβλίο / Ο σουρεαλιστικός «συντε(λο)γοτεχνικός» κόσμος του Αχιλλέα ΙΙΙ

Ο βραβευμένος συγγραφέας που μόλις κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων του με τον διφορούμενο τίτλο «Τέλος Πάντων» εξηγεί, μεταξύ πολλών άλλων, γιατί τον απασχολούσε συνέχεια το τέλος του κόσμου, σε σημείο που του έγινε εμμονή.
M. HULOT
Πέρα από τις Ακυβέρνητες πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του 1967

Lifo Mini – Series / Πέρα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες: O Τσίρκας, ο Σεφέρης, ο Κοτζιάς και η Χούντα του '67

H Κωνσταντίνα Βούλγαρη σκιαγραφεί την προσωπικότητα του Στρατή Τσίρκα, μιλά για τη φιλία του με τον Σεφέρη, την πολιτική του δράση μέσα στη Δικτατορία, αλλά και για το πώς έπεισε τον Παύλο Ζάννα να μεταφράσει Προυστ, μέσα στη φυλακή. Στο podcast ακούγονται για πρώτη φορά αποσπάσματα από διάλεξη που είχε δώσει ο Σ. Τσίρκας μαζί με τον Α. Kοτζιά.
THE LIFO TEAM
Σέρχιο Πιτόλ «Συζυγική ζωή»

Το Πίσω Ράφι / «Η συζυγική ζωή»: Η απολαυστική σάτιρα του Σέρχιο Πιτόλ για τις δηλητηριασμένες σχέσεις

Μέσα από τις απέλπιδες προσπάθειες μιας γυναίκας ν’ απαλλαγεί οριστικά από τον άπιστο σύζυγό της, με τη λοξή και ειρωνική ματιά του, ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς μεταμορφώνει σε φάρσα αυτό που άλλοι θα έβλεπαν ως τραγωδία.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Paul Lynch

Βιβλίο / Paul Lynch: «Υπάρχουν συγγραφείς που παίζουν στο κέντρο του γηπέδου, εγώ παίζω στα άκρα»

Ο πέμπτος Ιρλανδός συγγραφέας που παίρνει το Booker εξηγεί στη Βένα Γεωργακοπούλου γιατί στην Ιρλανδία βγαίνουν τόσο σημαντικά βιβλία, περιγράφει πως σε μια λαϊκή σχολίασαν το βραβευμένο βιβλίο του ως «πολύ μαύρο» και πως αν καθόταν να γράψει κάτι για να κερδίσει, αυτό δεν θα ήταν το «Τραγούδι του προφήτη».
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

σχόλια

2 σχόλια