«Στης φρίκης τα καντούνια και του ερέβους»: Άπαντα τα ιταλικά του Διονυσίου Σολωμού

«Στης φρίκης τα καντούνια και του ερέβους» Facebook Twitter
Τα ιταλικά ποιήματα και πεζά του Σολωμού αποτελούν σημαντικό μέρος του έργου του. © «Διονύσιος Σολωμός» του Δημήτρη Μυταρά
0

Ο Διονύσιος Σολωμός έγραφε και στα ιταλικά και στα ελληνικά. Οι δύο γλώσσες δούλευαν ταυτόχρονα στο μυαλό του. Μάλιστα, έχουμε παραδείγματα «που ο ίδιος δίνει εκδοχές ιταλικών του στίχων στα ελληνικά». Αλλά δεν ήταν μόνο δίγλωσσος. Επίσης μετέφραζε από διάφορες γλώσσες στα ελληνικά.

Προσωπικά, ως αναγνώστης και θαυμαστής της ποίησής του, θυμάμαι πάντα τους στίχους από τη «Μίμηση του τραγουδιού της Δεσδαιμόνας»: «Η αθλία ψυχή καθήμενη / σε χόρτο, σε λουλούδι,/ με μια φωνή νεκρώσιμη / αρχίναε το τραγούδι».

Διαβάζοντας ως αναγνώστης, ως απλός αναγνώστης ποίησης, χωρίς καμία φιλολογική ιδιότητα, τις μεταφράσεις του Κεντρωτή, νιώθω ότι βρίσκομαι μέσα στο σολωμικό κλίμα (ρυθμός, γλώσσα, ιδέες). Και, το κυριότερο, συγκινούμαι


Τα ιταλικά ποιήματα και πεζά του Σολωμού αποτελούν σημαντικό μέρος του έργου του. Αλλά μέχρι το 1955 δεν είχαμε πλήρη έκδοση των ιταλικών του. Εκείνη τη χρονιά ο Λίνος Πολίτης, από τους κορυφαίους σολωμιστές, εξέδωσε, σε συνεργασία με τον Ιταλό ελληνιστή Φιλίπο Μαρία Ποντάνι, άπαντα τα ιταλικά του Σολωμού στις εκδόσεις Ίκαρος. Πέντε χρόνια μετά, στις ίδιες εκδόσεις, ο Λίνος Πολίτης, σε συνεργασία με τον Γ.Ν. Πολίτη, έβγαλε την πλήρη μετάφραση των ιταλικών, αλλά σε πεζή μορφή.

Τώρα, ο Γιώργος Κεντρωτής προβαίνει σε κάτι πολύ τολμηρό και ταυτόχρονα γοητευτικό. Παρουσιάζει έμμετρη μετάφραση όλων των ιταλικών σε δίγλωσση έκδοση – το μετάφρασμα στη δεξιά σελίδα, αντικριστά από το ιταλικό πρωτότυπο. Πρόκειται για μια έκδοση «αμιγώς ποιητική».

Ο Κεντρωτής, καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, λειτουργεί εδώ περισσότερο ως ποιητής και λογοτέχνης παρά ως φιλόλογος. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοεί τη φιλολογία και τη φιλολογική παράδοση περί τον Σολωμό. Άλλωστε, γι’ αυτή την «ενιαία ποιητική επιλογή και πρότασή του» φαίνεται ότι έχει προηγηθεί μεγάλη έρευνα, μετρική, γλωσσολογική, λεξικογραφική. Αλλά αυτό δεν έχει τόση σημασία.

Ο ίδιος ο Κεντρωτής γράφει στα Επιλεγόμενα του τόμου ότι μετέφρασε τον ιταλικό Σολωμό όπως οι σύγχρονοι μουσικοί ερμηνεύουν παλαιά έργα με όργανα εποχής. Δηλαδή το μέσο της ερμηνείας –στη συγκεκριμένη περίπτωση η γλώσσα– μπορεί να είναι παλαιό, αλλά το ήθος της ερμηνείας είναι σύγχρονο.

Ποια είναι, λοιπόν, η «γλώσσα εποχής» με την οποία ο Κεντρωτής μεταφράζει τα ιταλικά έργα του Σολωμού; Η λέξη-κλειδί που δίνει την απάντηση είναι η «μίμηση». Οι μεταφράσεις αυτές έγιναν «κατά μίμηση του Σολωμού», όπως γράφει ο μεταφραστής.

Τη λέξη αυτήν τη χρησιμοποιούσε και ο ίδιος ο Σολωμός. Την είδαμε ήδη στον τίτλο του τραγουδιού της «Δεσδαιμόνας». Αλλά και στο κείμενό του «Η λυρική ποίηση», στο οποίο παραπέμπει ο Κεντρωτής, ο Σολωμός παρουσιάζει τη μίμηση, δηλαδή τη μετάφραση, ως μια διαδικασία που οδηγεί σε ένα νέο κείμενο που έχει την ταυτότητα του μεταφραστή.


Αλλά ας δώσω ένα παράδειγμα της μετάφρασης του Κεντρωτή «κατά μίμηση του Σολωμού». Είναι από το ποίημα «Suon di limpido rivolo che casca» (Ήχος ρυακιού που γαργαροκυλάει), από την ομάδα «Rime improvvisate» (1822).

Ήχος ρυακιού που γαργαροκυλάει
από λόφους με παχιό χώμα αφράτο
του γρασιδιού… το αεράκι που μιλάει
με το κλαδί το μόλις τώρα – να το!–

Κι ακόμη ένα παράδειγμα: Το ποίημα «Il pastorello» (Ο Τσοπανάκος), από την ομάδα «Soneti e poesie del periodo di Zante» (Σονέτα και ποιήματα της εποχής της Ζακύνθου), γραμμένα μεταξύ του 1818 και του 1828.

Εγώ, ο μικρούλης και φτωχός τσοπάνος
σαν τι μπορώ, καλή, να σου χαρίσω;
Μονάχα μια καρδιά έχω – αυτήν ορίζω
σ’ τη δίνω – τίποτα μην πάρω πίσω!
Κι αν χάρισμα φτωχό η καρδιά σου μοιάζει
και δώρα θέλεις να ’χεις πιο μεγάλα,
σ’ εμένα εσύ να δώσεις την καρδιά σου,
και κράτησε δικά σου όλα τ’ άλλα.

Αλλά τι οδηγεί τον Κεντρωτή σε αυτόν τον δρόμο της «μίμησης»; Πριν απ’ όλα, η ελληνόγλωσση ποίηση του Σολωμού. Δεύτερον, ο τρόπος με τον οποίον ο Σολωμός μεταφράζει στα ελληνικά δικούς του ιταλικούς στίχους. Για παράδειγμα, ο στίχος από την «Ελληνίδα μάνα»: «Μακρύς ο λάκκος π’ άνοιξε και κλει τον γίγαντά μου». «Τέλειος στίχος», σχολιάζει ο Κεντρωτής. «Με άφατη ποιητική τόλμη αρθρωμένος, που λίγο-πολύ υποβάλλει στον μεταφραστή τον τρόπο με τον οποίο αυτός καλείται να διαχειριστεί τους στίχους Εκείνου». Τρίτον, ο τρόπος με τον οποίον ο Σολωμός μεταφράζει άλλους, «με τόλμη ενδεικτική και απαράμιλλη».

Μέσα στα σολωμικά μεταφράσματα βρίσκουμε Όμηρο, βρίσκουμε Σαίξπηρ, βρίσκουμε Σίλερ, Μεταστάσιο, Πετράρχη. Στις μεταφράσεις του Μεταστάσιου ο Κεντρωτής εντοπίζει λέξεις και εκφράσεις όπως «αποκριέται ερωτικά», «ανθοδροσοστολίζει», «τα καρπόφορα νερά», «με τα κέρατα αντιβάρει / εις τα δέντρα δυνατά». Στις μεταφράσεις του Πετράρχη, εκφράσεις όπως «η ωραιότης η άσπλαχνη», «νερά καθαροφλοίσβιστα / γλυκύτατα και κρύα». Στον Σίλερ, «εις το θερμό σου στήθος», «δεν είναι παρά λίθος». Τελικά, η μετάφραση προϋποθέτει όλο τον Σολωμό, όπως λέει ο Γιώργος Κεντρωτής. Προϋποθέτει τους τρόπους και τη λέξη.

ΣΟΛΩΜΟΣ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Διονύσιος Σολωμός,
Άπαντα τα ιταλικά (δίγλωσση έκδοση),
Μετάφραση 
και Επιλεγόμενα: 
Γιώργος Κεντρωτής, 
Εκδόσεις Gutenberg,
Σελ.: 541

Έτσι, η γλώσσα της μετάφρασης μοιάζει με μείγμα. «Μιχτή αλλά νόμιμη» για να παραφράσουμε τον Ιάκωβο Πολυλά. Μείγμα συγχρονίας και διαχρονίας, δημοτικών και λόγιων τύπων, καθιερωμένου γλωσσικού υλικού και διαλέκτων, ζακυνθισμών, κερκυραϊσμών και ιταλισμών.

Γράφει ο Κεντρωτής: «Ευτυχώς, η γλώσσα παραμένει, με την εγγενή της αυθαιρεσία, επικράτεια ελευθερίας και δημιουργικότητας, όπου τα πάντα –και όχι μόνο το “παρωχημένο” και το “νυν ισχύον” αλλά και το “νεολογικό”, το “πεποιημένο”, το “σοφιστευμένο”, το “πειραγμένο” και το “επίτηδες χαλασμένο”– παύουν να αποτελούν επιλεκτικά αντίπαλα δέη και λειτουργούν συνεργατικά».


Ένας γενικός κανόνας που χρησιμοποιείται στην κρίση μιας μετάφρασης είναι αν αυτή αποδίδει πιστά το πρωτότυπο, τον ρυθμό του, το ύφος του συγγραφέα (που είναι και γλωσσικό ήθος). Διαβάζοντας ως αναγνώστης, ως απλός αναγνώστης ποίησης, χωρίς καμία φιλολογική ιδιότητα, τις μεταφράσεις του Κεντρωτή, νιώθω ότι βρίσκομαι μέσα στο σολωμικό κλίμα (ρυθμός, γλώσσα, ιδέες). Και, το κυριότερο, συγκινούμαι. «Ωραία τα μεσημέρια / που αποσβολώνει ο ζόφος / και ωραία στο σεληνόφως,/ στον όρθρο το βαθιό»

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η έκδοση συμπληρώνεται με έξι κείμενα που έχουν απόλυτη σχέση με το ιταλικό έργο του Σολωμού. Είναι τα σονέτα του ποιητή Ονόφριο Μιντσόνι (1734-1817) και του Άντζελο Μάτσα (1741-1817), που πάνω στις ρίμες τους έγραψε ποιήματα ο Σολωμός. Είναι το ποίημα του Σίλερ «Der Graf von Habsburg» (Ο κόμης του Αψβούργου), για το οποίο ο ποιητής είχε αρχίσει να γράφει ένα δοκίμιο στα ιταλικά. Και, τέλος, είναι δύο κείμενα του Σπυρίδωνος Δε Βιάζη και ένα του Γεωργίου Καλοσγούρου για τα ιταλικά ποιήματα του Σολωμού.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ