Σωκράτης, ένας μεγάλος τραγικός ήρωας

Σωκράτης, ένας μεγάλος τραγικός ήρωας Facebook Twitter
Ο Σωκράτης υψώνει το σθένος του, διακηρύσσοντας ότι θα προασπιστεί την αλήθεια των λόγων, άρα και της Δικαιοσύνης μέχρι θανάτου, ξέροντας άλλωστε ότι η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από τη στοχαστική μελέτη του. Εικονογράφηση: Ατελιέ/LIFO
0

ΤΗΝ ΩΡΑ ΠΟΥ ΦΤΑΝΕΙ το πλοίο από τη Δήλο και αχνοχαράζει η αυγή, ο δέσμιος Σωκράτης εκμυστηρεύεται στον Κρίτωνα πως ήρθε η ώρα να πεθάνει, σχεδόν χαρούμενος που θα παραδοθεί στα χέρια της ντυμένης στα λευκά κόρης, η οποία θα τον οδηγήσει στην όμορφη Φθία, τον κόσμο των νεκρών, σύμφωνα με τον Όμηρο – μια εξομολόγηση που καθόλου δεν ταιριάζει σε έναν μελλοθάνατο, όπως εμφανίζεται ο ίδιος στον πλατωνικό Κρίτωνα.

Πρόκειται για μια κορυφαία, γεμάτη θεατρικότητα στιγμή, με την οποία έστηνε πάντοτε τους διαλόγους του ο Πλάτων, η οποία αποκαλύπτει μαζί με άλλες αντίστοιχες στους διαλόγους Ευθύφρων, Κρίτων και Φαίδων –την τριλογία που αναφέρεται στον θάνατο του κορυφαίου δασκάλου– ότι ο Σωκράτης δεν φοβήθηκε ούτε στιγμή τον θάνατο, αντίθετα, παρά τις προτάσεις για απόδραση στη Λάρισα ή εξαγορά της ποινής από τους μαθητές του, προτίμησε να υποταχθεί στις αποφάσεις του δικαστηρίου και να θανατωθεί.

Η απόφασή του να πιει τελικά το κώνειο, παρότι μπορούσε να κάνει αλλιώς, δικαιολογείται από την ανάγκη του να προασπιστεί με τίμημα την ίδια του τη ζωή την απαραβίαστη υπακοή στην αλήθεια των νόμων, ανεξάρτητα από το ορθό ή μη περιεχόμενο τους, κι αυτό γιατί η γεμάτη νόημα ζωή, όπως τονίζει, είναι αυτή που συνάδει με τις αρχές της δικαιοσύνης, σε αντίθεση με μια ζωή που απλώς περνά χωρίς κανένα νόημα.

Ο Σωκράτης, που δεν έγραψε τίποτα και έζησε τριγυρνώντας στην Αγορά και συνομιλώντας, προτίμησε να γίνει ο ίδιος το ενσαρκωμένο παράδειγμα του αγαθού και της δικαιοσύνης, προασπιζόμενος μέχρι θανάτου την ανάγκη υποταγής στον νόμο. Δηλαδή όλα αυτά που διδάσκει και καθιστά φανερά ως πρωταγωνιστής ο ίδιος στην πλατωνική Απολογία του, την οποία μεταφράζει, ερμηνεύει και διδάσκει ο Στάντης Αποστολίδης, επιμένοντας πως ο Σωκράτης, ως απαράμιλλος τραγικός ήρωας, επέλεξε ιδία βουλήσει τον θάνατό του. 

Ο Σωκράτης, που δεν έγραψε τίποτα και έζησε τριγυρνώντας στην Αγορά και συνομιλώντας, προτίμησε να γίνει ο ίδιος το ενσαρκωμένο παράδειγμα του αγαθού και της δικαιοσύνης, προασπιζόμενος μέχρι θανάτου την ανάγκη υποταγής στον νόμο. 

Για την ακρίβεια, η έκδοση Απολογία Σωκράτους και Δίκη, που αναμένεται να κυκλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Gutenberg, περιλαμβάνει όχι μόνο το πρωτότυπο πλατωνικό κείμενο και τη σχολιασμένη απόδοσή του αλλά και μια εισαγωγή του μεταφραστή που συνιστά μια μελέτη αναφορικά με τις πολλαπλές συμπαραδηλώσεις της Απολογίας.

Στο πλαίσιο αυτό ο μεταφραστής-μελετητής προσφέρει αναλυτικές απαντήσεις στο περίφημο σωκρατικό «αίνιγμα», σχετικό με τις θεωρίες του μελετητή Γουίλιαμ-Κιθ-Τσέιμπερς Γκάθρι, και στις περίφημες κατηγορίες που απευθύνονται στον Σωκράτη, καθώς και μια εκτενή ανάλυση των δικονομικών αρχών και του γενικότερου τρόπου που νομολογούσαν και δίκαζαν οι αρχαίοι Αθηναίοι.

Ο Αποστολίδης υποστηρίζει πως δεν πρόκειται μόνο για μια ανήκουστη δικαστική πλάνη στα χρόνια της κορυφαίας δημοκρατίας του κόσμου αλλά και για μια αποθέωση της σωκρατικής σοφίας σε σχέση με την αυστηρή συστηματικοποίηση του φιλοσοφικού λόγου από τις διάφορες σχολές. Άλλωστε, ο Σωκράτης προτιμούσε να μη διδάσκει σε σχολή αλλά στις πιο σκοτεινές περιοχές της Αγοράς, στα καταγώγια και στα γυμναστήρια, αποθεώνοντας τους χειρώνακτες και τους τσαγκαράδες – δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτούς απευθύνεται στην αρχή της απολογίας του.

Η έντονη θεατρικότητα του λόγου του, την οποία ακολούθησε ο Πλάτων πιστά στους κατοπινούς ολοζώντανους διαλόγους του, υπερτονίζεται με κάθε τρόπο από τον Αποστολίδη, όπως και η ανεξαρτησία του πολιτικού του πνεύματος και η πολυπρισματική του προσωπικότητα, με την οποία ταυτίστηκαν τόσο οι λεγόμενοι Ακαδημεικοί όσο και οι Στωικοί. 

Αυτήν ακριβώς την πλατωνική εικόνα, σε αντίθεση με την πιο «δημοσιογραφική», όπως την αποκαλεί ο Αποστολίδης, κατάθεση του Ξενοφώντα ή την πιο προβληματική του Σωκράτη από τον Αριστοφάνη, προασπίζεται ο ίδιος, επιμένοντας παράλληλα ότι πρέπει να στέκεται κανείς απέναντί της πάντοτε κριτικά.

Ως εκ τούτου, η Απολογία, όσες ενστάσεις κι αν έχουν οι ακόλουθοι του Γκάθρι ενδεχομένως, φτάνει να φαντάζει ως το ολοζώντανο μανιφέστο του Σωκράτη κατά της πολιτικής αδικίας, της φαυλότητας και της έλλειψης κριτικής ικανότητας των δικαστών καθώς και των κατηγόρων του Άνυτου, του Μέλητα και του Κρίτωνα, οι οποίοι των εγκαλούν για ασέβεια έναντι των θεών της πόλης, για εισαγωγή νέων θεοτήτων και διαφθορά της νεολαίας.

Ακολουθώντας αναλυτικά τα επιχειρήματα του απολογούμενου φιλοσόφου και κρατώντας εν προκειμένω αποστάσεις από τον αγαπημένο του Νίτσε, ο Στάντης Ρ. Αποστολίδης ανεβάζει τον Σωκράτη στο βάθρο ενός ρομαντικού ήρωα, ενός ανθρώπου που έχει συνείδηση της Ιστορίας και της υψηλής αποστολής του, μαχόμενος μόνος εναντίον όλων.

Αυτό διαφαίνεται και από τη μεταφραστική εκδοχή που προτείνει, η οποία υφολογικά ακολουθεί το κρεσέντο των διαπρύσιων, πυρακτωμένων λόγων των μεγάλων τραγικών ηρώων αλλά και την έντονη προφορικότητα ενός ανθρώπου της Αγοράς, με την επιλογή μιας νεοελληνικής γλώσσας που παραπέμπει άμεσα, και μάλλον εσκεμμένα, σε αυτή των δημοτικών τραγουδιών και του Μακρυγιάννη. 

720
To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Όσο για το ανεξίθρησκο των πολιτικών λόγων του Σωκράτη, επιβεβαιώνεται από το ότι ο ίδιος υποστήριξε με θέρμη την Εκκλησία του Δήμου, ενώ έφυγε από την πόλη μόνο για να προασπιστεί τα συμφέροντά της: τόσο πολεμώντας στην Ποτίδαια και ύστερα στη Βοιωτία, όπου έσωσε τον Ξενοφώντα, σηκώνοντάς τον στις πλάτες του, όσο και στην Αμφίπολη και στη Δήλο.

Βέβαια, η στενή του σχέση με τον Αλκιβιάδη, τον οποίον είχαν κατηγορήσει για συνέργεια με τους Σπαρτιάτες και για συμμετοχή του στην ιεροσυλία των Ερμών Κεφαλών –μια έωλη, όπως αποδείχθηκε, κατηγορία– συμπαρέσυρε τον Σωκράτη, ο οποίος είχε ούτως ή άλλως διασυρθεί από τον Αριστοφάνη και από άλλους περίοπτους εκπροσώπους της δημόσιας έκφρασης της πόλης. Αλλά, αντίθετα απ’ ό,τι ισχυρίζονταν οι κατηγορίες, ούτε άθεος υπήρξε ο Σωκράτης ούτε σκεπτικιστής, όπως επισημαίνει ο Αποστολίδης, αλλά «κριτικός της μυθολογικής παράδοσης».

Και παρότι είναι πολλές οι ερμηνείες για το τι ακριβώς εννοούσε με το λεγόμενο «δαιμόνιον», οι κατηγορίες για την καθιέρωση καινών δαιμονίων δεν στέκουν από τις επιγραφικές και γραμματειακές μαρτυρίες που αποκαλύπτουν τη διαδεδομένη λατρεία «εισηγμένων» θεών την εποχή εκείνη, με κορυφαία την Ίσιδα.

Στα μάτια του Αποστολίδη, ο οποίος ακολουθεί την προσέγγιση του Πλάτωνα, εξηγώντας ταυτόχρονα την κυρίαρχη θέση που επέχει στον λόγο του μεγάλου φιλοσόφου, εκτός από τη διαλεκτική, και ο μύθος –ο Αποστολίδης στις υποσημειώσεις αναφέρεται εκτενώς στις διάφορες ορφικές συμπαραδηλώσεις–, ο Σωκράτης ήταν ο απόλυτος προασπιστής του νόμου της πόλης.  

Ο Σωκράτης υψώνει το σθένος του, διακηρύσσοντας ότι θα προασπιστεί την αλήθεια των λόγων, άρα και της Δικαιοσύνης μέχρι θανάτου, ξέροντας άλλωστε ότι η φιλοσοφία δεν είναι τίποτε άλλο από τη στοχαστική μελέτη του.

Με αυτόν τον τρόπο ο πλατωνικός Σωκράτης δηλώνει την απόλυτη πίστη του στο απαράβατο των νόμων καθώς, προτού προβεί στις γνωστές διακρίσεις του καλού από το αισχρό και του δίκαιου από το άδικο, προέβαλε ως υπερεμπειρική και απόλυτα απτή απόδειξη της άμεσης συνάφειάς τους τον ίδιο του τον εαυτό και την άκρως συνειδητή θυσία του.

Αν λοιπόν οι δικαστές του δείχνουν τον ξεπεσμό στην αισχρότητα, αυτός, ως γνήσιος φιλόσοφος, προτιμά να ακολουθήσει τον δρόμο του δικαίου, δηλαδή αυτόν του θανάτου, γιατί αυτό κάνουν, όπως έλεγε και ο ίδιος στον Φαίδρο, οι γνήσιοι εραστές της σοφίας. Εξού και ότι ολοκληρώνει την Απολογία του αποχαιρετώντας με τον πιο δραματικό τρόπο τον κόσμο της Αθήνας και προτιμώντας, από τον δρόμο της ζωής, τον δρόμο του θανάτου: «Ώρα να πηγαίνουμε – για να πεθάνω γω, σεις να ζήσετε».

Πλατων, Απολογία Σωκράτους και Δίκη, Μτφρ.: Στάντης Ρ. Αποστολίδης, Εκδόσεις Gutenberg

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM