Όσα κρύβει η «Ελ Ντάμπα», το μυθιστόρημα του Δημήτρη Χριστοδούλου για τους αιχμαλώτους πολέμου της Αιγύπτου

Όσα κρύβει η «Ελ Ντάμπα», το μυθιστόρημα του Δημήτρη Χριστοδούλου για τους αιχμαλώτους πολέμου της Αιγύπτου Facebook Twitter
0
Όσα κρύβει η «Ελ Ντάμπα», το μυθιστόρημα του Δημήτρη Χριστοδούλου για τους αιχμαλώτους πολέμου της Αιγύπτου Facebook Twitter
Ο Χριστοδούλου, χρησιμοποιώντας γλώσσα κοφτή-λαϊκή, δίχως στολίδια, περιγράφει λιτά την καθημερινή αθλιότητα στο αφρικάνικο στρατόπεδο, δημιουργώντας παράλληλα έναν «ήρωα» απολύτως συμβατό με τη σκληρή (δηλαδή την ιστορική) πραγματικότητα.

Όσα διαδραματίστηκαν στο στρατόπεδο αιχμαλώτων τής Ελ Ντάμπα στην Αίγυπτο, στους πρώτους μήνες του 1945, αποτελούν μια μαύρη σελίδα της ιστορία μας.

Το στρατόπεδο, που βρισκόταν περί τα 167 χιλιόμετρα δυτικά της Αλεξάνδρειας και μετά το Ελ Αλαμέιν, φιλοξένησε χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές, αριστερούς κ.ά. κατά τα Δεκεμβριανά (Δεκέμβρης '44 - Γενάρης '45), οι οποίοι οδηγήθηκαν με καραβιές στην Αίγυπτο, με την ανοχή τού τότε «πρωθυπουργού της απελευθέρωσης» Γεωργίου Παπανδρέου.

Για την Ελ Ντάμπα έχουν γραφτεί διάφορα βιβλία (δες στο τέλος τη σχετική βιβλιογραφία), κυρίως μαρτυρίες από ανθρώπους που βρέθηκαν εκεί, ενώ υπάρχει κι ένα σχετικό μυθιστόρημα από τον «ελνταμπίτη» ποιητή και τρανό στιχουργό του ελληνικού τραγουδιού Δημήτρη Χριστοδούλου (1924-1991), που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά από τον Κέδρο το 1980. Αυτό ακριβώς το μυθιστόρημα τυπώθηκε και πάλι, πριν λίγο καιρό, από τις εκδόσεις Μετρονόμος.

Φυσικά, το μυθιστόρημα είναι στενά δεμένο με την πραγματικότητα –δεν έχουμε να κάνουμε, εννοώ, με μια τυπική μυθοπλασία–, καθώς εδώ υπάρχει σαφές ιστορικό υπόβαθρο. Ο Χριστοδούλου, μέσω του κεντρικού ήρωά του Άρη (του 16χρονου παιδιού, που βρέθηκε συμπτωματικά στην Ελ Ντάμπα), περιγράφει την πορεία μιας ομάδας συλληφθέντων από την ώρα που φορτώθηκαν στο πλοίο Καμερόνια, στον Πειραιά, την 19η Δεκέμβρη του '44, μέχρι την άνοιξη του επόμενου έτους, όταν, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (12/2/1945), μπόρεσαν να επαναπατριστούν.

«Τον είχαν πιάσει στην Ομόνοια (τον Άρη) καθώς έτρεχε κατά την Αθηνάς να πάρει κανένα κομμάτι ψωμί, κανένα λάχανο, να πάει στο σπίτι που ’πεφτε κατά του Ψυρρή για τη μάνα και τα δυο μικρά, που ’ταν ετοιμοθάνατα από την πείνα. Γλύτωσε την “εκτέλεση” μπροστά στου Μπακάκου, χάρη στη βιασύνη του οδηγού των “τριών τετάρτων” που κουβαλούσε αιχμαλώτους και ήθελε να φύγει από τη ζώνη του πυρός.
– Ρίξτε τον απάνω κι αφήστε τις μαλακίες. Παιδί πράμα θα σκοτώσετε; Εμπρός, γιατί θα σηκωθώ να φύγω. Βάζει μια φωνή ο οδηγός και το παιδί σώθηκε».

Ο Άρης θα οδηγηθεί στην Ελ Ντάμπα, κι εκεί θα συγχρωτιστεί με τους υπόλοιπους αιχμάλωτους αντάρτες του ΕΛΑΣ, αρχίζοντας να αντιλαμβάνεται τι είχε παιχθεί στη χώρα, στην περίοδο της Κατοχής, και πώς, με ποιον τρόπο, εκείνοι που πολέμησαν ναζήδες και φασίστες βρίσκονταν, τώρα, υπό ένα αλλοπρόσαλλο καθεστώς, φυλακισμένοι από τους συμμάχους Εγγλέζους, στην απέναντι πλευρά της Μεσογείου.

«Έξω η ψιλή άμμος ξυρίζει τσαντίρια, βαρέλια, συρματοπλέγματα, σκοπιές, όλα τρίζουν από τη λύσσα του λυβικού αέρα που κάνει στρόβιλους κλειστούς και αψηλούς μέχρι τον γκρίζο ουρανό, σαν φαραωνικούς στύλους που τρέχουν, τρέχουν σαν δαιμονισμένοι και νομίζεις ότι θα πάρουν τα τσαντίρια και θα τα στείλουν στη Μεσόγειο. Η άμμος μπαίνει ψιλή-ψιλή μέσα στο τσαντίρι κι ένα γύρο καθισμένοι ο Δημήτρης, ο Γιάννης, ο Κώστας και ο Βαγγέλης έχουν ανάψει συζητώντας την αποτυχία της “μάχης της Αθήνας”, αλατίζοντας την κουβέντα κάθε τόσο με φτυσιές για να πετάξουν την άμμο από τη γλώσσα τους».


Αυτή η γνώση θα οπλίσει με δύναμη τον Άρη, ο οποίος, μέσω μιας παράτολμης ενέργειας, θα καταφέρει να αλλάξει προς το καλύτερο τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στο στρατόπεδο, λίγο πριν την τελική επιστροφή. Μια επιστροφή, που θα αποδεικνυόταν οδυνηρότερη από την κράτηση στην Ελ Ντάμπα, καθώς το «δεύτερο αντάρτικο» ήδη είχε αρχίσει να εξελίσσεται…

Ο Χριστοδούλου, χρησιμοποιώντας γλώσσα κοφτή-λαϊκή, δίχως στολίδια, περιγράφει λιτά την καθημερινή αθλιότητα στο αφρικάνικο στρατόπεδο, δημιουργώντας παράλληλα έναν «ήρωα» απολύτως συμβατό με τη σκληρή (δηλαδή την ιστορική) πραγματικότητα, εκμεταλλευόμενος, με το απλό ύφος του, πλήρως και εντελώς κάθε σελίδα, κάθε πρόταση τού μικρού αυτού αφηγήματος – ένα αφήγημα που έχει βρει από καιρό τη δική του ξεχωριστή θέση στη σχετικής θεματολογίας (και με αναφορές στη συγκεκριμένη περίοδο) λογοτεχνία μας («Το κιβώτιο» του επίσης «ελνταμπίτη» Άρη Αλεξάνδρου, η τριλογία «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα, «Το Πλατύ Ποτάμι» του Γιάννη Μπεράτη κ.ά.).


Μια βιβλιογραφία για την Ελ Ντάμπα:

1. Μίμης Φωτόπουλος «Ελ Ντάμπα: Χρονικό» [Alvin Redman Hellas, Αθήναι 1965]
(O γνωστός ηθοποιός, που υπήρξε αιχμάλωτος στην Ελ Ντάμπα, ήταν ο πρώτος που έγραψε σχετικά)

2. Δημήτρης Χριστοδούλου «Ελ Ντάμπα» [Κέδρος, Αθήνα 1980]

3. Δημήτρης Φωτιάδης «Ενθυμήματα / Τόμος Δεύτερος» [Κέδρος, Αθήνα 1983]

4. Στέφανος Παπαγιαννάκης «Αναμνήσεις / Πόλεμος: Αλβανία – Κατοχή – Απελευθέρωση, Έρημος Ελ-Ντάμπα – 8.140 Έλληνες αιχμάλωτοι» [Ιδιωτική Έκδοση, Αθήνα 1999]

5. Ηλίας Δημητρόπουλος «Αιχμάλωτοι στην Ελ-(Ν)τάμπα της Αφρικής» [Ιδιωτική Έκδοση, Ναύπακτος 2002]

6. Αλέξης Καρρέρ «Ελ Ντάμπα – Η ιστορία της ομηρίας» [Εντός, Αθήνα 2004]

7. Πάρις Πρέκας «Κλουβί 17 / El Daba» [Αιγόκερως, Αθήνα 2005]

8. Πραξιτέλης Ζαχαριάδης «Ελ Ντάμπα, 1945/ Ημερολόγιον αιχμαλωσίας» [Βιβλιόραμα, 2014]

9. Μάρω Φιλίππου «Πικρές ιστορίες της θάλασσας και της ερήμου / Ημερολόγια δύο αριστερών εβδομήντα χρόνια πριν» [Κέδρος, Αθήνα 2016]



Και μια δισκογραφία:

1. Ένας από τους κρατούμενους στην Ελ Ντάμπα ήταν και ο γνωστός συνθέτης του λαϊκού Μπάμπης Μπακάλης (1920-2007). Ο ίδιος ισχυριζόταν πως το κλασικό, όσο και θρυλικό λαϊκό «Κάποια μάνα αναστενάζει» το είχε γράψει στο στρατόπεδο της ερήμου το 1945. Το τραγούδι πέρασε στη δισκογραφία το 1947, ως «τσιτσανικό». Πολλά χρόνια αργότερα ο Τσιτσάνης αναγνώρισε τη συμμετοχή τού Μπακάλη στη δημιουργία του τραγουδιού, δίνοντάς του ποσοστό των δικαιωμάτων.

2. Πάνω στην παραδοσιακή, κατά πάσα πιθανότητα μελωδία του «Βάρκα-γιαλό», που πέρασε στη δισκογραφία ως σύνθεση του Τσιτσάνη, τραγουδούσαν οι αιχμάλωτοι τής Ελ Ντάμπα δικούς τους στίχους, τους οποίους μνημονεύει και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος στο βιβλίο του «Ανθολογία Τραγουδιών του Βασίλη Τσιτσάνη» [IANOS ο μελωδός, 2009] μέσω του Μίμη Φωτόπουλου:

Και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα βάρκα-γιαλό
Και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα όλο το ταξίδι… τσάμπα βάρκα-γιαλό
Και μας πήγαν στην Ελ Ντάμπα και μας βάλανε μια στάμπα βάρκα γιαλό

Άλλους στίχους καταγράφει ο Νέαρχος Γεωργιάδης στο βιβλίο του «Ρεμπέτικο και Πολιτική» [Σύγχρονη Εποχή, 1993], πάντα τραγουδισμένους κατά το «Βάρκα-γιαλό». Μεταξύ άλλων:

Μας εβάλαν στο βαπόρι και για το Πορτ-Σάιντ πλώρη
Μας εφέραν στην Ελ Ντάμπα και στην πλάτη μας μια στάμπα
Μας εδίναν τη βδομάδα δυο κουτάλια μαρμελάδα
Μας εδίναν και φυστίκια, που 'τανε για τα κατσίκια

Πάντως, το φαγητό στο στρατόπεδο, αν κρίνουμε και από την περιγραφή τού Δημήτρη Χριστοδούλου στο δικό του μυθιστόρημα, πρέπει να ήταν όντως άθλιο:

«Έφτασε στα μαγειρεία (ο Άρης), ένα παράπηγμα με ξύλινο σκελετό και ντυμένο με κατσαρές λαμαρίνες γύρω-γύρω και στη μέση δέκα καζάνια πετρελαίου και η βάρδια του μαγειρέματος, που είχε βγάλει για μια βδομάδα η “επιτροπή”, μπλουμπλούκιζε μακαρόνι κοφτό καφετί από το πολύ πίτουρο και οι ντενεκέδες με το φιστικοβούτυρο ανοιχτοί – του ’ρθε αναγούλα. Όμως, ήτανε ζέστα στα μαγειρεία. Η βάρδια, πέντε παλληκάρια με σκληρά πρόσωπα και γενειάδες, ανακατεύανε το μακαρόνι να μην πιάσει και άλλοι κόβανε ψιλο-ψιλό το “κατεψυγμένο” του Καναδά, για να το ρίξουν ν’ αρτύσει λίγο το κωλόφαγο, καθώς το έβριζε ο πιο ψηλός με τα ξανθά γένια.
– Ρίξε λίγο ακόμα, βάζει μια φωνή, γιατί είναι σκέτο μπλουμ το γαμημένο».

Τέλος, το «Βάρκα-γιαλό» με αυτούς τους αλλαγμένους στίχους πέρασε στη δισκογραφία το 1947, στην Αμερική, με τον Γιώργο Κατσαρό (1888-1997). Αν και όπως διαβάζουμε στο βιβλίο τού Χριστιανόπουλου για τον Τσιτσάνη, ο Παναγιώτης Κουνάδης υποστηρίζει πως οι στίχοι τής εκδοχής του Κατσαρού ήταν τραγουδισμένοι από τους εφτακόσιους χασισοπότες, που εξορίστηκαν από τον Μεταξά στην Ίο, το 1937 (και όχι από τους «ελνταμπίτες»). Δεν βγαίνει εύκολα άκρη μ’ αυτά…

Δε το πίνουμε το γάλα βάρκα-γιαλό
δε το πίνουμε το γάλα βάρκα-γιαλό
δε το πίνουμε το γάλα ούτε και τη μαρμελάδα
αχ να σε χαρώ βάρκα-γιαλό

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Βιβλίο / Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Ρεμπό από τη γαλλική Κομμούνα

Σαν σήμερα γεννήθηκε το 1854 ο Αρθούρος Ρεμπό. Ο ποιητής, μουσικός και μπλόγκερ Aidan Andrew Dun έπεσε τυχαία σε δύο εντελώς άγνωστες φωτογραφίες, βγαλμένες στην Place Vendôme, και βρέθηκε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη: ο έφηβος Αρτίρ Ρεμπό, όπως δεν τον έχουμε ξαναδεί.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Θανάσης Τριαρίδης: Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι

Βιβλίο / Θανάσης Τριαρίδης: «Οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο. Χωρίς αυτούς είμαστε χαμένοι»

Έγινε αντιρρησίας συνείδησης, γιατί πιστεύει ότι ο στρατός είναι μια δοξολογία εκμηδένισης του άλλου. Άφησε τη Θεσσαλονίκη επειδή τον έπνιγε ο εθνοφασισμός της. Στην Αντίς Αμπέμπα υιοθέτησε την κόρη του, Αργκάνε. Ο συγγραφέας της «Τριλογίας της Αφρικής», Θανάσης Τριαρίδης, αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ