Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα

Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Aπό το ιδρυτικό συνέδριο του Congress for Cultural Freedom, Βερολίνο, Ιούνιος 1950. Στο βήμα ο Άρθουρ Κέσλερ.
0

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο εκδοτικός κόσμος στην Ελλάδα συντονίζεται με όσα συμβαίνουν στο εξωτερικό. Όποιο βιβλίο κάνει μεγάλη αίσθηση έξω αργά ή γρήγορα βρίσκει δίαυλο για να κυκλοφορήσει κι εδώ. Οι εξαιρέσεις, βέβαια, είναι μέσα στο πρόγραμμα. Και μια τέτοια ‒μάλλον τρανταχτή, αν σκεφτούμε τι θόρυβος είχε προκληθεί επί χούντας με αφορμή τις αποκαλύψεις του Λεωνίδα Χρηστάκη γύρω από τις υποτροφίες του Ιδρύματος Φορντ σε κορυφαίους Έλληνες καλλιτέχνες και συγγραφείς‒ είναι η περίπτωση του «Who paid the piper?» της Βρετανίδας δημοσιογράφου και ιστορικού Φράνσις Στόνορ Σόντερς με θέμα τον ρόλο της CIA επί Ψυχρού Πολέμου στον τομέα του πολιτισμού.

Η συγκεκριμένη μονογραφία κυκλοφόρησε στο Λονδίνο το 1999 και πυροδότησε τεράστια συζήτηση. Το ότι η CIA διατηρούσε κρυφές σχέσεις με γνωστά πανεπιστημιακά και πολιτιστικά ιδρύματα είχε γίνει γνωστό από τα μέσα της δεκαετίας του '60 χάρη σε ρεπορτάζ των «New York Times» και του καλιφορνέζικου ριζοσπαστικού περιοδικού «Ramparts», που προκάλεσαν στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ένα από τα ισχυρότερα πλήγματα στην ιστορία τους. Το βιβλίο της Σόντερς, σπαρταριστό, μαχητικό, τεκμηριωμένο και ιδιαίτερα αποκαλυπτικό για τη σύνδεση μεταξύ της CIA και του Συνεδρίου για την Καλλιτεχνική Ελευθερία (Congress for Cultural Freedom-CCF), ενός οργανισμού εξαιρετικά δραστήριου διεθνώς, που είχε εμφανιστεί ως αυθόρμητη πρωτοβουλία επιφανών Δυτικών διανοουμένων, ενέπνευσε στη συνέχεια κι άλλα κείμενα, όχι μόνο επιστημονικά αλλά και λογοτεχνικά.

Το «Who paid the piper?» ήταν από τα πρώτα βιβλία που συμβουλεύτηκε ο Ίαν ΜακΓιούαν για να γράψει το σπινθηροβόλο μυθιστόρημά του «Επιχείρηση Ζάχαρη» (μτφρ. Κ. Σχινά, Πατάκης), ενώ οι αποκαλύψεις του έδωσαν στον επίσης ιστορικό και δημοσιογράφο Στρατή Μπουρνάζο το ερέθισμα για να αναζητήσει τα ίχνη της δράσης του CCF στη χώρα μας.

Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Τρία βασικά στελέχη του CCF. Από αριστερά: Μέλβιν Λάσκι (εκδότης του Der Monat και συνεκδότης του Encounter), Mάικλ Τζόσελσον (διοικητικός γραμματέας, ψυχή και εγκέφαλος του CCF), Τζον Χαντ (αναπληρωτής του Τζόσελσον).

Από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως την πτώση του Τείχους ο ανταγωνισμός των δύο υπερδυνάμεων σε στρατιωτικό επίπεδο ήταν όντως ψυχρός, αλλά στο πεδίο των ιδεών και των τεχνών υπήρξε θερμότατος.

Σήμερα πια, στους ακαδημαϊκούς κύκλους τουλάχιστον, είναι διαδεδομένο: από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ως την πτώση του Τείχους ο ανταγωνισμός των δύο υπερδυνάμεων σε στρατιωτικό επίπεδο ήταν όντως ψυχρός, αλλά στο πεδίο των ιδεών και των τεχνών υπήρξε θερμότατος. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις ΗΠΑ, διοχέτευσαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε υποτροφίες καλλιτεχνών και διανοουμένων, στην έκδοση απαιτητικών περιοδικών, σε περιοδείες κλασικών και πρωτοποριακών μουσικών συνόλων, στη διοργάνωση φεστιβάλ και συνεδρίων, ακόμη και στη διάδοση ολόκληρων καλλιτεχνικών ρευμάτων, όπως η τζαζ και ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός.

Στο πλαίσιο του πολιτιστικού Ψυχρού Πολέμου άνθησε η προπαγάνδα και η υψηλή κουλτούρα καρπώθηκε τα μέγιστα. Κι ενώ η σχετική ξένη βιβλιογραφία, στο σύνολό της, παραμένει ανέκδοτη στη χώρα μας, οι πολιτιστικές εκφάνσεις αυτού του «πολέμου» κεντρίζουν το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων Ελλήνων ερευνητών, από τον Ευγένιο Ματθιόπουλο, τη Δέσποινα Παπαδημητρίου και τον Γιάννη Στεφανίδη μέχρι τη Δέσποινα Λαλάκη, την Αρετή Αδαμοπούλου, τον Χρίστο Μάη και τον Παύλο Μούλιο.

Τι στρατηγική ακολούθησαν εκείνη την περίοδο οι ΗΠΑ στην Ελλάδα, όπου, παρά την ήττα της αριστεράς στον Εμφύλιο και τον αντικομμουνιστικό προσανατολισμό των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, η λαϊκή απήχηση της αριστεράς ήταν υπολογίσιμη και το αντιαμερικανικό αίσθημα ισχυρό; Ποιες ήταν οι μυστικές και ποιες οι επίσημες κινήσεις τους για να καταστήσουν ελκυστικότερη την εικόνα τους, να κατακτήσουν τον νου και τις καρδιές μας; Πώς έχτιζαν δίκτυα επιρροής σε μια εποχή όπου οι περισσότεροι Έλληνες καλλιτέχνες και συγγραφείς ήταν αριστεροί, γαλλοτραφείς ή και τα δύο μαζί; Πώς προωθούσαν τις αξίες τους, που θεωρούσαν οικουμενικές;

Το φρεσκοτυπωμένο βιβλίο της Ζηνοβίας Λιαλιούτη «Ο "άλλος" Ψυχρός Πόλεμος - Η αμερικανική πολιτιστική διπλωματία στην Ελλάδα 1953-1973» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) και η διδακτορική διατριβή του Στρατή Μπουρνάζου στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για τη δράση στην Ελλάδα του CCF μεταξύ 1950 και 1967 (αναμένεται από τους Αντίποδες) αντιμετωπίζουν το ζήτημα με ψυχραιμία, φωτίζουν άγνωστες πλευρές του και εξετάζουν σε τι βαθμό οι αμερικανικές πρακτικές ήταν ή όχι αποτελεσματικές.

Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Δύο τεύχη του περιοδικού «Εποχές».
Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter

Ο Λέων Καραπαναγιώτης και ο Χρήστος Λαμπράκης, συστηματικοί αναγνώστες των «Encounter» και «Preuves», ζητούν από τον Τζόσελσον στήριξη για ένα μηνιαίο περιοδικό, το «Εποχές». Ο γενικός γραμματέας του Congress for Cultural Freedom (που συνδεόταν oργανικά με την CIA) τους προσφέρει απ' την πλευρά του 15.000 δολάρια για δύο χρόνια και προτεραιότητα στην επιλογή άρθρων από τα περιοδικά του οργανισμού για αποκλειστική δημοσίευση στα ελληνικά. Κανείς απ' όσους ενεπλάκησαν στην έκδοση του περιοδικού δεν έκανε ποτέ μνεία στην πηγή της χρηματοδότησής του.

Όπως επισημαίνεται και στις δυο μελέτες, ένας από τους βασικούς στόχους της αμερικανικής διπλωματίας ήταν να αποδομηθεί το στερεότυπο «περί πολιτιστικής κατωτερότητας» των ΗΠΑ που είχε εδραιωθεί και στις λαϊκές συνειδήσεις και στους κόλπους των ευρωπαϊκών ελίτ. Για την καταπολέμηση αυτού ακριβώς του κλισέ συγκροτήθηκε και το CCF. Το ιδρυτικό του συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Δυτικό Βερολίνο το 1950, σε μια περίοδο που για τους ιθύνοντες του δυτικού κόσμου το φιλειρηνικό κίνημα, το οποίο θέριευε τότε, δεν ήταν παρά προπέτασμα καπνού για την προώθηση του σοβιετικού επεκτατισμού. Η ίδρυσή του εμφανίστηκε ως πρωτοβουλία συγκεκριμένων προσώπων –ανάμεσά τους κορυφαίοι διανοούμενοι και συγγραφείς όπως ο Άρθουρ Κέστλερ, ο Ινιάτσιο Σιλόνε, ο Άρθουρ Σλέσιντζερ ο νεότερος, ο Σίντνεϊ Χουκ‒, αλλά, ανεξάρτητα από το πόσοι και ποιοι ακριβώς το γνώριζαν, ήταν ένας οργανισμός που σχεδιάστηκε και χρηματοδοτήθηκε από τη CIA ως κομμάτι των μυστικών της επιχειρήσεων.

Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Encounter (Βρετανία)

Μολονότι κινούνταν στο επίπεδο των ιδεών και της υψηλής κουλτούρας –δεν πολεμάς τον Μαρξ μόνο με την Κόκα-Κόλα‒, η σύλληψη και η στόχευση του CCF ήταν πολιτική. Βασικά ζητούμενα, σημειώνει ο Μπουρνάζος, ήταν να δημιουργηθεί ένα πεδίο διαλόγου ανάμεσα στον αμερικανικό και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, να αποδομηθεί η όποια θετική εικόνα της ΕΣΣΔ λόγω της συμβολής της στην ήττα του ναζισμού, να αμφισβητηθεί η ηγεμονία της κομμουνιστικής αριστεράς στον χώρο των τεχνών και των γραμμάτων και να ενισχυθούν οι φωνές της μη κομμουνιστικής αριστεράς, των σοσιαλιστών, των πάσης φύσεως διαφωνούντων με το σοβιετικό καθεστώς.

Εύλογα αναρωτιέται κανείς: πώς είναι δυνατόν, σε μια περίοδο κατά την οποία εκκολάπτεται το κυνήγι μαγισσών υπό τον Τζόζεφ ΜακΚάρθι, μια οργάνωση σαν τη CIA να αναπτύσσει μια τόσο προωθημένη δράση, υποστηρίζοντας τον χώρο της μη κομμουνιστικής αριστεράς; Σήμερα μπορεί να φαίνεται παράδοξο, αλλά, όπως εξηγεί ο Μπουρνάζος, τη στιγμή που συγκροτείται το Συνέδριο για την Καλλιτεχνική Ελευθερία, η CIA μετράει μόλις τρία χρόνια ζωής, αποτελώντας σε μεγάλο βαθμό συνέχεια του Office of Strategic Services (ΟSS) που είχε δημιουργηθεί το 1942 για τον αγώνα κατά του Άξονα, το οποίο είχε εν πολλοίς στελεχωθεί με αποφοίτους κορυφαίων πανεπιστημίων και νεαρούς δυναμικούς δικηγόρους της Γουόλ Στριτ. «Το πορτρέτο του διευθυντικού στελέχους της CIA εκείνης της εποχής», γράφει, «απέχει πολύ από τη στερεοτυπική φιγούρα του πράκτορα με τον σηκωμένο γιακά της καπαρντίνας. Κατά κανόνα, πρόκειται για νεαρούς που αυτοπροσδιορίζονται πολιτικά ως προοδευτικοί φιλελεύθεροι και κληρονόμοι του New Deal, απόφοιτοι ή και διδάσκοντες των φημισμένων πανεπιστημίων της Ivy League, που θέλουν να αποτελέσουν μέλη της προοδευτικής πολιτικοπολιτιστικής ελίτ».

Από το 1950 ως το 1967, οπότε αποκαλύφθηκαν οι δεσμοί του με τη CIA και κατέρρευσε, το CCF θα εξελιχθεί σε έναν μεγάλο, πολυπλόκαμο οργανισμό με έδρα το Παρίσι και εθνικά τμήματα σε 35 χώρες, ο οποίος, χάρη στο εύρος και την ποιότητα των περιοδικών του (ανάμεσά τους το βρετανικό «Encounter» και το γαλλικό «Preuves»), των συνεδρίων, των συναυλιών και των εκθέσεων που διοργανώνει, θα χαρακτηριστεί το πολιτιστικό ισοδύναμο του Σχεδίου Μάρσαλ! Η ιστορία του, εντούτοις, αναγνωρίζει ο Μπουρνάζος «δεν είναι μια απλή ψυχροπολεμική ιστορία ούτε μια ιστορία συνωμοσίας. Στον χώρο της διανόησης, σε διεθνές επίπεδο, το CCF δημιούργησε έναν νέο πολιτικό και πολιτισμικό χώρο κι αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που εξακολουθεί να προξενεί συζητήσεις και αντιπαραθέσεις». Στη χώρα μας, πάντως, όπως φαίνεται από την εξονυχιστική έρευνα του ίδιου στο αρχείο του οργανισμού στη Regenstein Library στο Σικάγο, η δράση του υπήρξε μικρή ‒ «δεν ανακάλυψα κάτι συγκλονιστικό» ομολογεί.

Παρά τη συμμετοχή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στο ιδρυτικό του συνέδριο, η σχέση της Ελλάδας με το CCF ξεκινάει ουσιαστικά το 1952, όταν ένα πρόσωπο των παρασκηνίων, ένας «δημοσιογράφος, ανταποκριτής ξένων εντύπων», όπως συστήνεται, ο σφόδρα αντικομμουνιστής και χωρίς μεγάλο διανοητικό εκτόπισμα Μανώλης Κόρακας, πιάνει επαφή με τον Μάικλ Τζόσελσον, τον επιτετραμένο της CIA στην κορυφή του οργανισμού. Για τα επόμενα δέκα χρόνια οτιδήποτε σχετίζεται με τη δράση του CCF στην Ελλάδα –κάποια διάσπαρτα δημοσιεύματα, κάποιες επαφές με πεφωτισμένους αστούς, η φιλοξενία ενός διεθνούς συνεδρίου στη Ρόδο, ένα τηλεγράφημα υποστήριξης στον Μπόρις Πάστερνακ‒ θα περνάει απ' τα χέρια του.

Στα χρόνια του '50 ο «κόσμος» του CCF εδώ απαρτίζεται κυρίως από προσωπικότητες που εμφανίζονται στις εκδηλώσεις του στο εξωτερικό ή στην Ελλάδα, όπως οι Γιώργος Θεοτοκάς, Στράτης Μυριβήλης, Ηλίας Βενέζης, Αιμίλιος Χουρμούζιος και Κωνσταντίνος Δοξιάδης, από τον δημοσιογράφο Βάσο Βασιλείου και τον επικεφαλής της εταιρείας δημοσίων σχέσεων «Δεσμός» Μάνο Παυλίδη (που αναλαμβάνουν διαδοχικά, για σύντομο διάστημα και με επαγγελματικούς όρους, τη μετάφραση και διοχέτευση στον Τύπο άρθρων που εκφράζουν την οπτική του CCF), από τον δημοσιογράφο Θεοφύλακτο Παπακωνσταντίνου, που θα επιλεγεί για να προλογίσει τον τόμο «Τέχνη, Επιστήμη και Ελευθερία» (τη μοναδική έκδοση του CCF στα ελληνικά, με κείμενα των Μαλρό, Μπρετόν, Σιλόνε, Κέστλερ και Αρόν) και από τον Πέτρο Χάρη, διευθυντή της «Νέας Εστίας», το κύρος και το αντικομμουνιστικό στίγμα της οποίας την καθιστούν κατάλληλο υποδοχέα των ιδεών του οργανισμού.

Η συνεργασία, ωστόσο, με τη «Νέα Εστία» δεν θα προχωρήσει, καθώς το 1958 ο Μανώλης Κόρακας εκδίδει ένα δεκαπενθήμερο σοσιαλιστικό περιοδικό, χρήσιμο στην αντικομμουνιστική εκστρατεία, τη «Διεθνή Ζωή», που, αν και περιθωριακό, όχι μόνο χρηματοδοτείται από τους Αμερικανούς αλλά καρπώνεται πληθωρική διαφημιστική στήριξη από μεγάλες επιχειρήσεις και κρατικούς φορείς.

Από τα τέλη της δεκαετίας του '50, εντούτοις, καθώς το CCF γίνεται περισσότερο ευέλικτο ιδεολογικά, η συνεργασία με τον Κόρακα ξεθυμαίνει μέχρι που το '63 σταματάει και ένα άλλο έντυπο επιλέγεται για να εκφράσει τις ιδέες του, οι «Εποχές». Ο Λέων Καραπαναγιώτης και ο Χρήστος Λαμπράκης, συστηματικοί αναγνώστες των «Encounter» και «Preuves», ζητούν από τον Τζόσελσον στήριξη για ένα μηνιαίο περιοδικό, παρεμβατικό στον χώρο των ιδεών και του πολιτισμού, υπό τη διεύθυνση του Άγγελου Τερζάκη, με διανοούμενους περιωπής για συνεργάτες και με φιλελεύθερο προοδευτικό προφίλ. Ο γενικός γραμματέας του CCF τους προσφέρει απ' την πλευρά του 15.000 δολάρια για δύο χρόνια και προτεραιότητα στην επιλογή άρθρων από τα περιοδικά του οργανισμού για αποκλειστική δημοσίευση στα ελληνικά.

Εξώφυλλα περιοδικών του Congress for Cultural Freedom:

Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Der Monat (Γερμανία)
Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Jiyû (Iαπωνία)
Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Africa South Magazine (Νότια Αφρική)
Ο πολιτιστικός Ψυχρός Πόλεμος και η Ελλάδα: Η επιρροή των ΗΠΑ στα εγχώρια δρώμενα Facebook Twitter
Transition (Ουγκάντα)
|article_full|

Η παραπάνω σχέση, τονίζει ο Μπουρνάζος, έχει μείνει ως τώρα εντελώς άγνωστη. Κανείς απ' όσους ενεπλάκησαν στην έκδοση του περιοδικού δεν έκανε ποτέ μνεία στην πηγή της χρηματοδότησής του. Όπως εικάζει ο ίδιος, η σιωπή τους ίσως οφείλεται στον σάλο που προκλήθηκε από τις αποκαλύψεις για τους οργανικούς δεσμούς μεταξύ CCF και CIA. Το σίγουρο, όμως, είναι πως μέχρι να ανασταλεί η έκδοσή τους, τον Απρίλιο του '67, παρά την πολιτική τους στάση –κριτική υποστήριξη της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας και άρνηση του σοβιετικού μοντέλου‒, οι «Εποχές» είχαν τέτοια ποιότητα γραφής και περιεχομένου που μόνο για προπαγάνδα δεν θα μπορούσε να τις κατηγορήσει κανείς. Σε αντίθεση, μάλιστα, με ορισμένους συνεργάτες της «Διεθνούς Ζωής», όπως ο Βύρων Σταματόπουλος και ο Θ. Παπακωνσταντίνου, που στελέχωσαν τη χούντα, εκείνοι των «Εποχών» αντιτάχτηκαν στο στρατιωτικό καθεστώς. Άλλωστε, οι μισοί από τους συμμετέχοντες στα εμβληματικά «Δεκαοχτώ κείμενα» (Κέδρος, 1970) –Αναγνωστάκης, Αργυρίου, Βαλτινός, Κάσδαγλης, Αλ. Κοτζιάς, Κουμανταρέας, Μαρωνίτης, Ρούφος, Σινόπουλος, Τσίρκας‒ έγραφαν τακτικά ή σποραδικά στις σελίδες του περιοδικού.

Πέρα από τη μοιραία επιλογή του Κόρακα, την ισχνή παρουσία της «μη κομμουνιστικής αριστεράς» εδώ, τη σταδιακή ιδεολογική σύγκλιση των διανοουμένων τα ταραγμένα χρόνια του '60 και τον διάχυτο στην κοινωνία αντιαμερικανισμό, μία ακόμα αιτία για την υποτονική δράση του CCF εδώ, σύμφωνα με τον Μπουρνάζο, είναι η ελάχιστη σημασία που δόθηκε στις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Ξεψαχνίζοντας την αλληλογραφία των στελεχών του οργανισμού με τους ανθρώπους του στην Ελλάδα, ο ίδιος δεν συνάντησε αναφορές στον πρόσφατο Εμφύλιο, στις αναδιατάξεις στην οικονομία ή στον ρόλο της Εκκλησίας, ούτε τη δέουσα προσοχή στο αγκάθι του Κυπριακού.

Μία ακόμα αιτία για την υποτονική δράση του CCF εδώ, σύμφωνα με τον Μπουρνάζο, είναι η ελάχιστη σημασία που δόθηκε στις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Ξεψαχνίζοντας την αλληλογραφία των στελεχών του οργανισμού με τους ανθρώπους του στην Ελλάδα, ο ίδιος δεν συνάντησε αναφορές στον πρόσφατο Εμφύλιο, στις αναδιατάξεις στην οικονομία ή στον ρόλο της Εκκλησίας, ούτε τη δέουσα προσοχή στο αγκάθι του Κυπριακού.

Σε ανάλογα συμπεράσματα καταλήγει και η Ζηνοβία Λιαλούτη, η έρευνα της οποίας επικεντρώνεται στους επίσημους μηχανισμούς της αμερικανικής πολιτιστικής διπλωματίας, τους φανερούς. Στην κορυφή των τελευταίων δεσπόζει η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (USIA) που συγκροτήθηκε από τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ το 1953 και στην οποία εντάχθηκαν σχεδόν όλα τα πολιτιστικά προγράμματα που λειτουργούσαν ήδη από το τέλος του πολέμου στις χώρες του εξωτερικού, της δικής μας συμπεριλαμβανομένης. Eπί Ψυχρού Πολέμου η USIA ενορχηστρώνει, πάντα εκτός ΗΠΑ, από την ίδρυση ραδιοφωνικών σταθμών, όπως ο Voice of America, μέχρι μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων, και από την προώθηση των αμερικανικών σπουδών μέχρι εκτεταμένα προγράμματα επισκέψεων και ανταλλαγών φοιτητών, καλλιτεχνών, δημοσίων προσώπων και πολιτικών.

Το Κολλέγιο Αθηνών, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, η Ελληνοαμερικανή Ένωση, είναι μερικοί μόνο από τους θεσμούς που ενισχύθηκαν στην Ελλάδα, ενώ ανάμεσα στα δημόσια πρόσωπα που κλήθηκαν να επισκεφτούν τις ΗΠΑ ώστε να μεταλαμπαδεύσουν έπειτα εδώ τις εμπειρίες τους θα συναντήσουμε τον Μ. Καραγάτση και αρκετούς από τον κύκλο του CCF (Δοξιάδη, Λαμπράκη, Καραπαναγιώτη, Θεοτοκά, Μυριβήλη, Βενέζη), ανερχόμενους πολιτικούς όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Γεώργιος Ράλλης ή ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, την εκδότρια Ελένη Βλάχου, τον τεχνοκριτικό Άγγελο Προκοπίου, τον καλλιτεχνικό ατζέντη Θεόδωρο Κρίτα, καθώς και τους Ευάγγελο Παπανούτσο και Ι.Θ. Κακριδή, πρωταγωνιστές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την οποία οι ΗΠΑ έβλεπαν πολύ θετικά – στο βιβλίο της Λιαλιούτη παρατίθενται εξαντλητικοί πίνακες με ονόματα.

Ιδού, όμως, και μια γεύση από τη δράση της USIA στην Αθήνα του '50, όπως τη μεταφέρει ο Μένης Κουμανταρέας στο βιβλίο του «Η μέρα για τα γραπτά κι η νύχτα για το σώμα» (Κέδρος), στο κεφάλαιο όπου ανακαλεί τη φιλία του με τον Μάνο Χατζιδάκι: 

«Ένα τετράγωνο πιο πάνω από το θεατράκι του Κουν, στο Μετοχικό Ταμείο, η Αμερικάνικη Υπηρεσία Πληροφοριών είχε εγκαταστήσει ένα καμαράκι μουσικής. Υπεύθυνη σ' αυτό ήταν η Καίτη Κασιμάτη, μια νέα δραστήρια γυναίκα από τη Θεσσαλονίκη –μετέπειτα κυρία Μυριβήλη, νύφη του συγγραφέα‒ που με αυταρχικότητα για τους άτακτους ακροατές και γλυκύτητα για τους αφοσιωμένους μάς έβαζε στο πικάπ τους ολοκαίνουριους τότε δίσκους των 33 στροφών με έργα Αμερικανών συνθετών: Μπάρμπερ, Γκέρσουιν, Κόπλαντ, Άιβς. Κι αν τον Γκέρσουιν τον ξέραμε από τις αμερικάνικες ταινίες, τους υπόλοιπους τους ακούγαμε για πρώτη φορά. Στο καμαράκι αυτό συγκεντρωνόταν η ανήσυχη νεολαία της εποχής, παιδιά φανατικά για γράμματα και μουσική...»

Το ότι η μουσική αποτελούσε ισχυρό όπλο της αμερικανικής διπλωματίας φαίνεται και από το πρόγραμμα Jazz Ambassadors του State Department, χάρη στο οποίο επισκέφτηκαν την Ελλάδα κορυφαίοι τζαζίστες, αρχής γενομένης με τον Ντίζι Γκιλέσπι που, το 1956, ολοκλήρωσε στην Αθήνα τη διεθνή περιοδεία του. Τον τόνο στην τζαζ σκηνή έδιναν οι Αφροαμερικανοί μουσικοί και η επιλογή της ως πολιορκητικού κριού για την κατάκτηση της νεολαίας δεν ήταν τυχαία. Λειτουργούσε ως μια έμπρακτη διαφήμιση της φυλετικής ισότητας σε μια περίοδο που οι ΗΠΑ κατηγορούνταν για ρατσισμό και επιπλέον υπογράμμιζε το χάσμα με τη Σοβιετική Ένωση, καθώς εκεί η τζαζ βρισκόταν σε δυσμένεια και αντιμετωπιζόταν ως προϊόν «εκφυλισμού της αστικής κουλτούρας».

Στην προσπάθεια να ανατραπεί η πεποίθηση ότι πολιτιστικά οι ΗΠΑ αποτελούν «έρημη χώρα», τη δεκαετία του '50 η USIA στήνει μια σειρά από βιβλιοθήκες στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα και στην Καβάλα, διοχετεύει άρθρα για τον σύγχρονο αμερικανικό πολιτισμό στα «Νέα», στο «Βήμα» και στη «Νέα Εστία», ενώ παράλληλα φροντίζει για τη μετάφραση και έκδοση σημαντικών έργων της κλασικής και της νεότερης αμερικανικής λογοτεχνίας, από Μάρκ Τουέιν, Μέλβιλ, Χόθορν και Χένρι Τζέιμς μέχρι Φόκνερ, Φλάνερι Ο'Κόνορ και Μπέρναρντ Μάλαμουντ,αναπτύσσοντας σταδιακά δεσμούς με διάφορους εκδοτικούς οίκους, από τον Ίκαρο, την Εστία και τον Φέξη μέχρι τους Ι.Ν. Ζαχαρόπουλο και Πεχλιβανίδη-Ατλαντίς.

Την ίδια περίοδο, βέβαια, όπως αναφέρει η Λιαλιούτη, η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών θεωρεί «πολύ γόνιμη» τη συνεργασία της με το υπουργείο Προεδρίας και τον επικεφαλής του Κωνσταντίνο Τσάτσο σε ό,τι αφορά την αντικομμουνιστική «προσπάθεια» που γίνεται στην ελληνική επαρχία μέσω κινητών δανειστικών βιβλιοθηκών. Στη λίστα με τα βιβλία που μοιράζουν οι τελευταίες δεν υπάρχει ούτε ένας λογοτεχνικός τίτλος, ενώ περισσεύουν τα πονήματα εναντίον των «κομμουνιστοσυμμοριτών». Στα χαρτιά γίνεται λόγος για επιμόρφωση και ψυχαγωγία των ανθρώπων της υπαίθρου, αλλά στην πράξη γίνεται ιδεολογική κατήχηση...

Το παραπάνω παράδειγμα είναι αποκαλυπτικό των ορίων που είχε η απόπειρα πολιτιστικής διείσδυσης των ΗΠΑ στην Ελλάδα κατά τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, όπου ο λόγος του επίσημου κράτους ήταν σοβιετοφοβικός και συνωμοσιολογικός. Κι αργότερα, όμως, όταν η USIA συνεργάζεται με θεσμούς όπως το Φεστιβάλ Αθηνών, ώστε να αντισταθμίσει την εντυπωσιακή εκπροσώπηση σ' αυτό σχημάτων από την ΕΣΣΔ, ή όταν το Ίδρυμα Φορντ δίνει υποτροφίες σε σημαντικούς διανοούμενους και καλλιτέχνες που αντιστρατεύονταν το δικτατορικό καθεστώς –Τσίρκας, Μαρωνίτης, Κακριδής, Ελύτης, Σαχτούρης, Καρούζος, Θ. Αγγελόπουλος, Π. Βούλγαρης κ.ά.‒, ακόμα και τότε οι ΗΠΑ αδυνατούν να αποκτήσουν σημαντική πρόσβαση σε κρίσιμα στρώματα του πληθυσμού, όπως η φοιτητική νεολαία, ή να κάμψουν την καχυποψία του ευρύτερου κόσμου του πνεύματος απέναντί τους.

Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, εξηγεί η Λιαλιούτη, η Ελλάδα αντιμετωπιζόταν από τους Αμερικανούς ως μια χώρα που, οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά, ήταν πιο κοντά στις χώρες της Μέσης Ανατολής πάρα σ' εκείνες του δυτικού κόσμου και ως εκ τούτου θεωρούσαν πως η εκσυγχρονιστική τους δράση θα διευκόλυνε την υλοποίηση της αντικομμουνιστικής ατζέντας τους. Στην πράξη, όμως, αυτοί οι δύο στρατηγικοί στόχοι –αντικομμουνισμός από τη μια, εκσυγχρονισμός από την άλλη‒ λειτουργούσαν αντιφατικά. Η αμερικανική πλευρά δεν μπόρεσε να κατανοήσει πώς συνδέονταν εδώ «η ιστορική μνήμη της κατοχικής περιόδου, η διαδικασία ανασυγκρότησης της εθνικής ταυτότητας κατά τη μεταπολεμική περίοδο και ο ρόλος των κομμουνιστικών κομμάτων ως φορέων αντίστασης στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου». Ο κόσμος έμαθε αγγλικά, αλλά τα αντιαμερικανικά του αισθήματα, ειδικά μετά την 21η Απριλίου, φούντωσαν...

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ρέιτσελ Κασκ: μια άξια επίγονος της Βιρτζίνια Γουλφ

Βιβλίο / Ρέιτσελ Κασκ: μια άξια επίγονος της Βιρτζίνια Γουλφ

Πρώτος τόμος μιας τριλογίας που έχει αποσπάσει εγκώμια στο εξωτερικό, το «Περίγραμμα» ακολουθεί μια Βρετανίδα συγγραφέα που, μεσούσης της κρίσης, έρχεται στην Αθήνα για να διδάξει σε ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Μόνοι μας σκάψαμε τον λάκκο μας και είναι βαθύς»: Η επέλαση της άκρας δεξιάς στην Αμερική

Διεθνή / «Μόνοι μας σκάψαμε τον λάκκο μας και είναι βαθύς»: Η επέλαση της άκρας δεξιάς στην Αμερική

«Η ιδέα του αμερικανικού εξαιρετισμού πρέπει να πεθάνει γιατί μας σκοτώνει» δηλώνει σε στη συνέντευξη του στον Guardian o ειδικός στην ανάπτυξη των ακροδεξιών κινημάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες, δημοσιογράφος και συγγραφέας David Neiwert

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Ρεπορτάζ / Ο ντετέκτιβ της Σεβίλλης και οι πλαστοί πίνακες του Ελ Γκρέκο

Στο βιβλίο του «Ο πλαστογράφος του Φράνκο», ένας ντετέκτιβ από τη Σεβίλλη ισχυρίζεται πως μεγάλα μουσεία, μεταξύ των οποίων και η ελληνική Εθνική Πινακοθήκη, έχουν αγοράσει πιστά αντίγραφα έργων του Ελ Γκρέκο.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ