ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 2012, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης παρουσιάστηκε το βιβλίο του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Timur Vermes (γεν. 1967) Κοίτα ποιος ήρθε πάλι (Er ist wieder da). Ήταν ένα σατιρικό μυθιστόρημα, όπου ο Χίτλερ αφυπνίζεται μετά από δεκαετίες, επιστρέφει στη σύγχρονη Γερμανία, «την οποία βλέπει μέσα από τις ιδεολογικές παρωπίδες του ναζισμού», και, το κυριότερο, κερδίζει βαθμιαία την αποδοχή της σύγχρονης γερμανικής κοινωνίας. Το βιβλίο είχε τεράστια επιτυχία ‒περισσότερο από ένα εκατομμύριο αντίτυπα‒, το 2014 κυκλοφόρησε και σε αγγλική μετάφραση και έγινε ταινία.
Η επιτυχία του βιβλίου αυτού, όπως και κάθε άλλης μυθοπλαστικής κατασκευής σε σχέση με την επιστροφή του Χίτλερ, δείχνει πόσο ισχυρές είναι οι θεωρίες συνωμοσίας με θέμα τον άνθρωπο που αποτελεί την ενσάρκωση του απόλυτου κακού στην Ιστορία.
Ο Άγγλος ιστορικός Ρίτσαρντ Έβανς, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, που τον γνωρίσαμε μέσα από την καταπληκτική τριλογία του για το Γ’ Ράιχ (από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια), στο βιβλίο του Θεωρίες συνωμοσίας για τον Χίτλερ παρουσιάζει διεξοδικά τη θεωρία της απόδρασης του ηγέτη του ναζισμού από το καταφύγιό του στο Βερολίνο το 1945. Είναι μία από τις πέντε θεωρίες συνωμοσίας σε σχέση με τον Χίτλερ, τις οποίες πραγματεύεται στο βιβλίο.
Η δεύτερη θεωρία έχει σχέση με τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ από τους κομμουνιστές τον Φεβρουάριο του 1933. Παρόλο που από τη δεκαετία του 1960 έχει αποδειχτεί ότι ο εμπρησμός ήταν έργο ενός μόνο ανθρώπου, του Ολλανδού Μαρίνους φαν ντερ Λούμπε, η θεωρία της κομμουνιστικής δράσης αναβιώνει και πάλι.
Η τρίτη θεωρία συνωμοσίας αφορά τη μυστική πτήση του αναπληρωτή ηγέτη του Ναζιστικού Κόμματος, Ρούντολ Ες στη Σκωτία, στις 10 Μαΐου 1941. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο Ες ήταν κομιστής μηνύματος του Χίτλερ για ξεχωριστή ειρήνη με τους Βρετανούς. Δεκαετίες αργότερα, το 1987, όταν ο Ες βρέθηκε νεκρός στο κελί του στις φυλακές του Σπαντάου, ο θάνατός του αποδόθηκε, σύμφωνα με τη θεωρία συνωμοσίας, στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, επειδή ο Ρούντολφ Ες ετοιμαζόταν να αποκαλύψει «άβολες αλήθειες».
Η τέταρτη θεωρία έχει σχέση με το «πισώπλατο χτύπημα». Σύμφωνα με αυτήν, η ήττα της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν το αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας «για να υπονομευτούν οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις μέσα από την προετοιμασία και την πραγματοποίηση επανάστασης στο εσωτερικό μέτωπο».
Και η πέμπτη θεωρία συνωμοσίας είναι αυτή για τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, «το σημαντικότερο συνωμοσιολογικό κείμενο του αντισημιτισμού», μια θεωρία που παραμένει ισχυρή και εξακολουθεί να «συγκινεί» την ακροδεξιά και τους αντισημίτες όλου του κόσμου.
Ήταν τόσο δυνατές οι φήμες που οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν κάνει σκίτσα για το πώς μπορεί να έμοιαζε ο Χίτλερ μεταμφιεσμένος. «Γιατί, αν ο Χίτλερ ήταν πράγματι ζωντανός», γράφει ο Έβανς, «υπήρχε κίνδυνος να μιμηθεί τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα και να επιστρέψει επικεφαλής νέων στρατευμάτων εναντίον των νικητριών δυνάμεων. Και μόνο η σκέψη μιας τέτοιας πιθανότητας ήταν τρομερή».
Ο Έβανς διακρίνει τις θεωρίες συνωμοσίας σε δύο κατηγορίες: θεωρίες συστημικής συνωμοσίας, όπου μια οντότητα συνωμοτεί για να αποκτήσει τον έλεγχο μιας χώρας, μιας περιοχής ή και ολόκληρου του κόσμου. Τέτοιες οντότητες είναι οι Πεφωτισμένοι, οι Ελευθεροτέκτονες, οι κομμουνιστές, οι Εβραίοι κ.ά. Και θεωρίες γεγονοτικής συνωμοσίας, όπου μια μυστική οργανωμένη ομάδα βρίσκεται πίσω από ένα γεγονός, όπως η δολοφονία του Κένεντι ή η (ψευδής) προσεδάφιση στη Σελήνη.
Κοινό στοιχείο και στους δύο τύπους θεωριών είναι ότι η γενικά αποδεκτή εκδοχή μιας διαδικασίας ή γεγονότος είναι ψευδής. Σύμφωνα με τους δημιουργούς των θεωριών συνωμοσίας, οι κυβερνήσεις και οι ισχυρές ελίτ εξανάγκασαν ή παραπλάνησαν ιστορικούς, πανεπιστημιακούς, δημοσιογράφους και άλλους να αφηγηθούν ιστορίες με στόχο «την απόκρυψη της αλήθειας προς το συμφέρον της διατήρησης του στάτους κβο και της παραμονής τους στην εξουσία». Επομένως μόνο οι δημιουργοί των θεωριών συνωμοσίας είναι οι μοναδικοί γνώστες της αλήθειας.
Ο θάνατος του Χίτλερ είχε αναγγελθεί από το γερμανικό ραδιόφωνο στις 22:26 το βράδυ της 1ης Μαΐου 1945. Σχεδόν μαζί με την αναγγελία του θανάτου του άρχισαν να διαδίδονται φήμες ότι τελικά ο Χίτλερ δεν ήταν νεκρός.
Σύμφωνα με τις φήμες, πολλές από τις οποίες ταξινομήθηκαν στο φάκελο που το FBI άνοιξε για την υπόθεση, ο Χίτλερ είχε διαφύγει από τη Γερμανία με υποβρύχιο, ζούσε σε ένα νησί της Βαλτικής ή σε ένα ορεινό οχυρό της Ρηνανίας, μπορεί και σε ένα ισπανικό μοναστήρι ή σε ράντσο στη Νότια Αμερική.
Το σοβιετικό πρακτορείο είχε μεταδώσει ότι ο Χίτλερ είχε εντοπιστεί στο Δουβλίνο, μεταμφιεσμένος σε γυναίκα. Ήταν τόσο δυνατές οι φήμες που οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν κάνει σκίτσα για το πώς μπορεί να έμοιαζε ο Χίτλερ μεταμφιεσμένος. «Γιατί, αν ο Χίτλερ ήταν πράγματι ζωντανός», γράφει ο Έβανς, «υπήρχε κίνδυνος να μιμηθεί τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα και να επιστρέψει επικεφαλής νέων στρατευμάτων εναντίον των νικητριών δυνάμεων. Και μόνο η σκέψη μιας τέτοιας πιθανότητας ήταν τρομερή».
Τη θεωρία της απόδρασης του Χίτλερ από το καταφύγιο είχε τροφοδοτήσει ο ίδιος ο Στάλιν, για δικούς του λόγους. Ενώ αξιωματικοί του Κόκκινου Στρατού είχαν ενημερώσει Αμερικανούς δημοσιογράφους ότι ένα από τα τέσσερα απανθρακωμένα πτώματα που βρέθηκαν στον κήπο της καγκελαρίας στις αρχές του Μαΐου 1945 ήταν του Χίτλερ, λίγες μέρες αργότερα ο Σοβιετικός διοικητής Ζούκοφ εξέδωσε, με εντολή του Στάλιν, διάψευση.
Για τον Σοβιετικό ηγέτη ο ισχυρισμός ότι ο Χίτλερ ήταν ζωντανός είχε δύο στόχους. Πρώτον, να φερθεί με σκληρότητα στους Γερμανούς, ώστε να μην υπάρξει αναβίωση του ναζισμού. Δεύτερον, να βάλει τέλος στη φιλολογία ότι ο Χίτλερ πέθανε ως ήρωας και να τον παρουσιάσει ως δειλό που «διέφυγε από τη σκηνή της ήττας του και κρυβόταν σε κάποια γωνιά του κόσμου, όπως ένας εγκληματίας προσπαθεί να γλιτώσει από τις ευθύνες του».
Ακόμη και τη δεκαετία του 1960 οι Σοβιετικοί δεν ήταν ξεκάθαροι για τα περί του θανάτου του Χίτλερ. Μόνο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήρθε στη δημοσιότητα η έκθεση για την έρευνα «Επιχείρηση Μύθος» που είχε διεξαγάγει ο επίτροπος Σεργκέι Κρούγκλοφ με τις καταθέσεις ναζιστών αξιωματούχων, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Ότο Γκίνσε, ο υπασπιστής του Χίτλερ.
Η έκθεση αυτή αξιοποιήθηκε για τη δημοσίευση πλήθους βιβλίων, κυρίως κατά τη δεκαετία του 2000. Από τα πιο γνωστά είναι το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιόαχιμ Φεστ, Η πτώση, Ο Χίτλερ και το τέλος του Γ’ Ράιχ (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ποταμός), στο οποίο στηρίχτηκε και η φερώνυμη κινηματογραφική ταινία.
Οι θεωρίες συνωμοσίας ελκύουν κάθε κοινωνία, κάθε κοινωνική τάξη, κάθε μορφωτική ομάδα. Στον εικοστό πρώτο αιώνα αποδεικνύονται περισσότερο δημοφιλείς και γνωρίζουν μεγαλύτερη διάδοση. Κατά τον Έβανς αυτό οφείλεται στην άνοδο του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στη μείωση της επιρροής των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και στην εγκαθίδρυση της αβεβαιότητας για το τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα. Για τον Ρίτσαρντ Έβανς δεν υπάρχει πιο διεστραμμένη έννοια από αυτή του «εναλλακτικού γεγονότος».
σχόλια