Η ακαταμάχητη μαγεία της Κλαρίσε Λισπέκτορ

Η ακαταμάχητη μαγεία της Κλαρίσε Λισπέκτορ Facebook Twitter
Η Κλαρίσε Λισπέκτορ κατάφερε να αποτυπώσει την πιο ιερή, σπειροειδή, ερμητική και ταυτόχρονα αποκαλυπτική εκδοχή της ύπαρξης σε ένα μόνο βιβλίο.
0

Αν κάτι κάνει την Κλαρίσε Λισπέκτορ να μοιάζει με μάγισσα, πέρα από την εξοικειωμένη με τη μαγεία βραζιλιάνικη ταυτότητά της, είναι ότι κατάφερε να αποτυπώσει την πιο ιερή, σπειροειδή, ερμητική και ταυτόχρονα αποκαλυπτική εκδοχή της ύπαρξης σε ένα μόνο βιβλίο.

Η αφήγηση, αυτή που η λογοτεχνία χρησιμοποιεί ως πρωταρχική της δύναμη, γίνεται απλώς η αφορμή για να αναζητήσει η μάγισσα-συγγραφέας το κρυμμένο μυστικό, τη χαμένη δύναμη που θα μας κάνει να απαλλαγούμε από το ανθρώπινο βάρος και τα περιοριστικά αισθήματα της προσδοκίας, του φόβου ή της ελπίδας.

Γι' αυτό δεν γράφει, παρά βιώνει. Δεν σκέφτεται, αναζητά. Θέλει να γίνει αυτό που χώρεσε ως μικρή λεπτομέρεια στην εξήγηση του κόσμου, να νιώσει τη «γυμνή ιερότητα του ελάχιστου επιμέρους» του Γουίλιαμ Μπλέικ ή αυτό που έκανε τον Σεζάν όχι απλώς να ζωγραφίσει αλλά να δώσει πνοή στα μήλα σε έναν πίνακα, κάνοντάς τα να κινούνται.

Γι' αυτό δεν γράφει, παρά βιώνει. Δεν σκέφτεται, αναζητά. Θέλει να γίνει αυτό που χώρεσε ως μικρή λεπτομέρεια στην εξήγηση του κόσμου, να νιώσει τη «γυμνή ιερότητα του ελάχιστου επιμέρους» του Γουίλιαμ Μπλέικ ή αυτό που έκανε τον Σεζάν όχι απλώς να ζωγραφίσει αλλά να δώσει πνοή στα μήλα σε έναν πίνακα, κάνοντάς τα να κινούνται.


Ως εκ τούτου, τα Κατά Α.Γ. Πάθη, αυτό το αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που, χάρη στις εκδόσεις Αντίποδες, έχουμε πια την τύχη να διαβάζουμε στα ελληνικά (μετά την Ώρα του Αστεριού) σε ακριβή μετάφραση του Μάριου Χατζηπροκοπίου, δεν εξηγούνται μόνο με τους όρους της λογοτεχνίας, αν και η συγγραφέας θέλησε, για πρώτη φορά ίσως, να παραχωρήσει σε αυτήν το προνομιακό δικαίωμα να αναζητήσει τη λυδία λίθο.

Διατηρώντας τα μεταφορικά εκφραστικά της μέσα και με μια σπειροειδή αφήγηση που στην αρχή κάθε ευσύνοπτου κεφαλαίου επαναλαμβάνει την τελευταία φράση του προηγούμενου (σαν μια ηρακλείτεια επανάληψη που προσφέρει το καινούργιο), η Λισπέκτορ προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει με λογοτεχνικούς όρους την ιδρυτική πράξη της ύπαρξης, κάτι που μέχρι πρότινος έκαναν μόνο οι φιλόσοφοι.

«Γιατί να υπάρχουν τα όντα και όχι το τίποτα;» αναρωτιόταν κάποτε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, προσπαθώντας να θέσει το ερώτημα στις απαρχές του, και με μια γνήσια μυθοπλαστική αντιστροφή η Λισπέκτορ ξεπερνάει το στάδιο του σκεπτικισμού των φαινομενολόγων, καταργεί τον ανθρώπινο χαρακτήρα των υπαρξιστών, παίρνει αποστάσεις από τον καρτεσιανό σολιψισμό (όχι, δεν τη νοιάζει καθόλου η ατομική συνείδηση!) και αναλαμβάνει τη «μυστική αποστολή», όπως λέει η ίδια, του «να ζήσει τη ζωή», δηλαδή να δει πέρα από τις περιοριστικές ιδιότητες που επιβάλλει ο άνθρωπος στον εαυτό του.

Σε αυτήν τη βιταλιστική, απελευθερωτική διαδικασία, περιοριστική μπορεί να είναι ακόμα και η ομορφιά, την οποία λογικά θα αναζητούσε η ηρωίδα της, μια ευκατάστατη γλύπτρια από το Ρίο ντε Τζανέιρο. Αντίθετα, όμως, στην υπόθεση που περιγράφεται στο βιβλίο δεν χωράει καμία εξωραϊστική ή αξιολογική συνθήκη: ένα μεσημέρι που πέφτει ο ήλιος στο διαμέρισμα της υπηρέτριας της πρωταγωνίστριας και αφήνοντας πίσω της τον καθρέφτη της και τις ασφαλιστικές δικλείδες της ταυτότητας, βιώνει την πρώτη μορφή αποξένωσης, καθώς βλέπει τα αρχικά της, Α.Γ., χαραγμένα σε μια δερμάτινη βαλίτσα.

Την ίδια στιγμή αντικρίζει μια κατσαρίδα την οποία τσακίζει, κλείνοντας την ντουλάπα. Από αυτά τα μεταξύ τους άσχετα γεγονότα αρχίζουν όλα να φαίνονται διαυγή, να ψιθυρίζει «η πρώτη αληθινή σιωπή», να αίρονται οι προσδοκίες και οι ψευδαισθήσεις και τίποτα ανθρώπινο να μη φαίνεται αρκετό να δώσει εξηγήσεις. Κι αυτό γιατί η Α.Γ. έχει αφήσει προ πολλού πίσω της όχι μόνο την ομορφιά αλλά και την αηδία, τη φοβία ή τον τρόμο.


Τα εύκολα εργαλεία της ανθρώπινης διάρκειας είναι, επομένως, αποτρεπτικά για την κατανόηση των προθέσεων της ηρωίδας, αφού κανείς αναγνώστης δεν μπορεί να συμπάσχει με τον θάνατο μιας κατσαρίδας –ιδού μια πρώτη απόλυτη ουσία του συναισθήματος!– ή να αντιληφθεί την εσωτερική διαδικασία που ακολουθεί η Α.Γ., η οποία δεν στρέφεται προς τον εαυτό της αλλά προς τα πράγματα, για να δει μέσα της. Μάλλον θα πρέπει και ο αναγνώστης/-ρια να αφήσει τις αναγνωστικές προκαταλήψεις στην άκρη και να δει με αντεστραμμένο το βλέμμα από έξω προς τα μέσα με τον ίδιο τρόπο που ζωγράφιζε ο Σεζάν, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, «το σύμπαν που σκέφτεται τον εαυτό του μέσα μου, αφού εγώ είμαι η συνείδησή του».

Τα πάντα, εν προκειμένω, είναι ενσώματα, ακόμα και η γραφή: η Λισπέκτορ δεν γράφει αλλά συμμετέχει με όλη τη σωματική της υπόσταση, που προσπαθεί να αποτινάξει τη δικτατορική επιβολή της σκέψης. Πρόκειται για την απόλυτη φαντασίωση της εμμένειας –δηλαδή το να κατοικείς μέσα στο Είναι– που αναζητούσαν διακαώς φιλόσοφοι όπως ο Ζιλ Ντελέζ. Εξού και ότι η ηρωίδα της θέλει να ζει το παρόν «στην πραγματικότητα που υπάρχει, και όχι στην υπόσχεση, θέλω να βρω την ευτυχία σε αυτήν τη στιγμή –θέλω τον Θεό σ' εκείνο που βγαίνει από την κοιλιά της κατσαρίδας–, ακόμη και αν αυτό, με τους παλιούς ανθρώπινούς μου όρους, σημαίνει το χειρότερο, και με ανθρώπινους όρους, το κολασμένο».

Στα μάτια της, πάντως, το κολασμένο και το ανυπόφορο ισοδυναμούν με το αδιάφορο –«το ουδέτερο ήταν η κόλαση»–, ένα στάδιο απ' όπου θα έπρεπε να περάσει, εφόσον θέλησε να κατακτήσει την παροντική διάρκεια, δηλαδή την πρώτη εκείνη συνθήκη την ώρα που φτιάχνεται ο κόσμος. Χωρίς συναισθήματα, λοιπόν, τα οποία οδηγούν τον άνθρωπο εκεί όπου θέλουν, προσπαθεί να μετουσιώσει αυτό το στάδιο της αδιαφορίας ή της σιωπής στα «όργια του Σαμπάτ» στο βιταλιστικό εκείνο επίπεδο όπου η γεύση είναι καινούργια και πρωτόγνωρη και η ίδια μπορεί να βιώσει «οργιαστικά την ταυτότητα των πραγμάτων» σε έναν καινούργιο κόσμο.

Σε αυτό το κατασκεύασμα, λοιπόν, που εναντιώνεται στην παραδεδομένη ανάγνωση του κόσμου και στο οποίο αντιστοιχεί μια καινοφανής σύνθεση, που άλλοτε θυμίζει φιλοσοφικό ανάγνωσμα, άλλοτε μυστικιστικό τελετουργικό, άλλοτε καμπαλιστικό παραμύθι, είναι εμφανής η εβραϊκή καταγωγή της συγγραφέως ή ακόμα και η Ανθολογία του Σπουν Ρίβερ, όπου το μυστικό γίνεται ένα με την ποίηση. Αλλά ένας ποιητής/ποιήτρια δεν διαθέτει τη φιλοσοφική οξύνοια και την ενόραση που δίνουν τη δυνατότητα στη Λισπέκτορ να στήσει αυτή την ιδανική εικονοπλαστική-λογοτεχνική φόρμα.

Μόνο οι ζωγράφοι θα μπορούσαν να αποτυπώσουν αυτό το νέο είδος της δημιουργικής αποδόμησης, ενδεχομένως ένας Σίλε που μπορεί και διαλύει τα σώματα –βλέπε εξώφυλλο του βιβλίου– ή ένας ιμπρεσιονιστής με έναν ανάλογο μετατονισμό που θα μπορέσει να φανταστεί μια τέτοια πόλη χωρίς σύνορα που παίρνει τη θέση του άδειου δωματίου: «Χάραξα νοερά έναν κύκλο γύρω από τις μισοερειπωμένες φαβέλες και αναγνώρισα ότι εκεί θα μπορούσε να έχει ζήσει κάποτε μια πόλη τόσο μεγάλη και λαμπρή όσο η Αθήνα στο απόγειό της, με τα παιδιά να τρέχουν ανάμεσα στα εμπορεύματα που ήταν απλωμένα στους δρόμους». Και αυτό το συλλαμβάνει αφού πρώτα έχει δει με διαύγεια τα σκοτάδια.

Είναι, άλλωστε, η μόνη που βιώνει «την προϊστορία του μέλλοντος» και βλέπει στην καταγωγή των ειδών αυτό που θα ζήσουν. Όπως υπαγορεύουν και τα αρχικά Α.Γ., το ανθρώπινο γένος, αυτεξούσιο, λαμπερό και πραγματικά ελεύθερο στα χέρια της μάγισσας, επαναπροσδιορίζεται και βιώνεται ξανά. Ιδού ένα μυθιστόρημα που γεννιέται, θαρρείς, συνέχεια μέσα στο τώρα.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Γιατί τα βιβλία των γυναικών συγγραφέων πωλούνται σε χαμηλότερες τιμές απ' ό,τι των αντρών;

Βιβλίο / Γιατί τα βιβλία των γυναικών συγγραφέων πωλούνται σε χαμηλότερες τιμές απ' ό,τι των αντρών;

Στις συμβατικές εκδόσεις οι τίτλοι με γυναίκες συγγραφείς τιμολογούνται περίπου στη μισή τιμή σε σύγκριση με τα βιβλία που έχουν συγγράψει άνδρες, ενώ υποεκπροσωπούνται και στα πιο διακεκριμένα είδη
IRENE D'ATHENES

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Tech & Science / Μπιλ Γκέιτς: «Αν μεγάλωνα σήμερα, θα είχα διαγνωστεί στο φάσμα του αυτισμού»

Ο πρώτος τόμος των απομνημονευμάτων του μεγιστάνα της τεχνολογίας που μόλις κυκλοφόρησε φανερώνει πως γεννήθηκε στο σωστό μέρος, την κατάλληλη στιγμή, και φτάνει μέχρι την ίδρυση της Microsoft το 1975.
THE LIFO TEAM
Καρολίνα Μέρμηγκα: «Συγγενής»

Το Πίσω Ράφι / «Συγγενής»: Ένα ταξίδι αυτογνωσίας με μια μεγάλη ανατροπή

Εκείνο που προσεγγίζει η Καρολίνα Μέρμηγκα στο βιβλίο της είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, όπως αυτές ορίζονται από τα δεσμά της οικογένειας, τις υπαρξιακές μας ανάγκες, τις κοινωνικές συμβάσεις.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Σελίν Κιριόλ «Φωνή χωρίς ήχο»

Το πίσω ράφι / «Ένα από τα πιο ιδιοφυώς γραμμένα μυθιστορήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας»

Έτσι είχε γράψει ο Πολ Όστερ εξαίροντας τη γραφή της Σελίν Κιριόλ στο «Φωνή χωρίς ήχο» για την οικονομία, τη συμπόνια και τις χιουμοριστικές πινελιές της, για τον τρόπο που προσεγγίζει μια γυναίκα αποξενωμένη σε μια απέραντη μεγαλούπολη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μαίρη Κουκουλέ

Οι Αθηναίοι / Μαίρη Κουκουλέ (1939-2025): Η αιρετική λαογράφος που κατέγραψε τη νεοελληνική αθυροστομία

Μοίρασε τη ζωή της ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, υπήρξε σύντροφος ζωής του επίσης αιρετικού Ηλία Πετρόπουλου. Ο Μάης του ’68 ήταν ό,τι συγκλονιστικότερο έζησε. Πέθανε σε ηλικία 86 ετών.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Βιβλίο / Ο Στρατής Τσίρκας και οι Ακυβέρνητες Πολιτείες

Σε ποια εποχή γράφτηκε η φημισμένη τριλογία; Πώς διαβάζουμε σήμερα αυτό το σημαντικό μυθιστόρημα; Ποιοι είναι οι ήρωές του; Αυτά και πολλά ακόμα αναλύει με εξαιρετικό τρόπο η Κωνσταντίνα Βούλγαρη σε τρία ηχητικά ντοκιμαντέρ. 
THE LIFO TEAM
Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας

Οι Αθηναίοι / «Δεν μπορεί να κερδίζει συνέχεια το δίκιο του ισχυρού»

Στο Λονδίνο, ο Θανάσης Σκρουμπέλος έλεγε ότι είναι «απ’ τον Κολωνό, γείτονας του Σοφοκλή». Έχοντας βγει από τα σπλάχνα της, ο συγγραφέας που έγραψε για την Αθήνα του περιθωρίου, για τη γειτονιά του και τον Ολυμπιακό, πιστεύει ότι η αριστερά που γνώρισε έχει πεθάνει, ενώ το «γελοίο που εκφράζει η ισχυρή άρχουσα τάξη» είναι ο μεγαλύτερός του φόβος.
M. HULOT
Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή

Πέθανε Σαν Σήμερα / Σπύρος A. Ευαγγελάτος: Μια μεγάλη διαδρομή στο ελληνικό θέατρο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης κυκλοφόρησε έναν τόμο 535 σελίδων, αφιερωμένο στον σπουδαίο σκηνοθέτη, φιλόλογο, συγγραφέα και ακαδημαϊκό που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μέριλιν Γιάλομ: «H ιστορία της συζύγου»

Το Πίσω Ράφι / H ιστορία της συζύγου από την αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα

Η φεμινίστρια συγγραφέας και ιστορικός Μέριλιν Γιάλομ εξερευνά τη διαδρομή της συζυγικής ταυτότητας, αποκαλύπτοντας πώς η έννοια του γάμου μεταλλάχθηκε από θρησκευτικό καθήκον σε πεδίο συναισθηματικής ελευθερίας.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Βιβλίο / Ο γενναιόδωρα οργισμένος Τζορτζ Όργουελ

Η έκδοση με τα κριτικά κείμενα του Τζορτζ Όργουελ για τη λογοτεχνία και την πολιτική με τον τίτλο «Ό,τι μου κάνει κέφι» μας φέρνει ενώπιον ενός τρομερά οξυδερκούς και ενίοτε γενναιόδωρα οργισμένου στοχαστή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Βιβλίο / Το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν και η ανεκτίμητη προσφορά του στην πνευματική ζωή της Αθήνας

Μέσα από αφηγήσεις, φωτογραφίες και ντοκουμέντα μιας νέας έκδοσης ζωντανεύει το βιβλιοπωλείο που συνδέθηκε με τις μνήμες χιλιάδων Αθηναίων και έπαιξε ρόλο στην πολιτιστική διαμόρφωση και καλλιέργεια πολλών γενεών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ