ΚΡΥΖΑΛΝΤ: Είμαστε μόνοι μας εδώ, με όλη την άνεσή μας μπορούμε να μιλήσουμε λιγάκι μεταξύ μας. Θέλεις σαν φίλος να σου πω τι σκέφτομαι στο βάθος; Τρέμω με την απόφαση που πήρες: μέγα λάθος. Όπως και να το χειριστείς το ζήτημα, είναι σφάλμα. Για σένα ο γάμος θα 'τανε το πιο παράτολμο άλμα.
ΑΡΝΟΛΦΟΣ: Πράγματι. Θα 'χεις, φίλτατε, κι από δική σου πείρα λόγους να σε τρομοκρατεί η απόφαση που πήρα· τα κέρατα, μου φαίνεται, θέλεις, καλά και σώνει, να 'ναι του γάμου γνώρισμα, κανείς να μη γλιτώνει.
Ιδού ο Αρνόλφος, ιδού και ο τρόμος. Που έχει ένα και μοναδικό όνομα. Το «κέρατο». Ο μεγάλος πρωταγωνιστής του έργου του Μολιέρου «Το σχολείο των γυναικών», μιας κωμωδίας ηθών που παρουσιάστηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1662, ένας δεσποτικός 42χρονος άντρας που διακατέχεται από τη φοβία του απατημένου συζύγου, αναλαμβάνει την κηδεμονία της μικρής Αγνής από τεσσάρων ετών, βάζοντάς την εσώκλειστη σε μοναστήρι, με αυστηρές οδηγίες για την πνευματική της ανάπτυξη. Η Αγνή πρέπει να είναι κουτή και αθώα για να μπορεί να τη χειραγωγεί απόλυτα.
Ο Μολιέρος σατιρίζει τόσο τους άνδρες που θέλουν να χειραγωγούν τις συζύγους τους όσο και την εκπαίδευση των γυναικών στην εποχή του, που ήταν αποκλειστική ευθύνη της Εκκλησίας. Και δίνει οντότητα, πνεύμα και σώμα στην πρωταγωνίστριά του και όπλο τον έρωτα για να κατακτήσει την ελευθερία και την ανεξαρτησία της.
Μέχρι σήμερα «Το σχολείο των γυναικών» είναι ένα έργο που βλέπουμε ξανά και ξανά για να διαβάσουμε ακόμα μια φορά στις σκηνές του τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, την ανοησία και τον στρουθοκαμηλισμό, την εμμονή και την αγάπη της εξουσίας, αλλά και τη δύναμη μιας γυναίκας να ξεπερνά σκοπέλους σε αντίξοες συνθήκες και την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας σε κάθε κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι διεκδικούν ίσα δικαιώματα.
«Το σχολείο των γυναικών», με τη σκηνοθετική ματιά του Έκτορα Λυγίζου, παρουσιάζεται στην Πειραιώς 260 από τις 17 ως τις 20 Ιουλίου και σε ένα διάλειμμα των προβών συναντήσαμε τον σκηνοθέτη για να μιλήσουμε για τον Μολιέρο, την εποχή του και την εποχή μας.
Το φύλο ως νοητική, κοινωνική και σωματοποιημένη κατασκευή είναι κάτι που μας διαμορφώνει και μας καταπιέζει όλους, είτε αναλαμβάνουμε κυριαρχικούς ρόλους είτε ρόλους καταπιεζόμενου. Και σίγουρα η εποχή μας μάς έχει δώσει τη δυνατότητα να φανταστούμε μια τεράστια γκάμα διαβάθμισης από το ένα άκρο στο άλλο.
— Τι ήθελε ο Μολιέρος να πει με αυτό το έργο;
Θεωρώ πως είναι παράτολμο έως αδύνατο να πούμε με ακρίβεια τι ήθελε να εκφράσει ένας δημιουργός που έζησε και έδρασε σε μια τόση μακρινή εποχή. Το σίγουρο είναι πως το έργο αυτό προκάλεσε από την πρώτη παρουσίασή του σκάνδαλο, σε βαθμό που ο Μολιέρος απάντησε σύντομα στις επιθέσεις που δέχτηκε με ένα άλλο έργο, την «Κριτική του σχολείου των γυναικών».
Ας πούμε, λοιπόν, ότι το έργο αφηγείται μια ιστορία γυναικείας καταπίεσης (ένας μεσήλικας άντρας που έχει εμμονή με το να μη γίνει κερατάς «φυλακίζει» ένα μικρό κορίτσι σε μοναστήρι και το αναθρέφει, ώστε να γίνει μια αγνή και πιστή σύζυγος) που εξελίσσεται σε μια ιστορία γυναικείας εξέγερσης.
— Σε ποιον ασκεί πρωτίστως κριτική;
Θα πω, επίσης, με σιγουριά ότι η κριτική που ασκεί το έργο στην πατριαρχία είναι ένα θέμα που εξαρχής με ενδιέφερε να εξερευνήσω, όπως επίσης η ψευδαίσθηση που έχει ο άνθρωπος ότι μπορεί, προνοώντας, να ελέγξει τα πάντα.
Άλλωστε, το «Σχολείο των γυναικών» έχει την ιδιομορφία ότι, ενώ πρόκειται, φαινομενικά, για μια κωμωδία πιστότατη στην παράδοση της φάρσας, δομείται εξίσου στα πρότυπα μιας «οιδιπόδειας» τραγωδίας, παρακολουθώντας τη βασανιστική διαδρομή ενός ήρωα που όσο περισσότερα μαθαίνει, τόσο πιο πολύ αντιλαμβάνεται τη βαθιά αδυναμία του.
— Πώς το αντιμετώπισες σκηνοθετικά;
Με την πεποίθηση ότι πρόκειται για ένα μουσικό, κατά βάση, έργο. Τόσο γιατί μιλάμε για ένα έμμετρο κείμενο, ένα ποίημα (και μάλιστα με την αβίαστα επινοητική μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη, που ούτως ή άλλως είναι απόλαυση να καταπιάνεσαι μ’ αυτήν) όσο και γιατί οι κωμικοί αλλά και οι τραγικοί άξονες που το διατρέχουν απαιτούν, κατά τη γνώμη μου, μια μουσική διαχείριση προκειμένου να αναδειχτούν και να δώσουν τους χυμούς τους. Εμείς επιχειρούμε να συνθέσουμε ένα «συμφωνικό» έργο για εφτά φωνές και σώματα και καμιά δεκαριά μουσικά όργανα.
— Σε τι περιβάλλον μπαίνει αυτό το σχολείο στον εικοστό πρώτο αιώνα και ποια είναι η σημασία του;
Θα πω πάλι ότι είναι πολύ δύσκολο να βάλεις σε λόγια κάτι που τα υλικά από τα οποία συντίθεται είναι άλλης τάξεως. Και θα δίσταζα πολύ να μιλήσω για «σημασία» ενός πράγματος που τώρα γεννιέται και διαμορφώνεται. Θα ήταν σαν να επιχειρούσα να τιθασεύσω τη δυναμική του. Πάντως, μπορώ να πω ότι το περιβάλλον που κατασκευάζουμε είναι ένας κόσμος συντηρητικών, καυστικών και χολωμένων ανθρώπων που παλεύουν να διαχειριστούν την εγγενή(;) τάση τους για εξουσία και κτητικότητα και να συμφιλιωθούν με την αδύναμη, στωική θα έλεγα, πλευρά τους.
— Ποια είναι τα ζητήματα φύλου στο «Σχολείο των γυναικών». Τι σημαίνει σήμερα σχολείο ανθρώπων; Γυναικών και ανδρών.
Το γεγονός ότι το έργο αφηγείται τη συντριβή ενός αρσενικού δυνάστη και την πορεία ενός γυναικείου προσώπου προς την απελευθέρωση σίγουρα θέτει τη διαμάχη των φύλων στο επίκεντρο. Το φύλο ως νοητική, κοινωνική και σωματοποιημένη κατασκευή είναι κάτι που μας διαμορφώνει και μας καταπιέζει όλους, είτε αναλαμβάνουμε κυριαρχικούς ρόλους είτε ρόλους καταπιεζόμενου. Και σίγουρα η εποχή μας μάς έχει δώσει τη δυνατότητα να φανταστούμε μια τεράστια γκάμα διαβάθμισης από το ένα άκρο στο άλλο.
Αν με ρωτάτε, το πρότυπο του καταπιεστή είναι συλλήβδην καταδικαστέο, αλλά θεωρώ ότι το πιο επώδυνο είναι να συνειδητοποιήσουμε πως ακόμα κι αν τέτοιοι ρόλοι μάς προκαλούν αποστροφή, έχουμε την τάση να τους υιοθετούμε. Και η μάχη για την απελευθέρωση από τέτοια πρότυπα ποτέ δεν τελειώνει. Αν κάτι μου δίνει ελπίδα είναι πως η εποχή μας έχει αρχίσει να αμφισβητεί την έννοια της γνώσης ως συνόλου δεδομένων, αδιαμφισβήτητων πληροφοριών, ανοίγοντας δρόμους προς περιοχές σχετικότητας και ανοχής που μόνο γόνιμες μπορεί να είναι.
«Το σχολείο των γυναικών»
Πειραιώς 260, Χώρος Δ
17-20 Ιουλίου
Μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη
Διασκευή - σκηνοθεσία: Έκτορας Λυγίζος
Σκηνικό: Κλειώ Μπομπότη
Κοστούμια: Άλκηστη Μάμαλη
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης
Μουσική: The Boy
Παίζουν: Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Γιάννης Κλίνης, Σοφία Κόκκαλη, Έκτορας Λυγίζος, Άρης Μπαλής, The Boy
