Maldoror: Εγκώμιο μιας μεταμόρφωσης

Maldoror: Εγκώμιο μιας μεταμόρφωσης Facebook Twitter
0

Τα Άσματα του Μαλντορόρ του Λωτρεαμόν (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ιζιντόρ Ντικάς, 1846-1870) κατέχουν μοναδική θέση στη λογοτεχνία του 19ου αι. Τυπώνονται τον Αύγουστο του 1869, παραμονές της Κομμούνας του Παρισιού, αλλά δεν κυκλοφορούν εξαιτίας του προκλητικού, εικονοκλαστικού, βίαιου περιεχομένου τους. Ο νεαρός συγγραφέας τους, που πέθανε έναν χρόνο μετά, ανήκει στη χορεία των δημιουργών που έφυγαν από τη ζωή χωρίς κάποιου είδους επιβεβαίωση για την αξία του έργου τους. Μόνο πέντε δεκαετίες αργότερα, μετά τη φρίκη του πρώτου μεγάλου πολέμου, οι σουρεαλιστές θα τον αναγνωρίσουν ως φυσικό πρόδρομό τους. Φαίνεταικαι σ’ αυτή την περίπτωση ότι η τομή στην τέχνη είναι αναγκαίο να προκύπτει ως συλλογικό αίτημα με συνειδητούς όρους και κριτήρια, ως πρακτική μιας ομάδας με κοινές ανησυχίες και στόχους, για να μπορέσει να σταθεί σ’ ένα ανοίκειο πνευματικό/καλλιτεχνικό, περιβάλλον.

Αλλιώς, περιπτώσεις σαν του Λωτρεαμόν, το έργο του οποίου είναι σαφώς ανώτερο του έργου των περισσότερων σουρεαλιστών, παραμένουν στο περιθώριο και πεθαίνουν μες στη θλίψη, μόνοι και αποξενωμένοι από τους ανθρώπους και το πνεύμα της εποχή τους.

Στα Άσματα είναι ευδιάκριτα τα στοιχεία που χαρακτήρισαν τους ρομαντικούς: ο αντι-ορθολογισμός και η ακύρωση της αρχής του αποχρώντος λόγου, ο εσωτερικός διχασμός ανάμεσα στον φαινόμενο κόσμο και στον ιδανικό της ανώτερης ηθικής τάξης που προτάσσουν οι κατεστημένοι πόλοι εξουσίας, η απόγνωση της διαρκούς διάψευσης που είναι η ύπαρξη, αλλά και η πίστη στην ιδιοφυΐα του καλλιτέχνη, στο συναίσθημα και στις συγκινήσεις που εκφράζει - οι ρομαντικοί προάγουν τους «λυρικούς τρόπους» σε «πηγές γνώσης» (η ενόραση του ποιητή προκαλεί την ενσυναίσθηση του αποδέκτη), διά των οποίων είναι εφικτή η σωτηρία τόσο του ενός όσο και του άλλου.

Για τη σύντομη ζωή του Λωτρεαμόν ελάχιστα γνωρίζουμε. Και όσο κι αν αποδέχομαι θεωρητικά ότι η ζωή του δημιουργού δεν έχει σημασία για την κατανόηση του έργου του και ότι τα δύο (βιογραφία - έργο) λειτουργούν ανεξάρτητα, με περιπτώσεις όπως ο Μπίχνερ, ο Λωτρεαμόν, ο (λίγο νεότερός του) Αρτύρ Ρεμπώ, συγγραφείς δηλαδή που γύρω στα είκοσί τους κατέθεσαν κείμενα μοναδικής δύναμης και σοφίας, δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς ποιοι λόγοι οδήγησαν σ’ αυτές τις καθόλα εξαιρετικές συλλήψεις.

Πώς ο Λωτρεαμόν μεταξύ 21 και 24 ετών μπόρεσε να αντιμετωπίσει το Κακό, όχι ηθικολογικά αλλά οντολογικά, ως κυρίαρχη δύναμη της Φύσης – και της ανθρώπινης; Τι λειτούργησε μέσα του ώστε (μόλις έναν αιώνα μετά από τις θεωρίες των Διαφωτιστών για την ανάγκη επιστροφής στον Φυσικό Άνθρωπο) να παρουσιάσει τον άνθρωπο όχι απλώς ως ζώο, άρα ως ένα πλάσμα πέραν της ηθικής, αλλά ως τρομακτικό τέρας (ακριβώς λόγω της ανωτερότητας που του προσδίδει η δύναμη του Ορθού Λόγου), ικανό να προβεί στις πλέον αποτρόπαιες θηριωδίες; Το ότι υπήρξε ένα πολύ μοναχικό παιδί κι αργότερα ένας εγκαταλειμμένος από οικείους έφηβος, σε μια εποχή έντονων πνευματικών και πολιτικών ανακατατάξεων, ίσως να λέει κάτι, αλλά δεν αποδεικνύει τίποτα.

Hδη, από την πρώτη σελίδα του πρώτου Άσματος ο Λωτρεαμόν τοποθετείται ως προς τους ανθρώπους και την εποχή του, αναγνωρίζοντας ότι το κείμενό του δεν προορίζεται για τον πάσα ένα: «Δεν είναι καλό να διαβάσει όλος ο κόσμος τις σελίδες που θ’ ακολουθήσουν. Ελάχιστοι μόνο μπορούν να γευτούν ακίνδυνα αυτόν εδώ τον πικρό καρπό», γράφει (Μαλντορόρ, μτφρ. Στρατής Πασχάλης, εκδ. Νεφέλη, 2011). Το ίδιο ισχύει και για την περφόρμανς που έστησε ο εικαστικός και σκηνοθέτης Γιάννης Σκουρλέτης στο υπόγειο γκαράζ του Ιδρύματος Κακογιάννη. Δεν απευθύνεται στους πολλούς, αλλά σ’ αυτούς που γνωρίζουν από πριν τι εκφράζουν τα Άσματα, άρα μπορούν να αναγνωρίσουν στα περιορισμένα αποσπάσματα που χρησιμοποιούνται στην παράσταση το εύρος και το βάθος της ποιητικής σύλληψης. Αδιάβαστοι, οι θεατές δεν θα είναι σε θέση να εκτιμήσουν τον τρόπο που ο σκηνοθέτης εστιάζει στην κτηνώδη φύση του ανθρώπου, μπροστά στην οποία ακόμη και τα πιο επικίνδυνα σαρκοβόρα της στεριάς και της θάλασσας ωχριούν.

Ο Σκουρλέτης ευτύχησε να έχει στη διάθεσή του έναν σπουδαίο ερμηνευτή, με εξαιρετική ικανότητα στο να μετακινείται από τον υψηλό τραγικό τόνο στα κωμικοσατιρικά μπάσα με μία κίνηση ή έναν μορφασμό. Ο Ραντάνοφ, βαμμένος με άσπρη μπογιά (θυμίζοντας άλλοτε μπεκετικό κλόουν κι άλλοτε χορευτή Μπούτο), κινητοποιώντας κάθε μυ του σώματος και του προσώπου του, αποκάλυψε το Κακό στις δύο βασικές εκδοχές του: το Κακό που υφίσταται ο αδύναμος, ως δύναμη –σε δεύτερη φάση– εκδίκησης, αλλά και το Κακό που προκαλεί ο ισχυρός, παραδομένος άνευ όρων στη Θέληση για δύναμη. Homo homini lupus.

Όσο για τα ευάριθμα εικαστικά έργα που εκτίθενται σε παραπλήσιο μικρό χώρο, δεν είμαι σίγουρη ότι προσφέρουν κάτι ή ανοίγουν διάλογο με τη σκηνική πράξη. Ως συνομιλητή των Ασμάτων του Λωτρεαμόν μόνο τον Φράνσις Μπέικον μπορώ να φανταστώ.

Θέατρο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Θέατρο / Ζιλιέτ Μπινός: Η Ιουλιέτα των Πνευμάτων στην Επίδαυρο

Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός προσπαθεί να παραμείνει συγκεντρωμένη μέχρι την κάθοδό της στο αργολικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει για τους γυναικείους ρόλους που τη συνδέουν με την Ελλάδα και για τη σημασία της σιωπής.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν: από το «La Distance» του Ροντρίγκες έως τη μεγάλη επιτυχία του Μπανούσι

Θέατρο / Όλα όσα ζήσαμε στο 79ο Φεστιβάλ της Αβινιόν

Οι θερμές κριτικές της «Liberation» και της «Le Monde» για το «ΜΑΜΙ» του Μπανούσι σε παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι απλώς μια λεπτομέρεια μέσα στις απανωτές εκπλήξεις που έκρυβε το πιο γνωστό θεατρικό φεστιβάλ στον κόσμο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Κωνσταντίνος Ζωγράφος: Ο «Ορέστης» του Τερζόπουλου

Θέατρο / Κωνσταντίνος Ζωγράφος: «Ο Τερζόπουλος σου βγάζει τον καλύτερό σου εαυτό»

Ο νεαρός ηθοποιός που πέρυσι ενσάρκωσε τον Πυλάδη επιστρέφει φέτος ως Ορέστης. Με μια ήδη πλούσια διαδρομή στο θέατρο δίπλα σε σημαντικούς δημιουργούς, ετοιμάζει ένα νέο έργο εμπνευσμένο από το Νεκρομαντείο του Αχέροντα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

The Review / «Μάλιστα κύριε Ζαμπέτα»: Αξίζει η παράσταση για τον «μάγκα» του ελληνικού πενταγράμμου;

Με αφορμή την παράσταση γι’ αυτόν τον αυθεντικό δημιουργό που τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 μεσουρανούσε, ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου σχολιάζουν τον αντίκτυπό του στο κοινό σήμερα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, πτώση και η αποθέωση

Αρχαίο Δράμα Explained / «Οιδίπους Τύραννος» και «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή: Η άνοδος, η πτώση και η αποθέωση

Τι μας μαθαίνει η ιστορία του Οιδίποδα, ενός ανθρώπου που έχει τα πάντα και τα χάνει εν ριπή οφθαλμού; Η κριτικός θεάτρου Λουίζα Αρκουμανέα επιχειρεί μια θεωρητική ανάλυση του έργου του Σοφοκλή.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Αλίκη Βουγιουκλάκη: Στη ζωή έσπαγε τα ταμπού, στο θέατρο τα ταμεία

Θέατρο / Αλίκη Βουγιουκλάκη: Πώς έσπαγε τα ταμεία στο θέατρο επί 35 χρόνια

Για δεκαετίες έχτισε, με το αλάνθαστο επιχειρηματικό της ένστικτο, μια σχέση με το θεατρικό κοινό που ακολουθούσε υπνωτισμένο τον μύθο της εθνικής σταρ. Η πορεία της ως θιασάρχισσας μέσα από παραστάσεις-σταθμούς και τις μαρτυρίες συνεργατών της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Θέατρο / Νίκος Καραθάνος: «Εμείς είμαστε οι χώρες, τα κείμενα, οι πόλεις, εμείς είμαστε οι μύθοι»

Στον πολυαναμενόμενο «Οιδίποδα» του Γιάννη Χουβαρδά, ο Νίκος Καραθάνος επιστρέφει, 23 χρόνια μετά, στον ομώνυμο ρόλο, ακολουθώντας την ιστορία από το τέλος προς την αρχή και φωτίζοντας το ανθρώπινο βάθος μιας τραγωδίας πιο οικείας απ’ όσο νομίζουμε.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα δώρο που άργησε να φτάσει

Θέατρο / «Κοιτάξτε πώς φέρονταν οι αρχαίοι στους ξένους! Έτσι πρέπει να κάνουμε κι εμείς»

Ένα δώρο που έφτασε καθυστερημένα, μόλις είκοσι λεπτά πριν το τέλος της παράστασης - Κριτική της Λουίζας Αρκουμανέα για το «ζ-η-θ, ο Ξένος» σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε το φετινό καλοκαίρι

Θέατρο / Η Κασσάνδρα της Έβελυν Ασουάντ σημάδεψε την «Ορέστεια»

Η «Ορέστεια» του Θεόδωρου Τερζόπουλου συζητήθηκε όσο λίγες παραστάσεις: ενθουσίασε, προκάλεσε ποικίλα σχόλια και ανέδειξε ερμηνείες υψηλής έντασης και ακρίβειας. Ξεχώρισε εκείνη της Έβελυν Ασουάντ, η οποία, ως Κασσάνδρα, ερμήνευσε ένα αραβικό μοιρολόι που έκανε πολλούς να αναζητήσουν το όνομά της. Το φετινό καλοκαίρι, η παράσταση επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη, στους Δελφούς και στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων.
M. HULOT
Η Λίνα Νικολακοπούλου υπογράφει και σκηνοθετεί τη μουσικοθεατρική παράσταση «Χορικά Ύδατα»

Θέατρο / «Χορικά Ύδατα»: Ο έμμετρος κόσμος της Λίνας Νικολακοπούλου επιστρέφει στη σκηνή

Τραγούδια που αποσπάστηκαν από το θεατρικό τους περιβάλλον επιστρέφουν στην πηγή τους, σε μια σκηνική τελετουργία γεμάτη εκπλήξεις που φωτίζει την τεράστια καλλιτεχνική παρακαταθήκη της στιχουργού.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

The Review / «Το ημέρωμα της στρίγγλας»: Ήταν ο Σαίξπηρ μισογύνης;

Γιατί εξακολουθεί να κερδίζει το σύγχρονο κοινό η διάσημη κωμωδία του Άγγλου βάρδου κάθε φορά που ανεβαίνει στη σκηνή; Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου συζητούν με αφορμή την παράσταση που σκηνοθετεί η Εύα Βλασσοπούλου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Darkest White»: Ένα σύμπαν που εξερευνά την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναίκας 

Θέατρο / «Darkest White»: Ο εμφύλιος από την πλευρά των χαμένων

Το έργο της Δαφίν Αντωνιάδου που θα δούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών, εξερευνά μέσω προσωπικών και ιστορικών αναμνήσεων και μέσα από την ανθεκτικότητα και τη δύναμη της γυναικείας παρουσίας, ιστορίες εκτοπισμού και επιβίωσης. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσια ένα τραπέζι με φίλους

Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας / Beytna: Μια παράσταση χορού που είναι στην ουσία ένα τραπέζι με φίλους

Ο σπουδαίος λιβανέζος χορευτής και χορογράφος Omar Rajeh, επιστρέφει με την «Beytna», μια ιδιαίτερη περφόρμανς με κοινωνικό όσο και γαστριμαργικό αποτύπωμα, που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του φετινού 31ου Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η νύφη και το «Καληνύχτα, Σταχτοπούτα»

Θέατρο / Η Καρολίνα Μπιάνκι παίρνει το ναρκωτικό του βιασμού επί σκηνής. Τι γίνεται μετά;

Μια παράσταση-περφόρμανς που μέσα από έναν εξαιρετικά πυκνό και γοητευτικό λόγο, ένα κολάζ από εικόνες, αναφορές, εξομολογήσεις, όνειρα και εφιάλτες μάς κάνει κοινωνούς μιας ακραίας εμπειρίας, χωρίς να σοκάρει.
ΛΟΥΙΖΑ ΑΡΚΟΥΜΑΝΕΑ
Ακούγεσαι Λυδία, Ακούγεσαι ίσαμε το στάδιο

Επίδαυρος / «Ακούγεσαι, Λυδία, ίσαμε το στάδιο ακούγεσαι»

Κορυφαίο πρόσωπο του αρχαίου δράματος, συνδεδεμένη με εμβληματικές παραστάσεις, ανατρέχει σε δεκαπέντε σταθμούς της καλλιτεχνικής της ζωής στην Επίδαυρο και αφηγείται προσωπικές ιστορίες, επιτυχίες και ματαιώσεις, εξαιρετικές συναντήσεις και συνεργασίες, σε μια πορεία που αγγίζει τις πέντε δεκαετίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Ούρλιχ Ράσε και το παρασκήνιο της ιστορίας της Ισμήνης

Θέατρο / Η σκηνή του Ούρλιχ Ράσε στριφογύριζε - και πέταξε έξω την Ισμήνη

Στην παράσταση που άνοιξε την Επίδαυρο, ο Γερμανός σκηνοθέτης επέλεξε να ανεβάσει μια Αντιγόνη χωρίς Ισμήνη. Η απομάκρυνση της Κίττυς Παϊταζόγλου φωτίζει τις λεπτές –και άνισες– ισορροπίες εξουσίας στον χώρο του θεάτρου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μέσα στη γοητεία και στον τρόμο του Δράκουλα

Πρώτες Εικόνες / Dracula: Η υπερπαραγωγή που έρχεται το φθινόπωρο στην Αθήνα

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου μιλά αποκλειστικά στη LiFO για την πιο αναμενόμενη παράσταση της επερχόμενης σεζόν, για τη διαχρονική γοητεία του μύθου που φαντάστηκε ο Μπραμ Στόκερ στα τέλη του 19ου αιώνα, για το απόλυτο και το αιώνιο μιας ιστορίας που, όπως λέει, τον «διαλύει».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ