ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΔΥΣΚΟΛΟ να ανοίξει μια συζήτηση για το #MeToo στο ελληνικό θέατρο χωρίς τον κίνδυνο να μετατραπεί σε λαϊκό δικαστήριο. Είναι επίσης δύσκολο, σε μια συζήτηση που οργανώνει το Εθνικό Θέατρο, να μην αναφερθεί το όνομα του Δημήτρη Λιγνάδη – ζητήθηκε να αποφευχθεί η ονοματολογία για να μη φτάσουμε να μιλάμε μόνο για αυτό.
Η συζήτηση που είναι η πρώτη που οργανώνει φέτος –και πρώτη στην ιστορία του– το Εθνικό Θεάτρο, με θέματα αιχμής που συνδέονται με την κοινωνία και την καλλιτεχνική κοινότητα, είχε τίτλο «Το ελληνικό θέατρο στην εποχή του #MeToo». Τα θέματα που θίχτηκαν ήταν όχι μόνο οι κακοποιητικές συμπεριφορές, όχι μόνο οι εμπειρίες παλαιοτέρων καλλιτεχνών σε εποχές που απευχόμαστε όλοι να επανέλθουν, αλλά και ζητήματα δικαιωμάτων, συμπερίληψης, ορατότητας, ισότητας και φεμινισμού.
Η κεντρική σκηνή του Εθνικού ήταν γεμάτη από ηθοποιούς, νέους κυρίως, σπουδαστές των σχολών, κάτι που δείχνει τόσο το δικό τους μεγάλο ενδιαφέρον να παρακολουθήσουν αυτά που συμβαίνουν στο θεατρικό τοπίο, αλλά και τη διάθεση να γίνουν ουσιαστικές αλλαγές από τα χρόνια της εκπαίδευσής τους και, γιατί όχι, και νωρίτερα, από τα χρόνια της γενικής εκπαίδευσης.
Πιστεύω ότι αυτή η πρώτη συζήτηση, με τις αστοχίες της, είναι ένας οδηγός, ένας μπούσουλας από τον οποίο το μόνο βέβαιο συμπέρασμα είναι πώς αυτές οι συναντήσεις όχι μόνο πρέπει να επαναληφθούν αλλά να επιχειρηθεί να συμπεριλάβουν όλο και περισσότερους από το κοινό, τους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη ή την παρακολουθούν.
Πιστεύω ότι αυτή η πρώτη συζήτηση, με τις αστοχίες της, είναι ένας οδηγός, ένας μπούσουλας από τον οποίο το μόνο βέβαιο συμπέρασμα είναι πώς αυτές οι συναντήσεις όχι μόνο πρέπει να επαναληφθούν αλλά να επιχειρηθεί να συμπεριλάβουν όλο και περισσότερους από το κοινό, τους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη ή την παρακολουθούν.
Η συνάντηση αυτή ανοίγει έναν δρόμο: θέατρο δεν σημαίνει μόνο παράσταση, σημαίνει και συζήτηση γύρω από φλέγοντα θέματα. Θέατρο σύγχρονο είναι αυτό που θέτει νέους προβληματισμούς σε μια κοινωνία όπως η δική μας, που δεν έχει συνηθίσει να μιλά σε αυτού του είδους τις αίθουσες ή τις προορίζει μόνο για τον αρχικό τους ρόλο. Γιατί η διαρκής, ανοιχτή και καθαρή κουβέντα ακόμα και για τα «δυσάρεστα» είναι αυτή που θα κάνει τον θεατή να δει και να κρίνει ακόμα και τα καλλιτεχνικά έργα με άλλη ματιά.
Συμπερασματικά, ο δρόμος που δειλά έχει ανοίξει είναι μακρύς και δύσβατος. Η ισότητα και η συμπερίληψη δεν έχουν επιτευχθεί ακόμα, η ορατότητα είναι μια λέξη που μαθαίνουμε, αλλά οι άνθρωποι που κάθισαν στη σκηνή του Εθνικού για να ανοίξουν το θέμα, ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Γιάννης Μόσχος, η ηθοποιός, χορογράφος και σκηνοθέτρια Φένια Αποστόλου, η σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη, ο ηθοποιός και σεναριογράφος Γιώργος Καπουτζίδης, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ακύλλας Καραζήσης, ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου «Προσκήνιο» Δημήτρης Καραντζάς, η τραγουδίστρια και ηθοποιός Idra Kayne, η ηθοποιός Ρένια Λουιζίδου, ο ηθοποιός και πρόεδρος του Σ.Ε.Η. Σπύρος Μπιμπίλας, η ηθοποιός Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη και η Σοφία Ευτυχιάδου, δραματουργός και σύμβουλος καλλιτεχνικής διεύθυνσης που συντόνισε τη συζήτηση, συμφώνησαν ότι αυτά τα δειλά και ίσως αργά βήματα που γίνονται είναι μια καλή αρχή, και μάλιστα από ένα θεσμικό θέατρο, το πρώτο της χώρας.
Συμβολικά, φάνηκε και ο ρόλος που αυτό το συγκεκριμένο θέατρο οφείλει να παίζει, σε επίπεδο δεοντολογίας και δικαιωμάτων. Μάλιστα η πρώτη υπόθεση που έφτασε στην επιτροπή δεοντολογίας του Εθνικού θα εξεταστεί εντός των ημερών.
Οι δυσάρεστες αλήθειες του παρελθόντος μπορεί να γίνουν παράδειγμα προς αποφυγή δυο χρόνια μετά τις πρώτες καταγγελίες του ελληνικού #MeToo;
«Είναι νωρίς να μιλήσουμε για αλλαγή αντιλήψεων, θέλει χρόνο» είπε η Ιώ Βουλγαράκη, σημειώνοντας ωστόσο ότι τα φαινόμενα έχουν περιοριστεί λόγω φόβου από την άλλη μεριά. «Δεν υπάρχει αλλαγή, τα στερεότυπα είναι πυρηνικά, η καθολική εμπειρία είναι του άντρα και είναι μια συμπαγής κατασκευή».
Σημείωσε ακόμα ότι στην Επίδαυρο φέτος, μιλώντας για εκπροσώπηση, δεν υπήρχε καμία γυναίκα, ανοίγοντας και το θέμα της ποσόστωσης ανδρών-γυναικών που θα μας απασχολήσει πολύ και στο μέλλον. Το παράδειγμα που έφερε τα λέει όλα: Στην Επίδαυρο, από το 1955 ως σήμερα, έχουν σκηνοθετήσει παραστάσεις μόλις 13 γυναίκες.
Η μαρτυρία της Φένιας Αποστόλου ήταν συγκινητική και πολύ διαφωτιστική. Μετά τη φυλομετάβαση, η καλλιτέχνις έπρεπε να ξεκινήσει από το μηδέν και όσοι παρακολουθούμε την πορεία της γνωρίζουμε ένα θεατρικό πρόσωπο που έχει κάνει τα πάντα για να μπορέσει να βρει τη φωνή του. Μίλησε επίσης για το πώς την επιλέγουν οι άλλοι, καθώς στο πρόσωπό της πιο εύκολα βλέπουν να υποδύεται μια τρανς από ό,τι βλέπουν μια γυναίκα επαγγελματία.
«Είναι μια παρένθεση αυτό που ζούμε με το #MeToo ή μια βάση για τη συζήτηση του μέλλοντος» αναρωτήθηκε ο Δημήτρης Καραντζάς, που έκανε μια παρατήρηση για την κοινωνία που συντηρητικοποιείται και δεν παρέλειψε να σημειώσει την ευθύνη του τύπου στο πώς διοχετεύονται οι ειδήσεις που αφορούν, για παράδειγμα, τη γυναικεία εκπροσώπηση στο θέατρο, μεγεθύνοντας κάποιες φορές την αποτυχία των γυναικών, κάτι που δεν θα συνέβαινε με άντρες ομοτέχνους τους.
«Έχουμε ευθύνη για τα ιστορίες που γράφουμε και θα πούμε» είπε ο Γιώργος Καπουτζίδης, που τα ζητήματα της εκπροσώπησης τον απασχολούν εδώ και πολλά χρόνια όπως και η πιο δίκαιη κατανομή των ρόλων.
Η εξουσία είναι η μαγική λέξη από την οποία πηγάζουν όλα τα δεινά, η εξουσία που δίνεται σε ανθρώπους που δεν μπορούν να χειριστούν ένα ανθρώπινο δυναμικό –και μπορεί, γιατί όχι, να είναι καλοί καλλιτέχνες–, η εξουσία είναι η λέξη-κλειδί και για τη Ρένια Λουιζίδου που έκανε μια παρατήρηση σκορπώντας χαμόγελα στην αίθουσα, αν έχουμε ακούσει κακοποίηση υφιστάμενου προς προϊστάμενο. Η ηθοποιός που έχει 34 χρόνια στη δουλειά μίλησε για τη σιωπή που επικρατούσε, μαζί και για τον φόβο –όταν μιλούσες κινδύνευες να χάσεις τη δουλειά σου–, και για περιστατικά που βυθίστηκαν στη σιωπή για πολύ καιρό. Μίλησε και για τη θέση των ενδιάμεσων, αυτών που υπήρξαν μάρτυρες περιστατικών και δεν ήξεραν αν και πώς πρέπει να αρθρώσουν λέξη. «Θα γίνουν και λάθη, αλλά και βήματα, το βέβαιο είναι πώς δεν μπορούμε να είμαστε πλέον αμέτοχοι σε ό,τι συμβαίνει» είπε.
Τα όρια της πίεσης, τα όρια της έντασης, τα όρια της πρόβας απασχόλησαν το πάνελ. Τι θεωρείται κακοποίηση; Είναι μέρος της διαδικασίας να πρέπει να κάνεις μια κίνηση ή να πεις μια ατάκα 100 φορές, για παράδειγμα, ή είναι καψόνι;
Ο Ακύλας Καραζήσης είναι σαφής: προηγείται η συλλογικότητα έναντι της αυστηρής ιεράρχησης και της κακοποίησης του δάσκαλου, του μέντορα, που ήταν ακόμα και μισθολογική έναντι του μαθητή. Ήταν γεγονός, σε ένα πατριαρχικό καθεστώς όπως ήταν αυτό του θεάτρου, που ακολουθούσε και άλλα στερεότυπα –ο μεγάλος άνδρας και η νεαρή γυναίκα– ότι οι ιεραρχίες δεν αμφισβητούνται.
Ο ίδιος βρίσκει ακόμα και τον τρόπο των εξετάσεων σχεδόν απάνθρωπο, με ένα νεαρό άτομο να στέκεται μπροστά σε συνήθως συνοφρυωμένους εξεταστές, δηλώνοντας ότι ακόμα και αυτές οι μέθοδοι πρέπει να αλλάξουν προς όφελος όλων των πλευρών.
«Λέμε σε όλους όσοι έχουν να κάνουν καταγγελίες να καταφεύγουν στα αρμόδια όργανα» είπε ο Σπύρος Μπιμπίλας. «Προς τιμήν του θεάτρου, είναι ο μόνος χώρος που έγιναν και καταγγελίες και υποθέσεις έφτασαν και στα δικαστήρια, ενώ σε άλλους επικρατεί ακόμα σιωπή».
Η Idra Kayne που δεν έκρυψε, με πολύ χιούμορ, ότι στον δρόμο μερικές φορές τη φωνάζουν «Δεβόρα», από τον ρόλο που υποδυόταν η Νίκη Σερέτη ως μαύρη οικιακή βοηθός-γραμματέας του Γιάννη Μπέζου στην τηλεόραση, δεν τα βρήκε όλα στρωμένα με ροδοπέταλα, αλλά ο δρόμος της προς τη μουσική ήταν πιο εύκολος από αυτόν στην υποκριτική, αφού εκεί το στερεότυπο είναι ισχυρό, στο πρόσωπό της βλέπουν μια καμαριέρα πιο εύκολα από όσο μια πρωταγωνίστρια.
Δυο ώρες κράτησε η συζήτηση στο Εθνικό Θέατρο. Θα μπορούσε να κρατήσει κι άλλο, αλλά την επόμενη φορά θα ήθελα να ακούω και τον λόγο των νεαρών στο κοινό, να μας πουν τη δική τους εμπειρία. Κάθε αρχή και δύσκολη, αλλά είναι βέβαιο πώς αυτή ήταν μια καλή αρχή.
Με μικρά βήματα, όπως όλα τα κινήματα, όπως και το #MeToo, με υπομονή και επιμονή, με στόχευση, οι συζητήσεις θα γίνονται όλο και πιο ανοιχτές –εύχομαι και σε streaming– και θέλουν καλλιέργεια και της ίδιας της ιδέας τους για να πετύχουν. Ο δρόμος είναι μακρύς, όπως και η ίδια η τέχνη. Ας μείνουμε αισιόδοξοι.
σχόλια