Ο Δημήτρης Μαραμής κέρδισε προ διετίας το στοίχημα της μελοποίησης του κλασικού «Ερωτόκριτου» του Βιτσέντζου Κορνάρου και της παρουσίασής του με τη μορφή μιούζικαλ στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ.
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου είναι φρέσκος από την επιτυχημένη πορεία της «Ηλέκτρας» του Εθνικού Θεάτρου το περσινό καλοκαίρι.
Η πρώτη συνάντηση των δυο τους σε ένα νέο σκηνικό πείραμα, έπειτα από ανάθεση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον εδώ και μήνες.
Οι «Στοιχειωμένοι» είναι ένας τίτλος-ομπρέλα που περικλείει τρία δημοτικά τραγούδια: τα δύο ίσως πιο δημοφιλή και ξακουστά της ελληνικής γραμματείας, το «Γιοφύρι της Άρτας» και «Του Νεκρού Αδερφού», καθώς και ένα ολοκαίνουριο, σε ποίηση Σωτήρη Τριβιζά, που αντλεί το υλικό του από τον μύθο του «Στοιχειού της Χάρμαινας» και είναι πιστό στη φόρμα και το ύφος των παραδοσιακών αυτών αριστουργημάτων.
Στην παράσταση θα ακούσετε τα γνήσια ποιήματα, δεν αλλάζει λέξη. Εκτός από τα δύο παμπάλαια τραγούδια, ο Σωτήρης Τριβιζάς έγραψε ένα ολοκαίνουριο τρίτο ποίημα, όπου χρησιμοποίησε τη μυθοπλασία του θρήνου της Άμφισσας –που είναι ζωντανός, γιατί κάθε Απόκριες οι Αμφισσιώτες κάνουν αναπαράσταση του «Στοιχειού της Χάρμαινας» –, παραμένοντας απόλυτα πιστός στην τεχνοτροπία των δημοτικών τραγουδιών, με ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και τις γνωστές επαναλήψεις, με φράσεις-μοτίβα.
Ωστόσο δεν πρόκειται για ένα θεατρικό τρίπτυχο, αλλά για μια ενιαία παράσταση σε πρωτότυπη μουσική του Μαραμή και σκηνοθεσία του Παπακωνσταντίνου, με έναν θίασο μουσικών που προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα των φωνητικών τοποθετήσεων.
Οι δύο μαυροντυμένοι συνομιλητές μου φαίνεται να τα έχουν βρει ιδανικά στη μεταξύ τους συνεργασία, καθώς τα οράματά τους εν προκειμένω είναι σαφές ότι αλληλοσυμπληρώνονται.
Τι σημαίνει σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ
Δημήτρης Μαραμής: Είναι μια τολμηρή δήλωση αυτή εκ μέρους μου. Οι «Στοιχειωμένοι» δεν είναι όπερα ούτε μιούζικαλ, είναι κάτι ενδιάμεσο. Ακολουθώ τη δομή της όπερας, δηλαδή τα ντουέτα, τα τρίο, αλλά τραγουδούν απλές φωνές, μη οπερατικές, άρα δεν μπορείς να το αναγάγεις στην όπερα.
Κλίνει λοιπόν προς τη μεριά του μιούζικαλ, αλλά δεν έχει καμία σχέση με το αμερικάνικο ή το αγγλικό μιούζικαλ, που μπορεί να έχει και χορευτικά κομμάτια. Δεν έχουμε καθόλου πρόζα, η μουσική ροή είναι συνεχής.
Είναι σίγουρα ένα υβριδικό είδος, μουσικοθεατρικό, αλλά δεν έχει κάποια παράδοση από πίσω του, είναι κάτι καινούριο. Οπότε, από τη στιγμή που είναι το δεύτερο εγχείρημα ίδιας φόρμας που κάνω, μετά τον «Ερωτόκριτο», λέω ότι πρόκειται για σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ.
Η φόρμα των δημοτικών τραγουδιών
Δ.Μ.: Η παραδοσιακή ποίηση που δεν έχει γραφτεί από επώνυμο ποιητή αλλά από τον ανώνυμο λαό, παραδίδεται από στόμα σε στόμα και έχει σμιλευτεί μέσα στους αιώνες, με στίχους που να μπορείς να τους θυμάσαι σε αυτό το ταξίδι από τόπο σε τόπο και μέσα στον χρόνο, με συγκινεί, με ιντρίγκαρε να τη μελοποιήσω.
Τα δύο δημοτικά τραγούδια, το «Γιοφύρι της Άρτας» και «Του Νεκρού Αδερφού» τα θεωρώ αριστουργήματα της ελληνικής γραμματείας και απίστευτες συμπυκνώσεις αρχαίας τραγωδίας. Τόσο απέριττος λόγος.
Στην παράσταση θα ακούσετε τα γνήσια ποιήματα, δεν αλλάζει λέξη. Εκτός από τα δύο παμπάλαια τραγούδια, ο Σωτήρης Τριβιζάς έγραψε ένα ολοκαίνουριο τρίτο ποίημα, όπου χρησιμοποίησε τη μυθοπλασία του θρήνου της Άμφισσας –που είναι ζωντανός, γιατί κάθε Απόκριες οι Αμφισσιώτες κάνουν αναπαράσταση του «Στοιχειού της Χάρμαινας» –, παραμένοντας απόλυτα πιστός στην τεχνοτροπία των δημοτικών τραγουδιών, με ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και τις γνωστές επαναλήψεις, με φράσεις-μοτίβα.
Η τριλογία αποτελείται λοιπόν από τα δύο γνωστά δημοτικά και από ένα που μόλις γεννήθηκε, πράγμα που αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια ζωντανή λογοτεχνική φόρμα.
Θεματικές
Δ.Μ.: Με ενδιέφερε ο «Νεκρός Αδερφός» γιατί θεωρώ ότι δραματουργικά είναι το πιο πλήρες τραγούδι. Δεν μου αρκούσε όμως. Αμέσως πήγα στο «Γιοφύρι της Άρτας» που θα μπορούσε να συσχετιστεί κάτω από τον τίτλο «Στοιχειωμένοι».
Εκεί έχουμε μια ανθρωποθυσία και στο άλλο έχουμε τον Βουρκόλακα, τον άνθρωπο που βγαίνει μέσα από τον τάφο για λίγο για να τηρήσει τον όρκο που έδωσε και να επιστρέψει στη γη.
Αυτά τα δύο έδεσαν. Το τρίτο ήρθε από μόνο του. Όταν έφτασα στην τοποθεσία αυτή και έμαθα για την ιστορία του στοιχειού της Χάρμαινας, όντας στην ερευνητική φάση, κατάλαβα ότι μου κουμπώνει την τριλογία.
Είναι η μόνη ερωτική ιστορία και με αυτή ξεκινά το έργο, με το πιο λυρικό και τρυφερό στοιχείο, έναν όρκο έρωτα. Ο Κωσταντής έχει ορκιστεί να μην αρνηθεί ποτέ την αγάπη του για τη Λενιώ, τη βρίσκει νεκρή και πέφτει από το κάστρο. Αλλά επειδή έδωσε όρκο «τάφος να μην τον δεχτεί», στοιχειώνει.
Παγανιστικά έθιμα
Θάνος Παπακωνσταντίνου: Είναι καταπληκτικές αυτές οι αρχετυπικές ιστορίες, από μόνες τους έχουν τόσο σκοτεινή, αιματοβαμμένη πλοκή, χωρίς επιτήδευση όμως. Το σκοτάδι τους είναι πολύ κοινό με τις αρχαίες τραγωδίες. Είναι η μαυρίλα που έχει το χώμα ή ένα δάσος.
Στη δική μου έρευνα βρήκα ότι πέρα από την αυτοτέλεια που έχουν, ως παραλογές, είναι ακόμα πιο κοντά απ' ό,τι φανταζόμαστε στην αρχαία τραγωδία γιατί, όπως και η κάθε τραγωδία αποτελεί κομμάτι ενός ευρύτερου μυθολογικού κύκλου, έτσι κι εδώ έχουμε ομαδοποιήσεις.
Έχει πλάκα που η πρεμιέρα μας συμπίπτει ημερολογιακά με την Τσικνοπέμπτη. Όλες αυτές οι θεματικές είναι συνδεδεμένες με διαβατήριες εποχικές τελετές.
Σκηνοθετικά, έτσι όπως το έχω πιάσει, έχω πάρει στοιχεία από αποκριάτικα έθιμα. Μη φανταστείς βέβαια το καρναβάλι, μιλώ για τα παγανιστικά έθιμα που είναι στην πραγματικότητα τελετές για τον κύκλο του θανάτου και της αναγέννησης της φύσης.
Το θεώρησα προβληματικό που είναι τρεις αυτόνομες ιστορίες, ήθελα κάτι ενιαίο πράγμα που να μην αντιμετωπιστεί σαν τρίπτυχο.
Ψάχνοντας πώς θα το συνδέσω παραστασιακά, ξεκινάμε με τους νεκρούς που έρχονται να μας πουν τις ιστορίες τους για το πώς πέθαναν. Καταλήγουμε στον Βουρκόλακα, με κεντρική φιγούρα τη μάνα, που στα δημοτικά τραγούδια είναι πάντα μία, η γη, η Δήμητρα.
Επιρροές στη μουσική σύνθεση
Δ.Μ.: Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος και η γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών με ενδιέφεραν πολύ γιατί ανακάλυπτα τη μουσική που υπάρχει μέσα στον λόγο.
Μου αρέσει κιόλας κάπως να το κοντράρω. Αν ένας ρυθμός με πηγαίνει προς μία κατεύθυνση, βλέπω πώς να στραφώ προς κάποια άλλη. Είναι μια πρόκληση.
Στον «Ερωτόκριτο» είδα πώς μπορούσε να λειτουργήσει με στοιχεία μπλουζ και τζαζ. Εδώ έκανα έρευνα σε μια παγκόσμια έθνικ μουσική παραδοσιακή, εστιάζοντας στην ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο, από Ρωσία και Πολωνία μέχρι Ισραήλ. Γέμισα μια δεξαμενή πραγμάτων και τα άφησα στην άκρη για να αρχίσω να γράφω.
Η μουσική των «Στοιχειωμένων» έχει έντονη ελληνικότητα αλλά μην περιμένει κανείς να ακούσει ίχνος παραδοσιακών στοιχείων. Τα όργανα είναι επίτηδες επιλογή χάλκινων και ξύλινων πνευστών και κρουστών, με το πιάνο και το κοντραμπάσο ως βάση, σε ensemble από δεξιοτέχνες μουσικούς. Το διονυσιακό και το παγανιστικό στοιχείο είναι παρόντα.
Αισθητική συγγένεια με την «Ηλέκτρα»
Θ.Π.: Ούτε κι εγώ ξέρω να σου πω γιατί. Προφανώς και όταν μιλάς για αρχετυπικούς μύθους, τα υλικά είναι πάνω-κάτω κοινά. Ούτε καμιά ψυχαναγκαστική διάθεση έχω να πρέπει να υπάρχει μια συνέχεια από το ένα πράγμα που παρουσιάζω στο άλλο.
Δουλεύω τα υλικά μου, τα επεξεργάζομαι και βρίσκω τρόπους να επανατοποθετούνται. Όσο κι αν μοιάζει το χώμα, είναι διαφορετικό σε ένα βουνό, αλλιώς έχει ξεραθεί στην άμμο της θάλασσας και αλλιώς υπάρχει στη γλάστρα.
Τελικά τα αρχετυπικά υλικά είναι συγκεκριμένα. Αυτό συμβαίνει και με την καθαρότητα της επιφάνειας και της χρωματικής παλέτας, το άσπρο, το μαύρο, το ό,τι.
Από εκεί και πέρα ξεκινά μια ολόκληρη κουβέντα. Δεν ξέρω αν είχα την ελευθερία ή τον χρόνο (για να κάνω κάτι εντελώς διαφορετικό). Βλέπεις, ας πούμε, στον Κιούμπρικ ότι από τη μία ταινία στην άλλη είναι σαν να τις έχει σκηνοθετήσει άλλος άνθρωπος. Αλλά είχε δέκα χρόνια στη διάθεσή του.
Θέλω να δουλεύω, αλλά με τον ρυθμό που γίνονται οι παραγωγές, μόνο αν έχεις πολυτέλεια μπορείς να κάνεις δουλειά μια στο τόσο και όλη σου η αναζήτηση να γίνεται αποκλειστικά πάνω σε αυτή. Όταν κάνεις περισσότερα πράγματα μέσα σε έναν χρόνο, αναγκαστικά δεν προλαβαίνεις να ψάξεις πάρα πολλά μέσα σε μερικούς μήνες.
Εγώ κινούμαι έτσι και όσο βρίσκω πράγματα που με ενδιαφέρουν, πάνω σε μία αναζήτηση, είτε είναι μια παλέτα, είτε υλικά, θέλω να συνεχίζω μέχρι να έχει ενδιαφέρον για μένα. Ελπίζω να έχει ενδιαφέρον και για εσάς που τα βλέπετε. Δεν θέλω να νιώθω τέτοιους περιορισμούς, ότι επειδή στην «Ηλέκτρα» είχα ένα άσπρο σκηνικό πρέπει να το αποκλείσω στην επόμενη παράσταση.
Οι φωνές
Δ.Μ.: Οι οκτώ που σηκώνουν όλο το βάρος είναι τραγουδιστές, ενώ υπάρχει μια συμμετοχή τελειόφοιτων σπουδαστών της δραματικής σχολής του Ωδείου Αθηνών.
Ήθελα να έχω μια παλέτα από διαφορετικά χρώματα. Μια φωνή που κάνει έντεχνο και παραδοσιακό (Καρακώστα), μια άλλη που έχει τραγουδήσει λαϊκό και ρεμπέτικο (Καπαρού), μια τρίτη που προς το παρόν κινείται προς το λυρικό (Βουτσικάκης), μια καθαρή σοπράνο (Μεσσήνη), μια πρωτοεμφανιζόμενη με δυνατή τεχνική (Δημοπούλου) και τρία αγόρια με crossover μεταξύ οπερατικής τοποθέτησης και απλού τραγουδιού (Δημακόπουλος, Ζιάζιαρης, Πακάκης).
Το πακέτο που έχει ο καθένας όμως περιλαμβάνει μια σκηνική εμπειρία και, αν θες, το σκηνικό «ψώνιο». Δεν θέλουν να είναι απλά στημένοι με ένα μικρόφωνο, απλά να τραγουδάνε, και συμμετέχουν με κάθε ευκαιρία σε παραστάσεις.
Η συνεργασία
Δ.Μ.: Συνήθως η έρευνα μιας παράστασης ξεκινά από τον σκηνοθέτη, αλλά εδώ έγινε λίγο ανάποδα, από εμένα, γιατί η βάση είναι οι νότες, η παρτιτούρα. Ο Θάνος με τράβηξε εξαιτίας της αισθητικής του. Αυτές οι συνεργασίες μας εξελίσσουν.
Το σύγχρονο και «πρωτοποριακό» που μπορεί να κάνει ο Θάνος έχει από πίσω πολύ γερό background, βάση, ρίζα και γνώση. Δεν κάνει απλώς ένα πείραμα. Και με την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή και με τον «Ορφέα» του Μοντεβέρντι αυτό έβλεπες.
Και βέβαια τον ενδιαφέρει το μουσικό θέατρο. Βρήκαμε πολλές συγγένειες και κοινά πράγματα στον τρόπο που προσεγγίζαμε από πιτσιρίκια τη μουσική, την όπερα.
Θ.Π.: Σκηνοθετικά ο τρόπος που δουλεύω και σκέφτομαι πλησιάζει πολύ περισσότερο σε μια λογική μουσικής, με θέματα, επαναλήψεις, παραλλαγές μοτίβων, πολύ καθαρές γραμμές που υπάρχουν σαν κατασκευή.
Από κει και πέρα μου αρέσει πάρα πολύ η μουσική. Αν μπορούσα να κάνω μόνο μουσικό θέατρο ή όπερα –ακόμα και την τραγωδία μουσικό είδος τη θεωρώ, και όχι μόνο τα χορικά της– θα το έκανα. Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο από ένα αμιγές θέατρο λόγου.
Το τρέιλερ της παράστασης
Info
Δημήτρης Μαραμής, «Οι Στοιχειωμένοι»
Σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου, Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019 | 20:00
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά - κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Διανομή με αλφαβητική σειρά: Θοδωρής Βουτσικάκης, Βασίλης Δημακόπουλος, Ελένη Δημοπούλου Λενιώ, Νίκος Ζιάζιαρης, Αργυρώ Καπαρού, Βασιλική Καρακώστα, Λητώ Μεσσήνη, Σταμάτης Πακάκης
Συμμετέχει μουσικό σύνολο από δεξιοτέχνες μουσικούς
Μουσική διεύθυνση, πιάνο: Δημήτρης Μαραμής
Εισιτήρια: 210 72 82 333, megaron.gr και σε όλα τα καταστήματα Public
Πληροφορίες: 210 72 82 333
σχόλια