Όταν τον Οκτώβριο του 1982 η Μαντόνα κυκλοφόρησε το πρώτο single της, «Everybody», δύσκολα θα μπορούσε να μπορούσε να φανταστεί ότι τις επόμενες δεκαετίες θα γινόταν ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά σύμβολα στην ιστορία. Μεγάλωσε στα προάστια του Ντιτρόιτ σε μια πολυπολιτισμική οικογένεια με ιταλικές και γαλλοκαναδικές ρίζες και καθολικές αρχές, και είχε από την αρχή της ζωής της σκοπό να ξεχωρίσει. «Ήμουν ένα μοναχικό κορίτσι που πάντα κάτι αναζητούσε» έχει δηλώσει στο «Vanity Fair». «Δεν ήμουν επαναστατική με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Με ένοιαζε να είμαι καλή σε κάτι. Δεν ξύριζα τις μασχάλες μου και δεν φορούσα μέικ απ, όπως έκαναν τα υπόλοιπα κορίτσια. Όμως μελετούσα και είχα άριστους βαθμούς, ήθελα να γίνω κάποια». Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στην οικογένειά της όταν πέθανε η μητέρα της και ο πατέρας της ξαναπαντρεύτηκε τής δημιούργησε συναισθήματα θυμού και μια επαναστατική τάση που διήρκεσε όλη της τη ζωή. Οι ανησυχίες και η αντισυμβατική συμπεριφορά της δημιουργούσαν προβλήματα από τότε που ήταν παιδί, και δεν περνούσε ποτέ απαρατήρητη. Στα καθολικά σχολεία στα οποία φοίτησε ήταν άριστη μαθήτρια και πολύ δημοφιλής. Το ίδιο άριστη και δημοφιλής ήταν και ως φοιτήτρια, επιλέγοντας ωστόσο να ακολουθήσει καριέρα στον χορό.
Το ότι μια γυναίκα μιλούσε ανοιχτά για σεξ, όρια, BDSM, απόλαυση και ενοχή ταρακούνησε τη δημόσια σφαίρα. Στην ουσία, έφερε το φεμινιστικό «sex-positive» αφήγημα στην εμπορική ποπ κουλτούρα, σε μια εποχή που αυτό ήταν ριζοσπαστικό. Τραγούδια όπως τα «Express Yourself» και «Papa Don’t Preach» έγιναν ύμνοι γυναικείας ενδυνάμωσης, ενώ η δημόσια περσόνα της αμφισβήτησε τα όρια του «επιτρεπτού» για τις γυναίκες στον δημόσιο χώρο.
Ο χορός άνοιξε την πόρτα για τη μουσική στη ζωή της: ενώ δούλευε ως χορεύτρια για τον Γάλλο μουσικό Πάτρικ Χερνάντεζ, στην περιοδεία του το 1979, γνώρισε και ερωτεύτηκε τον μουσικό Νταν Γκίλροϊ και μαζί δημιούργησαν ένα ροκ συγκρότημα, τους Breakfast Club, στο οποίο η Μαντόνα τραγουδούσε και έπαιζε ντραμς και κιθάρα. Δύο χρόνια αργότερα αποχώρησε από τους Breakfast Club, και με τον πρώην φίλο της, τον ντράμερ Στίβεν Μπέι, έφτιαξαν τους Emmy, το συγκρότημα που τράβηξε την προσοχή του DJ και παραγωγού Μαρκ Κάμινς, ο οποίος είδε στη νεαρή Μαντόνα μια μελλοντική σταρ και τη σύστησε στον ιδρυτή της Sire Records, τον Σέιμουρ Στάιν. Έτσι ξεκίνησε η σόλο καριέρα της στη μουσική, με την κυκλοφορία του «Everybody» και μετά του «Burning Up», που την έβαλαν στα κλαμπ. Στη συνέχεια, ο τότε φίλος της, ο Τζον «Jellybean» Μπενίτεζ, τη βοηθάει στην παραγωγή του πρώτου άλμπουμ της, «Madonna», και το «Holiday», που βγαίνει ως τρίτο single, γίνεται παγκόσμια επιτυχία. Τα «Borderline» και «Lucky Star» ήταν δύο ακόμα dance επιτυχίες από το άλμπουμ, το οποίο τη σύστησε στο μεγάλο κοινό, προετοιμάζοντας το έδαφος για ένα φαινόμενο που δεν θα είχε προηγούμενο στην ιστορία της ποπ.
Borderline
Το 2025 η Μαντόνα εξακολουθεί να κάνει χιτ για πέμπτη δεκαετία (το άλμπουμ της «Veronica Electronica» μόλις μπήκε στο βρετανικό top-10), έχοντας μια καριέρα με πρωτοφανή δυναμική και διάρκεια, η οποία αποτελεί σημείο αναφοράς για την ποπ που εμφανίστηκε μετά τη δεκαετία του ’80, αλλά έγινε και στόχος για κριτική, γιατί από την αρχή της καριέρας της ήταν φορτωμένη με ένα συμβολικό βάρος. Ο κόσμος τη λάτρεψε και τη λατρεύει, αλλά μια ολόκληρη γενιά μελετητών την είδε ως την αντιφατική ενσάρκωση μιας μαζικής κουλτούρας που δεν είχε προηγούμενο, που ήταν παραδοσιακή αλλά και προκλητική, που διέλυε στερεότυπα, που λάνσαρε ένα σωρό καινούργια πράγματα, αλλά ήταν και επικίνδυνη για το status quo, γιατί καμία Αμερικανίδα ποπ σταρ τέτοιου μεγέθους δεν είχε τολμήσει να κάνει αυτά που έκανε η Μαντόνα.
Η Μαντόνα δεν έγινε πολιτισμικό σύμβολο επειδή είχε εξαιρετικό φυσικό ταλέντο∙ δεν υπήρξε ποτέ τρομερή τραγουδίστρια, τραγουδοποιός, ηθοποιός, αλλά στηριζόταν πάντα στα ταλέντα των άλλων και ήξερε τι ακριβώς να πάρει απ’ τον καθένα, εκμεταλλευόμενη τις προσωπικές σχέσεις της και τις γνωριμίες που έκανε ανά εποχή σε κάθε χώρο που «έβραζε» δημιουργικά, στο mainstream και στο underground. Το πιο μεγάλο ταλέντο της ήταν να κάνει ανακαλύψεις που έδωσαν μακροζωία στην καριέρα της. Ακόμα το κάνει.
Η μουσική της καριέρα υπήρξε ένας συνεχής πειραματισμός με νέες ιδέες, νέα πρόσωπα, νέες εικόνες, αλλαγή του image της και μεταμορφώσεις που όρισαν την κάθε δεκαετία, «μια συνεχής αναζήτηση για νέα επίπεδα δόξας, φήμης και αναγνώρισης», προκλήσεις και σκάνδαλα, κόντρα στη φιλοσοφία της μουσικής βιομηχανίας που έλεγε ότι όταν βρεις μια συνταγή επιτυχίας, επιμένεις σε αυτή γιατί ο κόσμος δεν αντέχει τις αλλαγές. Ακόμα και όταν κατέκτησε τον τίτλο της «βασίλισσας της ποπ» δεν επαναπαύθηκε, συνεχίζει μέχρι σήμερα να ανανεώνει την εικόνα της και τη μουσική της, τολμώντας να καταφύγει ακόμα και στην υπερβολή (όπως έκανε πάντα) προκειμένου να μη βαρεθεί το κοινό της − ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να εκτεθεί προσωπικά ή να «τσαλακωθεί».
Το 1977, που η Μαντόνα έφτανε ως χορεύτρια από το Ντιτρόιτ στη Νέα Υόρκη, με 35 δολάρια στην τσέπη, λέγοντας στον ταξιτζή να την αφήσει «εκεί που συμβαίνει η δράση», μπορεί να μην ήξερε κανέναν, είχε όμως στο μυαλό της τη δόξα και πρότυπο τον Άντι Γουόρχολ. Άρχισε να συχνάζει στα κλαμπ σε μια εποχή που το πανκ και η ντίσκο μεσουρανούσαν και άνοιγαν σε μια νεαρή χορεύτρια συναρπαστικούς κόσμους, δίνοντάς της την ευκαιρία να γνωρίσει τους σωστούς ανθρώπους. Η κλαμπ κουλτούρα τη διαμόρφωσε και ο Γουόρχολ επηρέασε ολόκληρη την καριέρα της. Η Μαντόνα, όπως και ο Γουόρχολ, είναι ο απόλυτος παρατηρητής της σύγχρονης κουλτούρας∙ «βασίστηκε στο γουορχολιανό πρότυπο που ήθελε τη φιλοδοξία και την επιτυχία να είναι μια μορφή τέχνης και το αναγέννησε σε ποπ καριέρα, παρουσιάζοντάς την όχι μόνο ως τέχνη, αλλά και ως καθρέφτη της κοινωνίας, που αντανακλά τις προτιμήσεις και τις φιλοδοξίες μας· είτε πρόκειται για τη ζωή της yuppie στο “Material Girl”, είτε για τις πνευματικές παρατηρήσεις πριν από το 2000 στο “Ray of Light”» γράφει ο Άλαν ΜακΓκί στον «Guardian». «Οι ανανεώσεις της είναι αντανάκλαση δική μας, όχι δική της, αφού ποτέ δεν είχε “μεγάλο σκοπό” ή “φυσικό τέλος” όπως οι περισσότερες ροκ ιστορίες».
Η Μαντόνα δεν υπήρξε απλώς μια επιτυχημένη τραγουδίστρια. Ο Άλαν ΜακΓκί τη χαρακτηρίζει «την απόλυτη μεταμοντέρνα φιγούρα της ποπ, ένα πολιτισμικό σύστημα που ενσαρκώνει την υπέρβαση των ορίων μεταξύ τέχνης και εμπορίου, ταυτότητας και ρόλου, αυθεντικότητας και κατασκευής». Κατάφερε να χτίσει μια κληρονομιά που ξεπερνά τη μουσική και έχει μελετηθεί από κοινωνιολόγους, ιστορικούς και άλλους ερευνητές, συμβάλλοντας στην ανάδυση των «Madonna studies», ενός υποκλάδου των αμερικανικών πολιτισμικών σπουδών. Σύμφωνα με τον Ροδρίγκο Φρεσάν, «το να λες ότι η Μαντόνα είναι απλώς μια ποπ σταρ είναι εξίσου άστοχο με το να λες ότι η Coca-Cola είναι απλώς ένα αναψυκτικό. Η Μαντόνα είναι ένα από τα κλασικά σύμβολα του “Made in the USA”».
Η Μαντόνα είναι μεταμοντέρνα τέχνη, τέτοια που δεν πρόκειται να ξαναδούμε ποτέ, και οι αλλαγές που έφερε στην ποπ κουλτούρα έχουν σημαδέψει τις τελευταίες πέντε δεκαετίες:
Η πρώτη γυναίκα-είδωλο με απόλυτο έλεγχο στη μουσική και την εικόνα της
Πριν από τη Μαντόνα, οι περισσότερες γυναίκες στην ποπ ήταν ερμηνεύτριες: άλλοι έγραφαν τα τραγούδια τους, άλλοι κανόνιζαν την εικόνα τους και το μάρκετινγκ. Η Μαντόνα είχε τον έλεγχο της καριέρας της από την αρχή: αποφάσιζε ποια τραγούδια θα κυκλοφορούσε, επέλεγε σκηνοθέτες, χορογράφους, παραγωγούς. Έγινε η πρώτη γυναίκα ποπ σταρ που λειτούργησε ως CEO του brand της, ανοίγοντας τον δρόμο για καλλιτέχνιδες όπως η Μπιγιονσέ, η Lady Gaga, η Ριάνα, η Τέιλορ Σουίφτ. Πριν εμφανιστεί, οι δισκογραφικές εταιρείες καθόριζαν κάθε βήμα των καλλιτεχνών. Εκείνη όμως αποφάσισε να επιβάλει το δικό της στυλ και να σκηνοθετήσει με συνέπεια κάθε πτυχή της καριέρας της. Κατά κάποιον τρόπο, η Μαντόνα πάλεψε για την ελευθερία έκφρασης των καλλιτέχνιδων. Επίσης, επαναπροσδιόρισε τη χορευτική μουσική, όπως ακριβώς ο Έλβις Πρίσλεϊ εφηύρε το ροκ εν ρολ.
Η άνοδός της τη δεκαετία του 1980 δεν ήταν απλώς η εμφάνιση μιας νέας ποπ σταρ· ήταν η γέννηση μιας πολιτιστικής περσόνας που θα όριζε μια ολόκληρη γενιά. Με το ντεμπούτο της συνδύασε τις ποπ μελωδίες και το underground ύφος των κλαμπ, συλλαμβάνοντας το πνεύμα της εποχής που χαρακτηριζόταν από τολμηρές εκφράσεις και την ανάγκη να ξεφύγει κανείς από το πνεύμα του παρελθόντος.
Η πρώιμη δουλειά της Μαντόνα αντανακλούσε τις εκλεκτικές επιρροές που είχε απορροφήσει από τη ζωντανή μουσική σκηνή της Νέας Υόρκης. Από την πανκ-ροκ ενέργεια του CBGB μέχρι την disco του Studio 54, η μουσική της αποτέλεσε ένα μωσαϊκό ήχων και στυλ που χαρακτήριζαν τη Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές του ’80. Το πρώτο ομώνυμο άλμπουμ της δεν ήταν απλώς μια εμπορική επιτυχία, ήταν ένα πολιτιστικό φαινόμενο που σύστησε στον κόσμο ένα νέο είδος σταρ. Τα single από τον δίσκο («Holiday», «Borderline») έγιναν ύμνοι της εποχής, συνδυάζοντας μετα-disco ρυθμούς με ποπ ευαισθησίες, με έναν φρέσκο και συναρπαστικό τρόπο. Η χορευτική διάθεση, ο ποικιλόμορφος ήχος και η μείξη επιρροών κέρδισαν το κοινό σε ολόκληρο τον κόσμο γιατί χαρακτήριζαν την πόλη στην οποία γεννήθηκαν.
Αυτό συνεχίστηκε και γιγαντώθηκε στα επόμενα άλμπουμ της: ήταν ο συνδυασμός πρωτοποριακής dance μουσικής και μόδας που την έκανε fashion και gay icon.
Πριν από τη Μαντόνα, οι ποπ καλλιτέχνες είχαν ημερομηνία λήξης. Εκείνη όμως ανέβαζε συνεχώς τον πήχη με κάθε δεκαετία που περνούσε. Το ενδιαφέρον είναι πως είχε την πρώτη της επιτυχία στα 25, άρα εμφανίστηκε στη σκηνή κάπως μεγαλύτερη σε ηλικία απ’ ό,τι η Μπρίτνεϊ Σπίαρς, η Μπιγιονσέ, η Τέιλορ Σουίφτ και η Αριάνα Γκράντε, που έγιναν διάσημες ως έφηβες. Το ίδιο ίσχυε και σε σύγκριση με άλλους θρύλους των ’80s –Γουίτνεϊ Χιούστον, Μάικλ Τζάκσον, Πρινς, Τζορτζ Μάικλ– που όλοι ήταν νεότεροι όταν γνώρισαν τη φήμη. Ωστόσο, από όλους αυτούς, μόνο η Μαντόνα επέζησε.
Το βιντεοκλίπ ως καλλιτεχνική έκφραση
Η Μαντόνα χρησιμοποίησε το MTV ως καμβά. Από το θρησκευτικά φορτισμένο «Like a Prayer» ως τον fashion φετιχισμό του «Vogue» ή το προκλητικά queer «Justify My Love», έδωσε στα βιντεοκλίπ καλλιτεχνική βαρύτητα, μετατρέποντάς τα σε ταινίες μικρού μήκους. Τα βίντεό της ξέφευγαν από το απλό πρόμο, έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι της καλλιτεχνικής έκφρασης και είχαν μηνύματα και πολλαπλές ερμηνείες. Σήμερα αυτό είναι αυτονόητο, στο τέλος των ’80s και στα ’90s ήταν επαναστατικό.
Άνοιξε τη mainstream σκηνή σε περιθωριοποιημένες ταυτότητες
Μέσα από τη συνεργασία της με την queer σκηνή των ballroom του Χάρλεμ (στο «Vogue»), με LGBTQ+ χορευτές και καλλιτέχνες, με αναφορές στην κρίση του AIDS και στην drag κουλτούρα, η Μαντόνα έφερε το περιθώριο στην κεντρική σκηνή. Χρησιμοποίησε τα βίντεό της, τις περιοδείες της, τις συνεντεύξεις της, για να φέρει στο φως όσα τότε θεωρούνταν απαγορευμένα από τα media ή «αποκλίνουσες συμπεριφορές». Ήταν σύμμαχος της LGBTQ+ κοινότητας πριν γίνει μόδα να είσαι σύμμαχος – και η queer κουλτούρα χρωστά πολλά στην προβολή που της έδωσε. Σε συνεντεύξεις της, η Μαντόνα μίλησε για τις επιρροές που δέχτηκε από gay μέντορες και από την πολιτισμική σκηνή των gay κλαμπ. Δεν ήταν απλώς σύμμαχος, αλλά ταυτιζόταν και ταυτίζεται με την queer ταυτότητα, κάτι που έκανε την υποστήριξή της πιο αυθεντική και σημαντική. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 τα μουσικά της βίντεο περιλάμβαναν μη λευκούς και queer ανθρώπους σε ρόλους ισότιμους με των υπολοίπων. Δεν τους χρησιμοποιούσε ως φόντο ή ως διακοσμητικά στοιχεία, ήταν παρόντες, ορατοί και αναγνωρίσιμοι. Μέσα από τη δουλειά της, εξοικείωσε το mainstream κοινό με μειονοτικές ταυτότητες και τις καθιέρωσε στην ποπ αισθητική.
Vogue
Ανοιχτή σύμμαχος εν μέσω κρίσεων
Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, όταν η επιδημία του HIV/AIDS σκότωνε χιλιάδες στην queer κοινότητα και υπήρχε μεγάλο κοινωνικό στίγμα, η Μαντόνα ήταν από τις λίγες δημόσιες προσωπικότητες που στήριξαν ανοιχτά την κοινότητα. Έκανε εκστρατείες ευαισθητοποίησης και χρησιμοποίησε τη φήμη της για να προωθήσει την αποδοχή και την υποστήριξη. Η Μαντόνα μίλησε ανοιχτά για αμφιφυλοφιλία, αναπαραγωγικά δικαιώματα, αμβλώσεις, θρησκευτική αμφισβήτηση – θέματα που ήταν (και σε πολλές κοινωνίες ακόμα είναι) ταμπού. Με το θάρρος της να σπάσει αυτά τα ταμπού, προώθησε τη συζήτηση για δικαιώματα, αποδοχή και κοινωνική πρόοδο.
Κατάργησε την έννοια «ηλικιακό όριο» για τη σεξουαλικότητα
Η Μαντόνα δεν έγινε απλώς τοπ είδωλο στα 25 της. Συνέχισε να προκαλεί και να εξελίσσεται και στα 40, στα 50, στα 60, ακόμα και στα 65+. Σε μια βιομηχανία που βάζει στο περιθώριο τις γυναίκες μετά τα 35, η Μαντόνα διεκδίκησε το δικαίωμα να είναι επιθυμητή, σεξουαλικά ενεργή και καλλιτεχνικά ριζοσπαστική σε κάθε ηλικία. Αυτό από μόνο του είναι μια πολιτισμική επανάσταση. Όσο μεγάλωνε, της έλεγαν συχνά να «συμπεριφερθεί ανάλογα με την ηλικία της» και να σταματήσει τις «ανούσιες προκλήσεις και τις φτηνές εμφανίσεις». Αλλά δεν εγκατέλειψε τη σεξουαλική της φύση για να χωρέσει στα κοινωνικά στερεότυπα. Έγινε για όλους –ανεξαρτήτως φύλου– πρότυπο του πώς να είσαι ο εαυτός σου.
Η επανεφεύρεση ως βασικό μέρος της καλλιτεχνικής της ταυτότητας
Η Μαντόνα δεν έμεινε ποτέ ίδια: σε κάθε δίσκο, σε κάθε περίοδό της, ήταν μια νέα περσόνα, ένα καινούριο αφήγημα. Αυτή η συνεχής αλλαγή έγινε trade mark της και επηρέασε ολόκληρες γενιές καλλιτεχνών. Όπως και ο Ντέιβιντ Μπόουι, έγινε χαμαιλέοντας της μόδας, με αμέτρητα στυλ, από punky gal σε material girl, Χόλιγουντ σταρ, «βυσσινί καλλονή», cowgirl, Earth mother, aerobic dancer, r’n’b ντίβα. Όταν άλλοι χάνουν τη δυναμική τους με κάθε αλλαγή εικόνας, η Μαντόνα κρατούσε σταθερά την επιρροή της. Έβλεπε τις ταυτότητες και τα φύλα σαν μόδες – και τα έκανε μόδα. Η φράση «Είμαι η κυρίαρχη της δικής μου ζωής» έγινε κεντρικό μήνυμά της, τόσο μέσα από το περιεχόμενο των τραγουδιών της όσο και μέσα από τις επιλογές της σε σχέση με την εικόνα και τη συμπεριφορά της.
Η επιρροή της στη μόδα
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα, η Μαντόνα δεν υπήρξε απλώς trendsetter· υπήρξε καλλιτεχνικός καταλύτης στη μόδα – μια σταρ που αντιμετώπισε το σώμα της, τα ρούχα της και την εικόνα της ως πολιτικά εργαλεία. Μετέτρεψε τη μόδα από πασαρέλα κατανάλωσης σε πλατφόρμα ταυτότητας, σεξουαλικότητας και ελευθερίας. Για τη Μαντόνα, η μόδα δεν ήταν απλώς ωραία ρούχα: ήταν ένας τρόπος να σχολιάζει τη θρησκεία, την εξουσία, την καταπίεση και το σώμα. Από το μαύρο lingerie look στο «Like a Prayer» με τους καμένους σταυρούς στο φόντο μέχρι τις εμφανίσεις της με κουκούλες, μάσκες ή ρούχα με αναφορές στο AIDS και στο BDSM, επέβαλε στη μόδα πολιτικό βάθος – πολύ πριν από τις Dior μπλούζες «We should all be feminists».
Έκανε το σουτιέν εξωτερικό ρούχο. Πριν από τη Μαντόνα, το σουτιέν ήταν εσώρουχο, συνώνυμο της σεμνότητας ή κάτι που έπρεπε να καλύπτεται. Εκείνη το φόρεσε πάνω από μπλούζες, ή και μόνο του, κυρίως στη «Blonde Ambition Tour» του 1990 με τα διάσημα κωνικά σουτιέν του Ζαν Πολ Γκοτιέ. Το αποτέλεσμα ήταν ριζοσπαστικό: απενοχοποίησε τη γυναικεία προκλητικότητα, όχι ως εικόνα αλλά ως κάτι που της έδινε τον έλεγχο. Το σουτιέν έπαψε να είναι εσώρουχο και έγινε όπλο και από εκεί και πέρα τα εσώρουχα ως ρούχα έγιναν τάση – αλλά με τη Μαντόνα είχαν και φεμινιστική διάσταση.
Καθιέρωσε τις συνεργασίες μεταξύ ποπ σταρ και σχεδιαστών μόδας. Ο Ντέιβιντ Μπόουι είχε τα jumpsuits του Γιαμαμότο, ο Έλτον Τζον τα κοστούμια του Τόμι Νάτερ. Όμως ήταν η Μαντόνα που μετέτρεψε τη συνεργασία ποπ σταρ και σχεδιαστή σε καθιερωμένη πρακτική. Η συνεργασία της με τον Ζαν Πολ Γκοτιέ έγινε εμβληματική. Πριν οι Ριάνα και Μπιγιονσέ καθιερωθούν στις πασαρέλες και τα περιοδικά μόδας, η Μαντόνα είχε ανοίξει τον δρόμο.
Θόλωσε τα όρια μεταξύ φύλων και στυλ. Η Μαντόνα έπαιξε με το ανδρόγυνο στυλ πολύ πριν γίνει τάση. Με κοστούμια, τραβηγμένα φρύδια, slicked-back μαλλιά και references στη Μάρλεν Ντίτριχ ή την drag κουλτούρα, αποδόμησε την έννοια της «θηλυκότητας» ως κάτι που είναι σταθερό. Θόλωσε τα όρια μεταξύ αρρενωπότητας και θηλυκότητας, υιοθετώντας looks που δεν επιβεβαίωναν την πατριαρχική αντίληψη περί θηλυκής παρουσίας. Πολλές φορές φόρεσε ανδρικά ρούχα για να υποδυθεί ρόλους εξουσίας – αλλά με γυναικεία αυτοσυνείδηση.
Έφερε το streetwear στη σκηνή. Το στυλ της εποχής «Like a Virgin» (1984), το «Boy Toy» style, ήταν μια επανάσταση από μόνο του: εμφανίστηκε με διχτυωτά γάντια, σταυρούς, σκισμένα τζιν και κορσέδες, πολλά κοσμήματα, τσιχλόφουσκες – ένα χάος από στοιχεία δρόμου, πανκ, second hand και vintage. Το στυλ της στην εποχή του «Like a Virgin» μπορούσαν εύκολα να το αντιγράψουν τα κορίτσια σε όλο τον κόσμο και αποτέλεσε το πρότυπο για μια ολόκληρη γενιά εφήβων. Δεν ντυνόταν «όπως πρέπει», αλλά όπως ένιωθε – και έκανε τη μόδα πιο προσβάσιμη και προσωπική.
Καθιέρωσε τον «χαμαιλεοντισμό». Πριν από τη Μαντόνα, οι σταρ είχαν ένα στυλ. Εκείνη αλλάζει εμφάνιση σε κάθε era της: από το Marilyn look στα ’80s στη γκέισα του «Nothing Really Matters», στη γοτθική μαντόνα του «Frozen» και στη western φάση του «Music». Κάθε look ήταν προσεκτικά σκηνοθετημένο, σαν περφόρμανς.
Έκανε τη μόδα πολιτική. Η Μαντόνα δεν φορούσε απλώς εντυπωσιακά ρούχα – χρησιμοποιούσε τη μόδα για να πει κάτι: για τη θρησκεία («Like a Prayer»), για τη σεξουαλική καταπίεση («Erotica»), για το AIDS, για την queer κουλτούρα. Δεν «ντυνόταν», επικοινωνούσε.
Η χρήση θρησκευτικών και πολιτισμικών συμβόλων από τη Μαντόνα –από τους σταυρούς μέχρι την ενσωμάτωση ανατολίτικων μοτίβων στο βίντεο του «Like a Prayer»– ήταν πρωτοποριακή αλλά και αμφιλεγόμενη. Αυτός ο συγκερασμός ιερού και βέβηλου προκάλεσε συζητήσεις για τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης και τα πολιτισμικά δάνεια, υπογραμμίζοντας τον ρόλο της ως μιας προκλητικής φιγούρας που χρησιμοποιούσε τη μόδα για να ταράξει τα νερά.
Το δικαίωμα στη σεξουαλική ελευθερία και έκφραση
Η Μαντόνα πρόβαλε τη σεξουαλικότητα ως φυσική και απαραίτητη πτυχή της ανθρώπινης ταυτότητας, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τα LGBTQ+ άτομα. Η πρόκληση, η αμφισημία και η ανοιχτότητα που έφερε ενίσχυσαν το μήνυμα ότι η σεξουαλική έκφραση δεν πρέπει να φυλακίζεται από κοινωνικά ταμπού ή περιορισμούς. Η εμφάνισή της με νυφικό στη σκηνή των MTV Video Music Awards του 1984, στο «Like a Virgin», δεν ήταν απλώς μια ποπ εμφάνιση· ήταν μια πολιτισμική στιγμή που διεύρυνε τα όρια ανάμεσα στη μουσική και τη μόδα. Η εμβληματική αυτή εμφάνιση –με ζώνη Boy Toy και δαντελένια γάντια– αμφισβήτησε τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη θηλυκότητα και την παρθενία και με το άλμπουμ «Erotica» και το βιβλίο «Sex» διεκδίκησε ανοιχτά τον χώρο της θηλυκής επιθυμίας. Δεν ήταν αντικείμενο του βλέμματος, ήταν το υποκείμενο. Το ότι μια γυναίκα μιλούσε ανοιχτά για σεξ, όρια, BDSM, απόλαυση και ενοχή ταρακούνησε τη δημόσια σφαίρα. Στην ουσία, έφερε το φεμινιστικό «sex-positive» αφήγημα στην εμπορική ποπ κουλτούρα, σε μια εποχή που αυτό ήταν ριζοσπαστικό. Τραγούδια όπως τα «Express Yourself» και «Papa Don’t Preach» έγιναν ύμνοι γυναικείας ενδυνάμωσης, ενώ η δημόσια περσόνα της αμφισβήτησε τα όρια του «επιτρεπτού» για τις γυναίκες στον δημόσιο χώρο.
Αναφορά στις αμβλώσεις χωρίς ενοχές
Η Μαντόνα ήταν από τις πρώτες διάσημες που παραδέχτηκαν ότι έχουν κάνει άμβλωση – χωρίς ενοχές ή δικαιολογίες. Το έκανε το 1994 σε συνέντευξη στο «The Face». Εκείνη την εποχή, ελάχιστοι σταρ μιλούσαν δημόσια γι’ αυτό. Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια για να ακολουθήσουν άλλες, όπως η Στίβι Νικς, η Γούπι Γκόλντμπεργκ ή η Τσέλσι Χάντλερ.
Το επάγγελμα του στυλίστα αναπόσπαστο από την καλλιτεχνική εικόνα
Παλαιότερα, οι σταρ συνεργάζονταν με σχεδιαστές ή ράφτες. Η ιδέα του στυλίστα όμως δεν υπήρχε. Η Μαντόνα συνεργάστηκε με στυλίστα ήδη από το εξώφυλλο του «Like a Virgin» και καθιέρωσε την πρακτική.
Περιοδείες-υπερπαραγωγές που δεν είχε ξαναδεί κανείς
Ο Μάικλ Τζάκσον και η Ντόνα Σάμερ είχαν ήδη παντρέψει την ποπ με τη θεατρική σκηνική παρουσία. Όμως η περιοδεία «Blond Ambition» της Μαντόνα το 1990 άλλαξε τα πάντα. Ήταν μεγαλύτερη και πιο τολμηρή από οτιδήποτε είχαν κάνει οι καλλιτέχνες πριν απ’ αυτήν − τέσσερα θεματικά μέρη με πολυάριθμους χορευτές και επαναστατικές χορογραφίες, εντυπωσιακά σκηνικά και ρούχα, προβολές, headset μικρόφωνα. Έθεσε τα θεμέλια για το σύγχρονο ποπ υπερθέαμα, που εμπνέει ακόμα καλλιτέχνες όπως η Κέιτι Πέρι, η Μάιλι Σάιρους και η Τέιλορ Σουίφτ.
Madonna: «Truth or Dare»
Με το «Truth or Dare» το 1991, η Μαντόνα έφερε το κοινό πολύ κοντά στην προσωπική και επαγγελματική της ζωή, πριν το reality TV γίνει μόδα. Το φιλμ έδειξε την ακατέργαστη πλευρά της καλλιτέχνιδας, αλλά και την ευάλωτη μητρική φιγούρα που φρόντιζε τους συνεργάτες της. Παρά τις αντιδράσεις και τα σχόλια που δέχτηκε, το ντοκιμαντέρ έθεσε νέα πρότυπα για τον τρόπο με τον οποίο οι σταρ αλληλεπιδρούν με το κοινό και για τη δημόσια εικόνα τους.
Από τη μουσική στη μεγάλη οθόνη
Το 1985, η Μαντόνα έκανε την πρώτη σημαντική της εμφάνιση στον κινηματογράφο, με την ταινία «Desperately Seeking Susan». Ο ρόλος της Susan ήταν μια γοητευτική και αινιγματική φιγούρα, που ενσάρκωνε την αστική κουλτούρα της Νέας Υόρκης. Η ταινία αναδείκνυε την έννοια της αυτοέκφρασης μέσα από τη μόδα και την προσωπικότητα, προβάλλοντας τη Μαντόνα ως πρότυπο θάρρους και αυθεντικότητας. Η αισθητική της ταινίας, με έντονα vintage στοιχεία και μοναδικά αξεσουάρ, έγινε σημείο αναφοράς και επηρέασε τη μόδα της εποχής.
Ως ηθοποιός δεν πήρε ποτέ καλές κριτικές, αλλά έχει συμμετάσχει σε σαράντα δύο ταινίες μεγάλου μήκους, μεταξύ αυτών είκοσι τέσσερις μυθοπλασίας, τρία ντοκιμαντέρ και δεκαπέντε κινηματογραφημένες συναυλίες. Το 1986 συμμετείχε στο «Shanghai Surprise» με τον τότε σύζυγό της, Σον Πεν, ενώ ακολούθησαν τα «Who’s That Girl» (1987) και «Bloodhounds of Broadway» (1989), όλα με απογοητευτικές κριτικές. Το 1990 υποδύθηκε την Breathless Mahoney στο «Dick Tracy» και το 1991 κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ «Madonna: Truth or Dare». Το 1992 συμμετείχε στην επιτυχημένη ταινία «A League of Their Own», αλλά ακολούθησε το «Body of Evidence» (1993) με κακές κριτικές. Έκανε σύντομες εμφανίσεις στα «Blue in the Face» (1995) και «Girl 6» (1996), πριν πρωταγωνιστήσει στο «Evita» (1996), κερδίζοντας Χρυσή Σφαίρα. Το 2000 εμφανίστηκε στο «The Next Best Thing» και το 2002 στο «Swept Away» του Γκάι Ρίτσι, που απέτυχε παταγωδώς. Την ίδια χρονιά, είχε συμμετοχή στο «Die Another Day» και το 2003 στη σειρά «Will & Grace». Το 2006 χάρισε τη φωνή της στο «Arthur and the Invisibles».
Αργότερα μετακινήθηκε πίσω από την κάμερα: δούλεψε στην εκτέλεση παραγωγής στα «Agent Cody Banks» (2003) και «Agent Cody Banks 2» (2004), σκηνοθέτησε τις ταινίες «Filth and Wisdom» (2008) και «W.E.» (2011), έγραψε και παρήγαγε το ντοκιμαντέρ «I Am Because We Are» και σκηνοθέτησε την ταινία μικρού μήκους «secretprojectrevolution» (2013), σε συνεργασία με τον Στίβεν Κλάιν.
Η γιόγκα στο ευρύ κοινό
Πριν γίνει mainstream, η γιόγκα ήταν σχετικά άγνωστη σε πολλούς. Η Μαντόνα, ωστόσο, με δημόσιες εμφανίσεις και δηλώσεις από το 1998, όπως στην εκπομπή της Όπρα, όπου αποκάλυψε ότι είχε «απελευθερωθεί» από το γυμναστήριο και είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά στη γιόγκα, έκανε την αρχαία αυτή πνευματική και σωματική άσκηση μόδα και μέρος της ποπ κουλτούρας. Στο άλμπουμ της «Ray of Light» και στην ταινία «The Next Best Thing» το 2000 η γιόγκα πρωταγωνιστούσε, αναδεικνύοντας τη μοναδική σύνδεση της Μαντόνα με την πνευματικότητα.
Αντιστροφή της ιδέας «disco sucks»
Η Μαντόνα δεν εγκατέλειψε ποτέ τις ρίζες της στην disco και τον χορό, ακόμα και όταν η μουσική σκηνή είχε στραφεί προς το ροκ. Με τραγούδια όπως το «Vogue», που δανείστηκε στοιχεία από κλασικά disco κομμάτια, και το «Hung Up», που έκανε sampling από τους ABBA, διατήρησε την disco κουλτούρα ζωντανή, συμβάλλοντας στην επιστροφή της στη mainstream σκηνή.
Το απόλυτο ποπ icon που εμπνέει μια νέα γενιά δημιουργών
Για να μην πάμε πολύ μακριά, πριν από μερικά χρόνια ο street artist Γιώργος Κάλλας είχε γεμίσει τους δρόμους της Αθήνας με στένσιλ που έδειχναν διαφορετικές εικόνες της Μαντόνα από κάθε δημιουργική φάση της. Μία από τις εικόνες είχε φτάσει και στην ίδια, και τη μοιράστηκε με ενθουσιώδη σχόλια στο Instagram. Ο τρόπος με τον οποίο έχει επηρεάσει την ποπ κουλτούρα και την καλλιτεχνική δημιουργία δεν χωράει σε 3.500 λέξεις και σίγουρα δεν τελειώνει εδώ∙ στα 67 της, σίγουρα έχει ακόμα πολλά να δώσει...
Με πληροφορίες από τους «New York Times» και τον «Guardian»
