Η ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΙΑ, το «χρυσό ιωβηλαίο», δεν είναι κάτι ασήμαντο ούτε γενικότερα, ούτε ειδικότερα – αν αναφερόμαστε σε δίσκους π.χ., που για κάποιους λόγους μπορεί να κρίνονται ως σημαντικοί, επειδή, χοντρικά, χαρακτήρισαν μια εποχή. Συνήθως αυτοί οι εορτασμοί καταπιάνονται με τα τρανά και τα μεγάλα, αφήνοντας στο περιθώριο άλλα γεγονότα (δισκογραφικά εν προκειμένω), που έπαιξαν πρώτο ρόλο, σε πρώτο χρόνο, πριν καταπλακωθούν μέσα στις δεκαετίες, από το... καλλιτεχνικά σοβαρό και το πνευματικά υψηλό.
Ο Κοινούσης, που είναι γεννημένος το 1940 και είχε σπουδάσει πιάνο σε ωδείο, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους λαϊκούς ακορντεονίστες (σε πάλκο και δισκογραφία) τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Σε μια σειρά τέτοιων κειμένων, που έχουν ανεβεί εδώ στο LiFO.gr, έχω ήδη γράψει για μερικούς κάπως... απαρατήρητους άλλα άξιους δίσκους, που συμπλήρωσαν πεντηκονταετία, μέσα στο 2025 –θυμίζω τα σχετικά κείμενα για τα άλμπουμ «Γέλα Κυρία μου» των Κώστα Καφάση-Κώστα Ψυχογιού (6 Απριλίου), «Ντοκουμέντα» του Γιώργου Ζαμπέτα (28 Οκτωβρίου), «Ο Σιδερένιος Άνθρωπος» των Ηλία Ασβεστόπουλου-2002 (9 Νοεμβρίου) και «Ελλαδέξ» του Γιάννη Λογοθέτη (14 Δεκεμβρίου)– κάτι που θα συνεχιστεί τώρα, με το «Αστεία και Σοβαρά» του Γιώργου Κοινούση, ένα άλμπουμ που μπορεί να βρέθηκε στα δισκάδικα τον Μάιο του ’75, αλλά δεν παύει να συμπληρώνεται, εντός του έτους που σε λίγο τελειώνει, μια 50ετία από τη χρονιά που κυκλοφόρησε.
Ο Κοινούσης, που είναι γεννημένος το 1940 και που είχε σπουδάσει πιάνο σε ωδείο, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους λαϊκούς ακορντεονίστες (σε πάλκο και δισκογραφία), στις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Με ακορντεόν στην αρχή και με αρμόνιο μετά, όταν προέκυψε η ανάγκη για περισσότερα βατ στα κέντρα διασκέδασης, ο Κοινούσης είχε από νωρίς το μικρόβιο της τραγουδοποιίας, θέλοντας να γράφει και να ερμηνεύει ο ίδιος τα τραγούδια του. Στα σίξτις ήταν πολύ δύσκολο να συμβεί κάτι τέτοιο – αν και το ταλέντο του, όχι μόνο στα παιξίματα, αλλά και στη σύνθεση και το στίχο, είχε ήδη φανεί, αφού δικά του πολύ επιτυχημένα τραγούδια είχαν δισκογραφήσει η Γιώτα Λύδια («Αχ ας μπορούσα»), ο Μιχάλης Μενιδιάτης («Στο σπίτι μου χαράματα»), η Δούκισσα («Άνθρωποι είμαστε») κ.ά. Στο βιβλίο του «Η Ζωή μου πριν... και μετά Χριστόν» [Ιδιωτική Έκδοση, 1992], στο κεφάλαιο «Οι φίρμες δεν με ήθελαν για τραγουδιστή!» διαβάζουμε:
«Η αρχή, λοιπόν, έγινε από τα κέντρα. Και εκεί η μάχη ήταν αδυσώπητη! Οι φίρμες που με ήθελαν να τους παίζω για να τραγουδούν, δεν με άφηναν να τραγουδώ ο ίδιος! Μου άνοιξαν πόλεμο. Μου το έλεγαν ξεκάθαρα: ή αρμόνιο ή τραγούδι! Μου το έθεταν σαν όρο!(...) Ο εκβιασμός που μου έκαναν οι φίρμες, γιγάντωνε την απόφασή μου να φτάσω στο στόχο μου. Τέλος καλοκαιριού (σ.σ. προς το τέλος των σίξτις), σ’ ένα κέντρο στο Μοσχάτο, έπαιζα αρμόνιο με τον Βοσκόπουλο και τον Μενιδιάτη. Ένα βράδυ με φωνάζει ο επιχειρηματίας και μου λέει: Γιώργο πάψε να τραγουδάς, γιατί θα πεινάσεις. Οι φίρμες δεν σε θέλουν μαζί τους. Μου το έθεσαν όρο: Για να ’ρθεις μαζί τους τον χειμώνα, πρέπει να πάψεις να λες τα τραγούδια σου».
Ο άνθρωπος που στήριξε όσο ελάχιστοι άλλοι την απόφαση του Κοινούση να περάσει στη πιο μπροστινή θέση του πάλκου, κύριος και κυρίαρχος της πίστας, ήταν ο τροβαδούρος Τώνης Μαρούδας! Θυμάται ο Κοινούσης (πάντα από το βιβλίο τού ’92):
«Εκείνη την εποχή (σ.σ. 1970) γνωρίστηκα με τον Τώνη Μαρούδα, ο οποίος μου πρότεινε να κάνω ένα συγκρότημα για το μαγαζί του. Πράγματι έτσι έγινε. Κάνω την πρώτη δική μου ορχήστρα.(...) Ένα βράδυ ήρθε μια μεγάλη γνωστή μου παρέα στο μαγαζί και μου ζήτησε να τραγουδήσω το τραγούδι που είχα γράψει εκείνη την εποχή, το “Άνθρωποι είμαστε και σφάλματα κάνουμε”. Πήρα την άδεια απ’ τον Μαρούδα, πήρα το μικρόφωνο και τραγούδησα. Την ίδια στιγμή σηκώθηκε από το τραπέζι που καθόταν, ήρθε κοντά μου, με φίλησε και μου είπε: Από αύριο δεν θα παίζεις αρμόνιο, μόνο θα τραγουδάς. Ωραίος άνθρωπος. Άνετος. Χωρίς κόμπλεξ. Και σαν καλλιτέχνης 20 χρόνια πιο μπροστά απ’ όλους. Εσύ, μου λέει, τα τραγούδια σου να τα λες ο ίδιος. Δεν μπορεί να τα πει κανείς όπως εσύ. Γιατί είναι δικά σου. Συνέχισε και τραγούδα, μη φοβάσαι. Σε δύο χρόνια θα ’σαι φίρμα. Λες και ήτανε προφήτης. Σε δύο χρόνια όλη η Ελλάδα ήξερε το όνομά μου».
Ακρογωνιαίο ρόλο στην εκτόξευση της καριέρας του Κοινούση, έπαιξε φυσικά ο Αλέξανδρος Πατσιφάς – ο άνθρωπος, που πείστηκε εγκαίρως από το ταλέντο τού περφόρμερ-τραγουδοποιού φέρνοντάς τον στην «οικογένεια» της Lyra-Zodiac. Περιττό να πω πως από την τεράστια εμπορική επιτυχία του Κοινούση, μέχρι το 1975, ο Πατσιφάς θα μπορέσει να χρηματοδοτήσει πολλούς άλλους αντι-εμπορικούς δίσκους, που παρήγαγε τότε η Lyra (και τα θυγατρικά labels). Τα τέσσερα πρώτα άλμπουμ του Κοινούση, που θα τυπωθούν σε ετικέτα Zodiac, ανάμεσα στα χρόνια 1972-1975, αποτελούν το «βαρύ πυροβολικό» της προσωπικής δισκογραφίας του, και είναι αυτά στα οποία εμπεριέχονται όλες οι πολύ μεγάλες επιτυχίες του, δηλαδή τα τραγούδια «Δεν καταλαβαίνω τίποτα», «Όλοι θα ζήσουμε (Τα παιδιά)», «Στην ατέλειωτη άσφαλτο», «Τα μάτια σου», «Άνθρωποι είμαστε», «Οι πιτσιρίκοι» κ.λπ. Οι τίτλοι εκείνων των LP ήταν: «13» (1972), «Κοινούσης... Σήμερα!» (1973), «Κοινούσης 3» (1974) και «Αστεία και Σοβαρά» (1975). Αυτό το τελευταίο άλμπουμ θα με απασχολήσει από ’δω και κάτω...
Αρχικά, εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι πως ο Κοινούσης, από στιχουργικής πλευράς, επιχειρούσε να πει πράγματα, που, ορισμένες φορές, δεν απασχολούσαν ούτε τους λεγόμενους «προοδευτικούς» συναδέλφους του. Μπορεί οι αποτυπώσεις των σκέψεών του να ήταν κάπως πρωτόλειες, ή ίσως και απλοϊκές, όμως μην ξεχνάμε πως είχαμε να κάνουμε με τραγούδια που απευθύνονταν στον «πολύ κόσμο» όπως λέμε, γραμμένα από έναν αυθεντικό λαϊκό δημιουργό.
Το άλμπουμ άνοιγε, λοιπόν, μ’ ένα κομμάτι που είχε τίτλο «South Africa (Σάουθ Άφρικα)». Προφανώς, ο Κοινούσης είχε επισκεφθεί την αφρικανική χώρα το προηγούμενο διάστημα (είχε φωτογραφηθεί ακόμη και με λιοντάρια ή και με στρουθοκάμηλες!), μεταφέροντας τις εμπειρίες του στο βινύλιο. Η έκπληξη ήταν διπλή. Κατ’ αρχάς, από ηχητικής πλευράς, είχαμε να κάνουμε μ’ ένα jive! Ο Κοινούσης είχε δανειστεί τη δημοφιλή λαϊκή φόρμα της χώρας, προκειμένου ν’ απλώσει επάνω στίχους, οι οποίοι τα έχωναν όχι μόνο στο απαρτχάιντ, αλλά και στη γενικότερη στάση της ελληνικής παροικίας στη Νότια Αφρική! Για διαβάστε:
Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα / Μ’ ένα Μπόινγκ 707 / σε δέκα ώρες, είκοσι λεπτά / βρέθηκα στην Αφρική / για να μάθω πώς περνούν οι άνθρωποι εκεί. Αμπαντούγκα μπούνγκα μπήκα και στη ζούγκλα / οσαλάπα όζα έπαιρνα και πόζα / και είναι παραμύθια όσα λέν’ οι άλλοι / δεν υπάρχουν μάγοι ούτε ανθρωποφάγοι / είναι παραμύθια όσα λέν’ οι άλλοι / αλλού είναι οι μάγοι και οι ανθρωποφάγοι / Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα, Σάουθ Άφρικα (...)
Οι μαύροι με τους άσπρους δεν κάθονται μαζί / σε λεωφορεία, σε μπαρ και σε ταξί / κι όταν δυο ερωτευτούν / πρέπει να ’χουν ίδιο χρώμα για να παντρευτούν / βρήκα κι ένα φίλο απ’ το Φάληρο / που έφτασε στην Αφρική με ένα τάλιρο / και τώρα έχει μετοχές / βρε πώς αλλάζουνε τα χρόνια και οι εποχές
Αλλά κομμάτια έχουν ερωτική θεματολογία («Ποια θα είναι αυτή»), αλλά είναι γραμμένα για να χορευτούν, όπως το ζεϊμπέκικο «Έξω από την πόρτα σου», άλλα έχουν νησιώτικες ηχητικές αναφορές («Νταβαντούρι»), ενώ σε άλλα εκφράζονται ποικίλα κοινωνικά μηνύματα («Τι χαμπάρια»), ενώ υπάρχει κι ένα τραγούδι, το «Ώπα πα», που ηχεί σαν θούριο καθώς αναφέρεται στη μετάβαση από τη χούντα στη μεταπολίτευση...
Ήρθε ο καιρός να πάμε μπροστά / κάτι δανεικά η ζωή μας χρωστά / τόσα χρόνια ζούσαμε χωρίς μιλιά / παράνομη αγάπη, παράνομα φιλιά / παρανομία, παρανομία / με αίμα γράψαμε κι οι δυο μια ιστορία / Βάλε τα καλά να γιορτάσουμε και τ’ άλλα τα παιδιά να φωνάξουμε / την καρδιά μας τώρα κανείς δεν κυβερνά / είμαστε ελεύθεροι, σπάσαν τα δεσμά
Όμως, στο LP «Αστεία και Σοβαρά» υπήρχαν δύο από τα ωραιότερα τραγούδια του Κοινούση, που θα έφθαναν ποτέ στ’ αυτιά μου. Το ένα είναι το «Δε χάθηκε ο κόσμος», που είναι ενορχηστρωμένο με πνευστά και που θα μπορούσε, με λίγη φαντασία, να μετατραπεί ακόμη και σ’ ένα greek-ethio στάνταρ...
Γιώργος Κοινούσης - Δε χάθηκε ο κόσμος | Official Audio Release
Πολύ καλό, δηλαδή εντελώς ξεχωριστό, είναι και το «Αν μπορείς», ένα λαϊκό swing, επίσης με πνευστά και ωραίο μπουζούκι. Ένα τζαζ, κατά βάση, τραγούδι, με break στο σαξόφωνο από... άλλου παπά ευαγγέλιο. Μόνο στο ρεπερτόριο του Κοινούση μπορείς να βρεις τέτοιες απίστευτες μείξεις...
Γιώργος Κοινούσης - Αν μπορείς | Official Audio Release
Προσπαθώντας να γυρίσω πίσω τη μνήμη μου, σ’ εκείνη την εποχή, έχω την αίσθηση πως το «Αστεία και Σοβαρά» δεν έκανε την επιτυχία των προηγούμενων άλμπουμ του Κοινούση στη Zodiac. Παρότι βγήκαν δύο 45άρια από το LP, με τα τραγούδια «Ο φίλος μου ο Μπάμπης / South Africa (Σάουθ Άφρικα)» και «Ποια θα είναι αυτή / Δε χάθηκε ο κόσμος» το μεγάλο κοινό τα ψιλο-αγνόησε. Εξάλλου υπήρχε πάντα το αριστούργημα του δίσκου (και του Κοινούση) η «Αμερική», που είχε κοπεί σε 45άρι από τον Σεπτέμβρη του ’74 (ως b side), έχοντας μπροστά το «Ώπα ώπα πα», και που θα έκλεινε, σε μία λίγο διαφορετική εκτέλεση, το «Αστεία και Σοβαρά».
Η μεταπολίτευση βρισκόταν στο ξεκίνημά της, το πολιτικό άσμα στην πιο «αγριεμένη» του μορφή έδινε κι έπαιρνε, με τα περιθώρια να έχουν στενέψει (κάπως) για το overground τραγούδι της πίστας. Όμως η «Αμερική» δεν μάσαγε. Τα είχε όλα. Και καταπληκτική μουσική, αφού στην πράξη επρόκειτο για ένα rhythm n’ blues (είναι απίστευτες οι επιμειξίες του Κοινούση!), και ακόμη μια γερή και κάπως θεατράλε ερμηνεία, φανερώνοντας, περαιτέρω, την άνεση του τραγουδοποιού όχι μόνο στο να καταπιάνεται με τα θέματα του καιρού του, αλλά και να τα βγάζει πέρα μ’ έναν δικό του εντελώς προσωπικό τρόπο.
Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα μαγική / Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα τραγική
Η ζωή παράξενη / δίχως φραγμούς και όρια / και ό,τι βλέπεις γύρω σου / λες και είναι όνειρα / μεσ’ στους δρόμους περπατούν / άσπροι, μαύροι, κίτρινοι / χίπιδες και κύριοι / ατσίδες και ηλίθιοι
Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα τραγική
Νέα Υόρκη ώρα τρεις / κάτι που πας να τρελαθείς / ολοζώντανη σκηνή / γκάγκστερς κι αστυνομικοί / μπιστολίδι και κακό / πω πω πω τι ήταν αυτό / έμεινα σαν άγαλμα / με το ζόρι ανάσανα / μπιστολίδι και κακό / πω πω πω τι ήταν αυτό / κι όσοι από κει περνούσανε / αδιάφορα κοιτούσανε
Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα μαγική
Σάββατο απόγεμα / μεσ’ στο Χάρλεμ βάδιζα / κάποιος πέφτει επάνω μου / που δεν τον εγνώριζα / έκλαιγε και γέλαγε / δεν ήξερα τι έλεγε / μου ’δειχνε τη χούφτα του / κι έσκιζε τα ρούχα του
Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα μαγική
Πρώτη μου φορά λοιπόν / είδα τέτοια πράγματα / απ’ τη μια τα θαύματα / κι απ’ την άλλη δράματα / αλκοολικοί, ναρκομανείς / ξαπλαρωμένοι καταγής / μιζέρια, φτώχεια και βρωμιά / να σπάει μύτη η μυρωδιά / κι από την άλλη τα κτήρια που λέτε / που μοιάζαν μεγαθήρια / βιτρίνες και δολάρια / και συνεχή ωράρια
Αμερική, Αμερική / καλά μου λέγαν μερικοί / πως είσαι χώρα τραγική
Γιώργος Κοινούσης - Αμερική | Official Audio Release
Το 2010 ο Γιώργος Κοινούσης κυκλοφόρησε ένα ακόμη άλμπουμ (2CD), που είχε τίτλο «Στους Τωρινούς Καιρούς» [Lyra]. Ανάμεσα στα τραγούδια και κάμποσα από το παλαιό του ρεπερτόριο, ξαναζωντανεμένα, μέσα από νέες αποδόσεις κι ενορχηστρώσεις. Να πω ότι παραξενεύτηκα, όταν άρχισε να κυλάει η «Αμερική» με την ηλεκτρική κιθάρα στη θέση του μπουζουκιού και με το ακορντεόν να κόβει σαν σε αφρο-κρεολικό zydeco –ένα σπουδαίο τραγούδι που συσσωρεύει μια 50χρονη αγανάκτηση, για τη μεγάλη χώρα, που συχνά μετατρέπεται σε θλίψη–, θα ήταν ψέμα...
Γιώργος Κοινούσης - Αμερική | Official Audio Release
