7 εκθέματα που αξίζει να προσέξετε στα αθηναϊκά μουσεία/ Νο 4: Η κατάρα του Αντιδίκου

7 εκθέματα που αξίζει να προσέξετε στα αθηναϊκά μουσεία/ Νο 4: Η κατάρα του Αντιδίκου Facebook Twitter
Με την κατάρα ο Φίλων «δένει» τη γλώσσα, την ψυχή, τα χέρια και τα πόδια του Μικίωνα και εύχεται η γλώσσα του αντιπάλου του να γίνει μολύβι (όπως η πινακίδα) και να τρυπηθεί, τυπική έκφραση για τις κατάρες κατά αντιδίκων. Μουσείο Κεραμεικού, Ερμού 148. Φωτο: Φίλιππος Λεμονής/LIFO
0

Το Μουσείο του Κεραμεικού στεγάζει εκθέματα που προέρχονται από τις ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Χαρακτηρίζεται το αποκλειστικότερο και πλουσιότερο, κυρίως σε εκθέματα ταφικού χαρακτήρα που θεωρούνται τα καλύτερα του είδους απ' όλα τα εκτιθέμενα στην ελληνική επικράτεια.


Από τον 6ο αι π.Χ. περίπου εμφανίζονται στην Ελλάδα και τις ελληνικές αποικίες μαγικά κείμενα γνωστά ως κατάδεσμοι (λατινικά «defixiones»), που αποτελούν μια ιδιότυπη μορφή τιμωρίας και προσωπικής απονομής δικαιοσύνης. Είναι σύντομα κείμενα γραμμένα στη μεγάλη τους πλειοψηφία σε μολύβδινα πινακίδια και τοποθετημένα σε τάφους, συνήθως οργισμένων νεκρών, των αώρων και βιαιοθανάτων, δηλαδή προσώπων που πέθαναν πριν την ώρα τους (άωροι) ή με βίαιο τρόπο (βιαιοθάνατοι).

Ο καταρώμενος προσπαθεί με τον κατάδεσμο να θέσει υπό τον έλεγχό του την οργή αυτών των νεκρών και να την κατευθύνει εναντίον ενός αντιπάλου του. Για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί τη μεταφορά του δεσίματος (καταδέειν). Ο αντίπαλος «δένεται κάτω», παραδίδεται στην επενέργεια των καταχθονίων δυνάμεων.

Ο καταρώμενος προσπαθεί με τον κατάδεσμο να θέσει υπό τον έλεγχό του την οργή αυτών των νεκρών και να την κατευθύνει εναντίον ενός αντιπάλου του. Για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί τη μεταφορά του δεσίματος (καταδέειν). Ο αντίπαλος «δένεται κάτω», παραδίδεται στην επενέργεια των καταχθονίων δυνάμεων.

Η κατάδεση συνδεόταν με διάφορες τελετουργίες όπως η κατασκευή ομοιωμάτων του αντιπάλου και το κάρφωμά τους, το κλείσιμό τους σε ομοιώματα φερέτρων, η απαγγελία μαγικών εκφράσεων και η τελετουργική εναπόθεση του κατάδεσμου στον τάφο ή σε άλλες εισόδους του Κάτω Κόσμου (π.χ. σε πηγάδια).

Στο μουσείο του Κεραμεικού μπορούμε να δούμε μια ωοειδή μολύβδινη θήκη (βάση και κάλυμμα) που περιέχει μολύβδινο ειδώλιο ανδρός. Πρόκειται για έναν ολιγόλογο δικανικό κατάδεσμο, έναν απλό κατάλογο εννέα ανδρικών ονομάτων στην ονομαστική και χωρίς πατρώνυμο, αλλά με τη σημαντική προσθήκη ότι το κείμενο αφορά και όποιον άλλο «θα εμφανιστεί με τα άτομα αυτά ως συγκατήγορος ή μάρτυρας» (ΚΑΙ Ε ΤΙΣ ΑΛΛΟΣ ΜΕΤ' ΕΚΕΙΝΩΝ ΞΥΝΔΙΚΟΣ ΕΣΤΙ Ε ΜΑΡΤΥΣ).

Παρόμοια σύντομα κείμενα αποτελούν για την εποχή αυτή τον κανόνα. Το συγκεκριμένο κείμενο όμως μας οδηγεί στο τελετουργικό τυπικό. Το οκτάστιχο κείμενο έχει χαραχτεί πάνω στο σκέπασμα ενός κιβωτιδίου από φύλλο μολύβδου, μικρών διαστάσεων (μήκους 11 εκ., πλάτους 6 εκ. και ύψους 2,4 εκ.). Το κιβωτίδιο περιείχε ένα μικρό μολύβδινο αγαλματίδιο, όπως προαναφέρθηκε, με εμφανώς αποδοσμένα τα ανδρικά γεννητικά όργανα και τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα. Επάνω στο δεξί σκέλος του ειδωλίου, καθώς και τρίτο στη σειρά των ονομάτων των αντιδίκων, προβάλλει το όνομα «Μνησίμαχος», για τον οποίον φαίνεται πως προοριζόταν η κατάρα κατεξοχήν.

Το κείμενο είναι χαραγμένο από τα δεξιά προς τα αριστερά, αλλά πολλά από τα γράμματα είναι γραμμένα με τη σωστή κατεύθυνση. Στον τελευταίο στίχο το όνομα του θύματος είναι γραμμένο ανάποδα σε σχέση με την υπόλοιπη επιγραφή, ώστε η τύχη του να αντιστραφεί, όπως και τα γράμματα. Με την κατάρα ο Φίλων «δένει» τη γλώσσα, την ψυχή, τα χέρια και τα πόδια του Μικίωνα και εύχεται η γλώσσα του αντιπάλου του να γίνει μολύβι (όπως η πινακίδα) και να τρυπηθεί, τυπική έκφραση για τις κατάρες κατά αντιδίκων.

Δεν αρκεί επομένως να γραφεί κάποιο καταδεσμικό κείμενο, θα πρέπει να δημιουργηθεί και μια «δεμένη» απεικόνιση, η οποία προϊδεάζει για την τύχη που περιμένει τον Μνησίμαχο, την παντελή ακινητοποίησή του. Άλλα μολύβδινα ειδώλια παρουσιάζουν αυτή την κατάσταση με έναν ακόμα πιο δραστικό τρόπο, όταν είναι δεμένα με δεσμά με σίδηρο ή με χαλκό. Με αυτό το σκεπτικό μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το σκέπασμα του κιβωτιδίου φέρει δύο οπές, οι οποίες διανοίχθησαν σκόπιμα με κάποιο αιχμηρό αντικείμενο, προφανώς με ένα καρφί. Το έκθεμα χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ. με βάση τα συνευρήματα της κεραμικής στον τάφο στον οποίο εντοπίστηκε.

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Άρης Ρέτσος: «Ή είμαι ψώνιο ή έχω πραγματικά πιάσει άλλο επίπεδο»

Θέατρο / Άρης Ρέτσος: «Αν η καλλιτεχνική μου στάση δεν είναι κατεξοχήν πολιτική, τι άλλο είναι;»

Μια χειμαρρώδης συζήτηση με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη που στο απόγειο της επιτυχίας του εγκατέλειψε την κεντρική θεατρική πιάτσα και το σινεμά, με αφορμή μια έκθεση με υδατογραφίες του στον Φωταγωγό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
17 εκθέσεις εικαστικών που θα δούμε τον Ιούνιο στην Αθήνα

Εικαστικά / 17 εκθέσεις εικαστικών που θα δούμε τον Ιούνιο στην Αθήνα

«Αστυγραφία» στην Εθνική Πινακοθήκη, Rick Lowe στο Μουσείο Μπενάκη και την Gagosian, Νέα Ελληνική Ζωγραφική στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, Ιάννης Ξενάκης στο ΕΜΣΤ, η κεντρική έκθεση σύγχρονης τέχνης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και πολλές ακόμα προτάσεις.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια μεγάλη και σημαντική συλλογή έργων χαρακτικής στο Βόλο

Εικαστικά / Μια σημαντική συλλογή έργων χαρακτικής στον Βόλο

Πρόκειται για τη μοναδική συλλογή χαρακτικής τέχνης αυτού του εύρους και αυτής της ποιότητας στην Ελλάδα, την οποία δώρισε η συλλέκτρια Κατερίνα Παπαγεωργίου-Bellasi στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Ποιος καλλιτέχνης επιβίωσε μέσα στη δικτατορία από τη δουλειά του; Κανένας»

Τέχνες και Αντίσταση σε σκοτεινούς καιρούς / «Ποιος καλλιτέχνης επιβίωσε μέσα στη δικτατορία από τη δουλειά του; Κανένας»

Η εικαστικός Λήδα Παπακωνσταντίνου και ο ιστορικός και κριτικός τέχνης Ντένης Ζαχαρόπουλος αφηγούνται στην Κωνσταντίνα Βούλγαρη βιώματα και σκέψεις τους για την τέχνη στην Ελλάδα τις δεκαετίες ‘60-‘70, ενώ περιγράφουν το κλίμα που επικρατούσε τα χρόνια της Δικτατορίας.
THE LIFO TEAM
Στο μυαλό και στο εργαστήρι του Άγγελου Μαυραειδή

Εικαστικά / Στο μυαλό και στο εργαστήρι του Άγγελου Μαυραειδή

Ονειρεύτηκε ότι «ήτανε γραφτό» να γίνει καλλιτέχνης, το πίστεψε, το δούλεψε σκληρά και το κατάφερε. Αυτόν τον μήνα εκθέτει τις τελευταίες του εικαστικές δημιουργίες στο ατελιέ και «καταφύγιό» του στο Νέο Ηράκλειο. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Rick Lowe ετοιμάζει «μια πολύ παράξενη έκθεση» στο Μουσείο Μπενάκη

Εικαστικά / Ο Rick Lowe ετοιμάζει «μια πολύ παράξενη έκθεση» στο Μουσείο Μπενάκη

Επτά χρόνια μετά το πολυσυζητημένο Victoria Square Project και τη συμμετοχή του στην documenta14, ο διάσημος Αφροαμερικανός καλλιτέχνης επιστρέφει σε μια διαφορετική, μεταπανδημική Αθήνα για να ανοίξει έναν ενδιαφέροντα διάλογο με τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη, με θέμα την έννοια του «αγνώστου».
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΑΒΒΑΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

THE GOOD LIFO ΔΗΜΟΦΙΛΗ