Οδηγώ προς το διαμέρισμα του Ζώ η Σπηλιώτη με περιέργεια και ανυπομονησία. Αυτό το σπίτι προσπάθησα με πάθος να το παρουσιάσω και επέμεινα για τη συνέντευξη καιρό. Η σειρά «Klismos» είναι για μένα κάτι σαν τοτέμ στη διακόσμηση. Ο Ζώης κρατάει στα χέρια του τη σκυτάλη της επιπλοποιίας Σαρίδη, μιας εταιρείας που ξεχώρισε για την υψηλή ποιότητα, την καλλιτεχνική έμπνευση και την αισθητική της. Η αναδημιουργία των επίπλων της αρχαίας Ελλάδας από τον T.H. Robsjohn-Gibbings το 1961 αποτελεί ορόσημο. Η καρέκλα «Klismos» είναι μόνιμο έκθεμα στο Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης, στο Brooklyn Museum και στο Cooper Hewitt. Την ίδια καρέκλα την έχουν τρεις βασιλείς, είκοσι επτά πρωθυπουργοί και επτά Πρόεδροι Δημοκρατίας. Την είχαν η Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ο Καρλ Λάγκερφελντ, ο Βερσάτσε, ο Κουίνσι Τζόουνς, η Μαντόνα.
Έκπληξη πρώτη: Φτάνω στην πολυκατοικία και είναι από αυτές τις καλοδιατηρημένες των ’70s που πολύ αγαπώ. Την πόρτα ανοίγει ο Ζώης. Με τα εντυπωσιακά «άφρο» μαλλιά του και το ζωηρό του χαμόγελο, μοιάζει να έχει βγει από ταινία. Μπαίνω στον χώρο και είναι σαν να μπαίνω στο άδυτο του design.
Η Saridis of Αthens έχει 5.000 σχέδια μοντέλων όλων των ιστορικών εποχών, που κατασκευάζονται από εξειδικευμένους τεχνίτες οι οποίοι ακολουθούν πιστά τις παλιές μεθόδους και τεχνικές. Kάθε έπιπλο φτιάχνεται στο χέρι με ακρίβεια, από τα αυθεντικά σχέδια. Oπότε, μπορούμε να φτιάξουμε όποιο σχέδιο του Gibbings θέλουμε.
Δεύτερη έκπληξη: Δεν πρόκειται για ένα αχανές, απρόσωπο σπίτι που θυμίζει ανάκτορο αλλά για ένα καλόγουστο διαμέρισμα με ιστορικά έπιπλα, που ο Ζώης τα έχει αναδείξει με μια απλότητα ζηλευτή. Δεν είναι ένα σπίτι που φωνάζει την υπεροχή του, αλλά ένα σπίτι που σου λέει «ανακάλυψέ με και, αν ξέρεις, ξέρεις!». Τον ρωτάω για τον αρχιτέκτονα της πολυκατοικίας. Μου λέει ότι πρόκειται για μια καταπληκτική σύμπτωση. Είναι ο Παύλος Μιχαλέας, στενός φίλος του Σαρίδη, που είχε κάνει και την επέκταση του εργοστασίου. Το έμαθε ο Ζώης χρόνια μετά εντελώς τυχαία, ενώ έμενε εδώ για καιρό. «Όλα από τον Σαρίδη ξεκινούν και εκεί καταλήγουν», του λέω με ύφος περισπούδαστο. Συμφωνεί και γελάμε.
Περιεργάζομαι τα έπιπλα γεμάτη παιδικό ενθουσιασμό. «Μπορώ να καθίσω σε μια καρέκλα “Klismos”;» ρωτάω σαν να βρίσκομαι στο λούνα παρκ του design. Κάθομαι με καμάρι και ομολογώ πως είναι πιο βολική απ’ όσο δείχνει. Οι δε πολυθρόνες, ένα μεταγενέστερο σχέδιο του Gibbings, είναι τόσο άνετες που είναι σαν να σε αγκαλιάζουν στοργικά. Χαζεύω τα έπιπλα και κάθε τρεις και λίγο βγάζω και νέο επιφώνημα ενθουσιασμού. Έχω την αίσθηση ότι δεν πρόκειται για το διαμέρισμα του Ζώη Σπηλιώτη αλλά για εκείνο του Λευτέρη Σαρίδη, του Κωνσταντινουπολίτη που ήρθε στην Αθήνα και ίδρυσε τον οίκο το 1867. Ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς πρεσβευτές του design επίπλου, μια επιπλοποιία που απευθυνόταν στην ελίτ και σε όσους διέθεταν γούστο και χρήμα.
«Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θυμάσαι από τον Λευτέρη Σαρίδη;» ρωτάω. «Ήταν κοντός στο ανάστημα, αλλά στα μάτια μου ήταν θεόρατος. Από την πρώτη στιγμή αισθάνθηκα ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο “bigger than life”. Ήταν αρχοντογεννημένος, με κομψότητα, φινέτσα και καλογυαλισμένους τρόπους. Oι νέες γενιές δεν θα ξέρουν τι σημαίνει αυτό». Τον γνώρισε στα δεκατέσσερα χρόνια του, πάνω στην εφηβεία. Ήταν η σχέση και αργότερα ο δεύτερος σύζυγος της μητέρας του. Είχαν μεταξύ τους μεγάλη διαφορά ηλικίας. «Όπως όλα τα παιδιά, δεν ήθελα στην αρχή κάποιον πέρα απ’ τον πατέρα μου», λέει, αλλά γρήγορα τον κέρδισε, όχι με φτηνά τεχνάσματα αλλά χάρη στην ακεραιότητα και τη συνέπειά του. Τον ρωτάω αν αυτό το σπίτι μοιάζει με εκείνο του Σαρίδη. Γελάει δυνατά. «Ούτε καν. Όταν μετακόμισα στο σπίτι της Νεοφύτου Δούκα, στο Κολωνάκι, ήταν σαν να μπαίνω σε ανάκτορο. Καλύτερο από παλάτι», λέει. «Αν είχα σήμερα αυτό το σπίτι, δεν θα χρειαζόμουν showroom. Θα λειτουργούσε και ως μουσείο», σημειώνει. «Τι απέγινε το ακίνητο;» ρωτάω. «Το χάσαμε το 2014», λέει με πικρία. Καταλαβαίνω ότι άθελά μου άγγιξα μια ευαίσθητη χορδή και γυρνάω τις ερωτήσεις στο δικό του διαμέρισμα.
«Γιατί επέλεξες να ζεις στο Φάληρο;» «Ήρθα στο Φάληρο το 2001, όταν άρχισα να ασχολούμαι πιο σοβαρά με την εταιρεία. Έψαχνα ένα σπίτι που να είναι στα πέντε λεπτά από το γραφείο». Ο Ζώης έχει αλλάξει συνολικά δεκαεφτά σπίτια και πολλές γειτονιές. Το Φάληρο τελικά το αγάπησε για το δώρο που του δίνει η θάλασσα, για το ανθρώπινο στοιχείο της γειτονιάς και γιατί είναι κοντά σε όλα, τόσο στο κέντρο της Αθήνας όσο και στη Γλυφάδα. Τον ρωτάω πώς, μετά από σπουδές στη Νομική, την Ιστορία και τη Φιλοσοφία, αποφάσισε να ασχοληθεί με την επιπλοποιία. Το 1987, λέει, πεθαίνει ο Σαρίδης και αναλαμβάνει την επιπλοποιία η μητέρα του. Ο Σαρίδης δεν είχε παιδιά, ούτε αδέλφια. Η μητέρα του είχε έναν αέρα και μια εμπειρία ζωής, αλλά δεν ήξερε τίποτε από επιχειρήσεις. Το 1992 σκέφτεται ότι είναι κρίμα να χαθεί όλο αυτό που έχτισε ο οίκος Σαρίδη, και έτσι επιστρέφει από την Αμερική για να βοηθήσει στην εταιρεία. «Όταν επέστρεψα στην Ελλάδα και προσπαθούσα να καταλάβω τι και πώς, η κ. Ντούλη, που ήταν το δεξί χέρι του Σαρίδη και στενή φίλη του Gibbings, μου μίλησε για το σπουδαίο έργο του και μόνο τότε κατάλαβα τι σημαίνουν αυτά τα έπιπλα. Είδα την ιστορική τους προέκταση και αντιλήφθηκα την τεράστια αξία τους. Βρήκα μια ταύτιση και με τις σπουδές μου στην Ιστορία», λέει. Μέχρι τότε δεν του είχε πει κανείς τίποτα για τον Gibbings.
«Πώς είναι δυνατόν;» εκπλήσσομαι. Ο Σαρίδης, μου εξομολογείται, ήταν κάπως εγωιστής και επειδή αγαπούσε ιδιαίτερα το γαλλικό έπιπλο, περισσότερο απ’ όλα τα άλλα, δεν είχε δώσει τη σημασία που έπρεπε. Ο Σαρίδης ήρθε σε επαφή με τον Gibbings, αλλά όλη την αρχική συνεννόηση την είχε κάνει η πρώτη σύζυγός του, η Σουζάννα. Αυτός βέβαια έδωσε το πράσινο φως, αλλά δεν είχε καταλάβει μάλλον την τεράστια σπουδαιότητα των επίπλων. Μου αναφέρει χαρακτηριστικά ότι είχε «εξορίσει» τα έπιπλα της εν λόγω σειράς σε ένα μεσοπάτωμα, χαμένα μέσα στα δέκα χιλιάδες τετραγωνικά του εργοστασίου, και για να τα βρεις έπρεπε να σε πάει κάποιος που γνώριζε. Του λέω ότι όλα όσα μου αφηγείται μπορεί να γίνουν σειρά στο Νetflix με τίτλο «Ο επιπλοποιός». Γελάει και μου λέει ότι δεν έχω ακούσει ούτε τα μισά.
«Πες μου για τον Gibbings», του λέω ανυπόμονα, μην μπορώντας να κρύψω τον θαυμασμό μου. O Gibbings, μου λέει, έζησε τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του στην Ελλάδα. Η δουλειά του στον Σαρίδη ήταν το κύκνειο άσμα του. Τη σειρά «Klismos» όμως είχε αρχίσει να τη σχεδιάζει χρόνια πριν, από το 1937. Ο Gibbings ήταν αρχιτέκτονας, σχεδιαστής και διανοούμενος, ένας από τους μεγαλύτερους μοντερνιστές, ο κορυφαίος designer του ’30, του ’40 και του ’50 στην Αμερική. «Έχω εδώ όλα τα βιβλία του – να δεις σχέδιά του να τρελαθείς», μου λέει ο Ζώης. Στην Αμερική των αποθέωναν, είχε πελώρια επιτυχία. «Ήταν Άγγλος και όχι Αμερικανός, όπως λανθασμένα πιστεύουν ορισμένοι», μου εξηγεί. Το 1936 ο Gibbings, σε μια βόλτα του στο Βρετανικό Μουσείο, είδε στις προθήκες των ελληνικών γλυπτών ένα κηροπήγιο που αναπαριστούσε μια κόρη που κάθεται σε έναν κλισμό. Εκείνη τη στιγμή έγινε μια μετακίνηση μέσα του, σαν να αναθεώρησε όλη του τη φιλοσοφία, σαν να αποδόμησε το βικτοριανό, το γαλλικό έπιπλο και ό,τι ήξερε. Ήταν μια κομβική στιγμή, που του δημιούργησε την ανάγκη να συνδυάσει το κλασικό με το αρ ντεκό. Έτσι, το 1935 σχεδίασε τα πρώτα αρχαιοελληνικά έπιπλα, τα οποία είχαν επιτυχία. Όμως η έρευνά του δεν σταμάτησε. Ταξίδεψε επί τριάντα πέντε χρόνια μαζί με τον συνεργάτη και εραστή του σε όλο τον κόσμο και μελετούσε εντατικά τις αναπαραστάσεις της ζωής και των συνηθειών των αρχαίων Ελλήνων πάνω στα αγγεία. Η κατασκευή δεν τον ικανοποιούσε. Ένιωθε ότι δεν ήταν σωστό το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι, ήρθε σε επαφή με τον Μπέικερ, που ήταν από τους μεγαλύτερους επιπλοποιούς της Αμερικής, για να συζητήσουν και να βρουν λύσεις. Ο Μπέικερ ήταν στενός φίλος της γυναίκας του Σαρίδη και του ίδιου. Έστειλε τον Gibbings να συναντήσει τον Έλληνα επιπλοποιό, λέγοντας χαρακτηριστικά στον Σαρίδη: «Ο σπουδαίος αυτός σχεδιαστής θέλει να μοιραστεί μαζί σου αυτό το ρομαντικό ταξίδι». Ο Σαρίδης αποδέχεται την πρόκληση. «Όπως καταλαβαίνεις, δεν ήταν μια εμπορική προσπάθεια, δεν πήγαινε κανείς να βγάλει κέρδος απ’ αυτό. Ήταν ένα πρότζεκτ πολιτισμού», μου λέει ο Ζώης.
Συμπληρώνει ότι ο «Klismos» δεν έγινε από τον Gibbings μόνον του αλλά σε στενή συνεργασία με τη διευθύντρια του ΜΕΤ, Γκιζέλα Ρίχτερ, που ήταν και αρχαιολόγος. Μαθαίνω ότι μετά απ’ αυτή την καρέκλα, δημιούργησε μόνο άλλες δεκαεννέα και μετά είκοσι έξι∙ υπάρχουν και εκατόν τριάντα μεταγενέστερα σχέδια.
Τον ρωτάω αν έχω ακούσει σωστά ότι τα έπιπλα αυτά έχουν ενταχθεί στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της UNESCO. Μου λέει ότι σωστά έχω ακούσει και ότι από μέρα σε μέρα περιμένουν την τελική σφραγίδα.
«Γιατί δεν κάνεις αυτό το διαμέρισμα χώρο επισκέψεων;» του λέω. «Μου δίνεις ιδέες», απαντάει με χαμόγελο. Όπου και να κοιτάξω τα έπιπλα φωνάζουν μια ιστορία. «Πες μου γι’ αυτό το αριστουργηματικό γραφείο», του λέω. «Ήταν του Σαρίδη από το 1927. Βρισκόταν στο γραφείο του στο εργοστάσιο. Ήταν μπροστά σε ένα παράθυρο που ήταν σαν κορνίζα και είχε ανεμπόδιστη θέα στην Ακρόπολη. Το φωτιστικό EB27 είναι και αυτό του 1927, του Γάλλου σχεδιαστή Buquet. Το βρήκα σε μια αποθήκη του εργοστασίου. Ήταν μαύρο και σπασμένο. Αν και δεν μπορούσες να καταλάβεις τι ήταν απ’ τη φθορά, είδα τον φίνο σκελετό του. Είχαμε έναν πολύ ικανό ηλεκτρολόγο στην εταιρεία που έπιαναν τα χέρια του και μου το έφτιαξε. Αργότερα ανακάλυψα προς έκπληξή μου ότι ήταν ανεκτίμητο. Έμαθα πριν από μερικά χρόνια ότι σε μια δημοπρασία πουλήθηκε ένα όμοιο για τριάντα χιλιάδες ευρώ». «Αυτό θα πει να έχεις μάτι», του λέω.
Η άσπρη αφίσα-ταμπέλα είναι, μαθαίνω, η αυθεντική που βρισκόταν στην έκθεση των αρχαϊκών επίπλων του Gibbings στο εργοστάσιο, την οποία εγκαινίασαν οι βασιλείς. Ένα παράξενο αντικείμενο με κουμπιά είναι απ’ το θυροτηλέφωνο και ένα μεταλλικό αντικείμενο είναι η κορδέλα με την οποία έκοβαν τα ξύλα. Πάνω της έχει τη χρονολογία 1893.
Βλέπω μια αυθεντική καρέκλα «Τulip». Πιο δίπλα ένα παλιό ραδιόφωνο του 1953. Ο Ζώης το αγαπάει πολύ, ήταν απ’ το σπίτι του Λευτέρη στο Κολωνάκι και τον θυμάται να ακούει σ’ αυτό μουσική. Πάνω στο τζάκι υπάρχει ένας πίνακας με τριάντα δύο λεπίδες, όσοι ήταν οι πρώτοι εργαζόμενοι στην Κωνσταντινούπολη. Τον έχει φτιάξει ο Ζώης απ’ τις λεπίδες του τόρνου. «Το τζάκι το βρήκες έτσι;» ρωτάω, γιατί είναι εντυπωσιακά επενδεδυμένο. Όχι, λέει, το έφτιαξε ο ίδιος. Ίσως το μοναδικό πράγμα στο σπίτι που δεν έχει την υπογραφή του οίκου Σαρίδη. Ένα σκαμπό, μου λέει, είναι το νούμερο εννέα του Gibbings. Αυτό που κάθομαι είναι ένα ανάκλιντρο, στο οποίο άλλαξε μόνο το ύφασμα. Και στις πολυθρόνες –φυσικά του Gibbings– άλλαξε μόνο το ύφασμα. «Είναι ένα ύφασμα Dedar που μου αρέσει πολύ», σχολιάζει. Μου δείχνει ένα άλλο ύφασμα που είναι του 1962, σε σχέδιο και επιλογή του Gibbings, το οποίο έχει διασωθεί άψογα. «To τραπέζι», μου λέει, «ήταν το νούμερο έξι». Παρατηρώ μια γραφομηχανή και ένα μαγνητόφωνο του ’50. «Από το εργοστάσιο να υποθέσω;» Ο Ζώης κουνάει καταφατικά το κεφάλι. Το μπρούντζινο τραπεζάκι είναι Jansen∙ ήταν συνεργάτης του Maison Jansen στο Παρίσι και τα Κnoll τα έφερε πρώτος ο οίκος Σαρίδη στην Ελλάδα. Δυο χαρακτικά του Αναστάσιου Αλεβίζου, γνωστού με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Τάσσος, κοσμούν τον τοίχο.
Ο εντυπωσιακός καθρέφτης είναι της σειράς «Αdaptee» του Gibbings. Tα κεραμικά του σπουδαίου Ηλία Κουρτζή. Μου λέει ότι αγαπάει πολύ τον πηλό γιατί έχει σχέση με την υπομονή και την ευαισθησία του τεχνίτη.
Το μάτι μoυ πέφτει σε μια ωραία δρύινη βιβλιοθήκη της δεκαετίας του ’80. Το μπαουλάκι πάνω στο τραπέζι ήταν ειδικά φτιαγμένο για τα πούρα του Σαρίδη, γιατί ήταν μανιώδης καπνιστής. Μου δείχνει τα αρχικά του πάνω στο κουτί. «Οι μινιατούρες των αρχαϊκών σχεδίων είναι πολύ σπουδαίες», λέει. «Είχαν πάει στο Tiffany’s της Νέας Υόρκης το 1961 και είχαν μπει στις βιτρίνες με σπάνια διαμάντια πάνω». Ο καθρέφτης στο τραπέζι είναι ένα σχέδιο του Minas και ένας άλλος, εντυπωσιακός, του Γιάννη Μάντζαρη, που είναι creative director της τωρινής εταιρείας Saridis of Athens. «Είδες, έχουμε πολλούς καθρέφτες, θέλουμε να θυμόμαστε τι δεν είμαστε πλέον», σχολιάζει γλυκόπικρα με το πηγαίο του χιούμορ. Παρατηρώ ένα εντυπωσιακό έργο τέχνης. Είναι του μεγάλου Σπυρόπουλου, λέει. Ένας άλλος καναπές στην είσοδο είναι φυσικά Gibbings! Γελάει και του λέω «αλίμονο, τι άλλο θα ήταν». Μέχρι και οι λευκές καρέκλες στην κουζίνα είναι «Klismos», ενώ το όμορφο πορτοκαλί τραπέζι από λάκα είναι από μια άλλη σειρά. «Σ’ αυτό το διαμέρισμα γίνεται κατακλυσμός από “Klismos”», αστειεύομαι. Είναι πράγματι σαν να με κατακλύζει ο «Klismos».
Ρωτάω αν μπορώ να δω την κρεβατοκάμαρα και λέει «ναι» με μεγάλη φυσικότητα. Όπως καταλαβαίνετε, μιλάμε για ένα κρεβάτι-υπερθέαμα, φυσικά και εδώ με την υπογραφή του Gibbbings. Ξεχωρίζω ένα υπέροχο, ντελικάτο γαλλικό έπιπλο. «Από αυτά που αγαπούσε ο Λευτέρης», μου λέει ο Ζώης. Προσέχω ένα ωραίο έργο του Τέτση και ένα άλλο του Ξενάκη. Το σπίτι είναι γεμάτο κρυμμένους άσους.
Βγαίνοντας απ’ το υπνοδωμάτιο, λέω στον Ζώη μισοαστεία μισοσοβαρά ότι νιώθω πως είμαι εντελώς κομπλέ, ότι δεν ξέρω αν τα μάτια μου αντέχουν περισσότερη ομορφιά και άλλη πληροφορία. Λέει ότι με καταλαβαίνει.
Στην πόρτα τον ρωτάω κάτι τελευταίο, αλλά πολύ χρήσιμο. Αν σήμερα θέλουμε μια καρέκλα «Klismos», μπορούμε να την αποκτήσουμε; Μου απαντάει ότι η Saridis of Αthens έχει 5.000 σχέδια μοντέλων όλων των ιστορικών εποχών, που κατασκευάζονται από εξειδικευμένους τεχνίτες οι οποίοι ακολουθούν πιστά τις παλιές μεθόδους και τεχνικές. Kάθε έπιπλο φτιάχνεται στο χέρι με ακρίβεια, από τα αυθεντικά σχέδια. Oπότε, μπορούμε να φτιάξουμε όποιο σχέδιο του Gibbings θέλουμε. Του λέω ότι θα αγοράσω άμεσα ένα πήλινο γουρουνάκι και θα ξεκινήσω οικονομίες με σκοπό να αποκτήσω την πολυπόθητη καρέκλα.
Φεύγοντας νομίζω ότι είδα τον Gibbings να περπατάει στο απέναντι πεζοδρόμιο δίπλα στον μικρόσωμο Σαρίδη. Ναι, μπήκα βαθιά στην οικογενειακή ιστορία του οίκου και το πιο σημαντικό είναι ότι έμαθα κι άλλες λεπτομέρειες που δεν είναι για άρθρο, αλλά για μυθιστόρημα.
