Ο «καθρέφτης μάγισσα»
Μία "αντικλεπτική" εφεύρεση της Αναγέννησης, που ανανέωσε και την προοπτική στη ζωγραφική
*
Ο JAN VAN EYCK, στον πίνακά του Ο Γάμος των Αρνολφίνι, δείχνει έναν κυρτό καθρέφτη που προβάλλει αυτό που βλέπουν τα πρόσωπα που είναι απέναντί μας, και που θα ήταν αδύνατο να δούμε διαφορετικά. Αργότερα μερικοί ζωγράφοι, όπως ο Canaletto, δεν έκρυβαν ότι έκαναν χρήση της "camera obscura", ενώ άλλοι μεταχειρίζονταν μία σειρά από καθρέφτες ή κάποιους κοίλους καθρέφτες που προβάλλουν την εικόνα στον καμβά πριν ζωγραφιστεί. Τα πειράματα του David Hockney είναι συναρπαστικά, ειδικά εκείνα που έκανε στη Φλωρεντία με τους βοηθούς του για την αναπαραγωγή της περίφημης ταμπλέτας του Brunelleschi. Τη στιγμή που ο ήλιος φωτίζει το Βαπτιστήριο μπροστά από το Duomo, εγκατέστησε έναν κοίλο καθρέφτη στη σκιά μιας εξώπορτας που αναπαρήγαγε πιστά την εικόνα του Βαπτιστηρίου πάνω σε ένα λευκό χαρτόνι που είχε τοποθετηθεί μπροστά του. Όπως το είχε πράξει και ο ίδιος ο Brunelleschi, χρησιμοποιώντας έναν καθρέφτη για να απεικονίσει την εφεύρεση της προοπτικής.
Cahiers de l' imaginaire
Μία μέρα, ένα αντικείμενο: ο καθρέφτης "μάγισσα"
Μία σειρά άρθρων στην γαλλική εφημερίδα Le Monde για χρηστικά αντικείμενα με πρωτότυπο ντιζάιν
Anne-Lise Carlo
Le Monde, 6 Μαϊου 2020
*
Να λοιπόν που είμαστε περιορισμένοι... και με τα ίδια αντικείμενα κάθε μέρα γύρω μας. Για να αλλάξουμε διάθεση, ας ρίξουμε σ' αυτά μία άλλη ματιά. Σήμερα, σειρά έχει ο καθρέφτης "μάγισσα". Δημιουργήθηκε τον 15ο αιώνα για να παρακολουθούνται με την άκρη του ματιού οι πελάτες ενός καταστήματος, αλλά υπήρχε και η υπόνοια ότι διέθετε μαγικές δυνάμεις. Σήμερα είναι ένα κλασικό περιζήτητο αντικείμενο εσωτερικού ντιζάιν.
Η ονομασία αυτού τού καθρέφτη με το κυρτό σχήμα άλλαξε αρκετές φορές ανάλογα με τις εποχές. Αρχικά ονομάστηκε "καθρέφτης του τραπεζίτη", για να περιγράψει την πρώτη χρήση του όπως εμφανίστηκε στη Βόρεια Ευρώπη τον 15ο αιώνα. Επέτρεπε στους εμπόρους να παρακολουθούν με την άκρη του ματιού τους πελάτες ενός καταστήματος ή φαρμακευτικού εργαστηρίου χωρίς να σηκώνονται από το γραφείο τους. Οι φλαμανδοί ζωγράφοι ήταν οι πρώτοι που πειραματίστηκαν με τις πολλαπλές οπτικές γωνίες αυτού του αντικειμένου, το οποίο και εισήγαγαν στους πίνακές τους. Ο Jan van Eyck με τον πίνακά του Ο Γάμος των Αρνολφίνι (1434), ο Petrus Christus με τον Χρυσοχόο στο εργαστήριό του (1449) ή ο Quentin Massys με τον Αργυραμοιβό και τη Σύζυγό του (1514) εμφανίζουν μέσα στους κυρτούς καθρέφτες δεύτερα πλάνα πλούσια σε νέους χαρακτήρες , δίνοντας έτσι βάθος στις ζωγραφισμένες σκηνές.
Πολύ γρήγορα όμως, αποδίδονται επίσης σε αυτό το καμπυλωτό καθρέφτη μαγικές δυνάμεις, και τότε ονομάζεται "μάτι μάγισσας", χρησιμεύοντας ως προληπτική προστασία των κατοικιών. Οι υπηρέτες των αστικών σπιτιών τούς φοβούνται επειδή πιστεύουν ότι θα βρίσκονται συνεχώς υπό παρακολούθηση. Το αντικείμενο γίνεται έτσι μία πρώιμη εκδοχή των καμερών παρακολούθησης. Φωτίζοντας τις σκοτεινές γωνίες, η ικανότητά του να διαχέει το φως βρίσκει ολοένα και περισσότερους θιασώτες στην εσωτερική διακόσμηση όπου κατέχει μια σταθερή θέση.
Με την προσθήκη ενός επιχρυσωμένου μεταλλικού πλαισίου, υιοθετείται στην Γαλλία κατά τη δεκαετία του '40 μία νέα ακόμη ονομασία, με τον κυρτό καθρέφτη να ονομάζεται και "καθρέφτης ήλιος". Ο Gilbert Poillerat (1902-1988), γάλλος διακοσμητής και καλλιτέχνης σιδηρουργός που εκπαιδεύτηκε στη σχολή Boulle, του πρόσεφερε μία από τις πιο όμορφες εκδοχές του με το Chaty Vallauris. Κατασκευασμένος στις Alpes-Maritimes, αυτός ο καθρέφτης έγινε πολύ της μόδας στη δεκαετία του '50 και εξακολουθεί και σήμερα να πωλείται πολύ ακριβά σε ορισμένες δημοπρασίες για πρωτότυπα κομμάτια.
Στις μέρες μας, ο κυρτός καθρέφτης παραμένει ένα κλασικό και πολύ περιζήτητο αντικείμενο για εσωτερικούς ντιζαϊνάτους χώρους, το οποίο αναζητείται συχνά σε παζάρια με αντίκες. Τοποθετώντας μάλιστα αρκετούς απ' αυτούς σε έναν τοίχο, οι διαφορετικές αντανακλάσεις δίνουν πραγματικά την εντύπωση ότι μεγαλώνει ο χώρος. Πρόκειται επομένως για έναν αληθινό... μαγικό καθρέφτη! Η εταιρεία Sentou κυκλοφόρησε πρόσφατα μία πολύ εκλεπτυσμένη επανέκδοση που την ονόμασε εξάλλου Endora, από το όνομα της πληθωρικής πεθεράς της θρυλικής σειράς Η Μάγισσα (250 ευρώ).
Anne-Lise Carlo
Μτφ. Σ.Σ.
