Μα σε τι χρησιμεύει η Κιμ Καρντάσιαν;
"Η Κιμ Καρντάσιαν με την πορνοταινία της, το reality show της, τον λογαριασμό της στο Instagram, τις στολές της, το μακιγιάζ της, το χρήμα της, τις παρεκτροπές της και την οικογένειά της, είναι η αληθινή θεά της εποχής μας."
Ο Ignace Fambeaux, ο συνάδελφός μας από το περιοδικό Trou Noir [Μαύρη Τρύπα –σ.σ.], ανακαλύπτει κάθε μήνα την έννοια του σύμπαντος στις πιο μικρές του λεπτομέρειες. Σήμερα αποκρυπτογραφεί ένα φαινόμενο που φαίνεται απλό αλλά παρουσιάζει μία τρομερή μεταφυσική πολυπλοκότητα: την Κιμ Καρντάσιαν.
lundimatin#282, 16 Απριλίου 2021
ΕΚΤΟΣ από την 150η επέτειο της έναρξης της Παρισινής Κομμούνας στις 18 Μαρτίου, μια άλλη σημαντική επέτειος δεν γιορτάστηκε, κατά τη γνώμη μου, όπως θα έπρεπε. Τρεις μέρες αργότερα, θα μπορούσαμε πράγματι να γιορτάσουμε την 14η επέτειο της σεξοταινίας που έκανε την Κιμ Καρντάσιαν διάσημη. Στις 21 Μαρτίου 2007, η εταιρεία παραγωγής πορνογραφικών ταινιών Vivid κυκλοφόρησε την ταινία Kim Kardashian, Superstar, που γυρίστηκε το 2002 σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο με μία βιντεοκάμερα τσέπης. Δείχνει το μελλοντικό είδωλο να κάνει σεξ με τον Ρέι Τζι, έναν δευτεράντζα τραγουδιστή R&B. Για την Κιμ, που ήταν μόνο γνωστή τότε ως μία από τις κόρες του Ρόμπερτ Καρντάσιαν (ο οποίος υπήρξε δικηγόρος του Ο. Τζέι Σίμπσον) και φίλη της στάρλετ Πάρις Χίλτον, η επιτυχία ήταν απόλυτη. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, και έπειτα από τον θόρυβο που προκλήθηκε από το βίντεο, το κανάλι Ε! (που είχε ήδη κάνει την Πάρις Χίλτον διάσημη με το The Simple Life) πρότεινε στους Καρντάσιαν να κάνουν μία εκπομπή ριάλιτι βασισμένη στην καθημερινή τους ζωή. Η απίστευτη οικογένεια Καρντάσιαν θα εκτόξευε την Κιμ Κ. ανάμεσα στις πιο προβεβλημένες διασημότητες. Μία σταρ είχε γεννηθεί.
Ωστόσο, από τότε, η Κιμ δέχεται σωρεία επικρίσεων. Τη λένε υλίστρια και επιφανειακή. Δίνει στους νέους μια κακή εικόνα. Εκτός αυτού, δεν έχει ιδιαίτερο ταλέντο. Δεν έγινε γνωστή για τη δουλειά της. Γεννήθηκε πλούσια και έγινε γνωστή μέσω μιας πορνοταινίας και μιας εκπομπής ριάλιτι. Είναι ο εφιάλτης των εραστών της αξιοκρατίας που υποστηρίζουν ότι όλοι όσοι εργάζονται σκληρά ανταμείβονται, και ότι οι υψηλότερες θέσεις λαμβάνονται από τους πιο άξιους. Λένε ότι η Muriel Pénicaud [Γαλλίδα επιχειρηματίας, πρώην υπουργός Εργασίας - σ.σ.] βγάζει σπυριά στο άκουσμα του ονόματός της. Ακόμα και ο Μπαράκ Ομπάμα την επικρίνει!
Η ύπαρξή της αποτελεί ύβρις απέναντι σε μία κοινωνία που δοξάζει τη σκληρή δουλειά και την αξία. Αυτό που μας κάνει η Κιμ Κ. να καταλάβουμε είναι πως υπάρχει πρόβλημα με την τρέχουσα αντίληψή μας για τις σταρ. Είναι αυτή η οριακή περίπτωση που μας κάνει να αμφισβητούμε αυτήν την έννοια που φαίνεται ανώδυνη και απλή στην κατανόηση, αλλά είναι ωστόσο πολύ περίπλοκη, γεμάτη μεταφυσικές αποχρώσεις και θεολογικές σοφιστείες. Πράγματι, η εικόνα μας για τη σταρ που είναι γνωστή για το ταλέντο της (ο τραγουδιστής τραγουδάει, ο ηθοποιός παίζει θέατρο, ο ποδοσφαιριστής παίζει ποδόσφαιρο, κ.λπ.) έρχεται σε άμεση αντίφαση με την ύπαρξη της Κιμ Κ. που δεν είναι γνωστή για τίποτα και παρ’όλα αυτά είναι μία προβεβλημένη σταρ. Μοιάζει να είναι μια γιγαντιαία ανωμαλία, μια μεγάλη απάτη, μέσα σε ένα σύστημα μιντιακής ψυχαγωγίας που τρελάθηκε. Τι είναι λοιπόν η Κιμ Καρντάσιαν; Πώς να κατανοήσουμε αυτό το φαινόμενο;
Πρέπει να ανατρέξουμε στη γέννηση του σύγχρονου σταρ-σύστεμ στις αρχές του εικοστού αιώνα. Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Eva Illouz, ο σκοπικός καπιταλισμός εμφανίστηκε ακριβώς εκείνη την περίοδο... Είναι η στιγμή που η οικονομία ιδιοποιείται το βλέμμα και την αναπαράσταση ως δυνητικές πηγές κέρδους. Και οι πρώτοι σταρ θα προέλθουν από τον κινηματογράφο.
Η νεοσύστατη κινηματογραφική βιομηχανία θα εφεύρει το σταρ-σύστεμ εκ του μηδενός για οικονομικούς σκοπούς. Ενώ μέχρι τότε οι ταινίες δεν ανέφεραν ποτέ τα ονόματα των ερμηνευτών τους, από τη δεκαετία του 10 και μετά θα αναδειχθούν οι σταρ του κινηματογράφου ως επιχειρηματική στρατηγική. Το οικονομικό όφελος θα προκύψει από την επιθυμία των θεατών να δουν μια ταινία όχι για την ιστορία της ή την ποιότητα της παραγωγής της, αλλά περισσότερο για τη σταρ που πρωταγωνιστεί σε αυτήν. Από την αρχή, είναι σαφές ότι η σταρ έρχεται πρώτη σε σχέση με την ταινία, η οποία χρησιμεύει μόνο ως όχημα αυτού που αντιπροσωπεύει, της προσωπικότητάς της. Το να δημιουργείς και να συντηρείς σταρ, όπως και το να πουλάς την εικόνα μιας σταρ περισσότερο κι από μια ταινία, είναι επομένως ένα παλιό επιχειρηματικό μοντέλο. Είναι στη φύση της βιομηχανίας κινηματογράφου να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο.
Η περίπτωση της ηθοποιού και σταρ του Χόλιγουντ Μπέτυ Ντέιβις είναι από την άποψη αυτή ιδιαίτερα αποκαλυπτική. Το γραφείο Τύπου του στούντιό της ξεκίνησε να την παρουσιάζει ως "κοκέτα". Την έβαζαν να υποδύεται την έντιμη αστή, με αποτέλεσμα η καριέρα της να μένει στάσιμη. Στη συνέχεια, καθώς παραμερίστηκε, ερμήνευσε για ένα άλλο στούντιο τον ρόλο μιας femme fatale με μεγάλη επιτυχία και σε σύντομο χρονικό διάστημα η δημόσια εικόνα της και το βιογραφικό της ανακατασκευάστηκαν. Θα παίζει στο εξής ρόλους προσαρμοσμένους στη "νέα" της προσωπικότητα ως βαμπ. Το ίδιο συνέβη και με την ηθοποιό Μαίρη Πίκφορντ, τη "μικρή αρραβωνιαστικιά της Αμερικής", όπως την αποκάλεσαν, η οποία έγινε εξαιρετικά δημοφιλής παίζοντας ρόλους αθώων νεαρών κοριτσιών, καταλήγοντας να παίζει εφηβικούς ρόλους μέχρι τα σαράντα της χρόνια.
Επομένως υπάρχει πρώτα η σταρ με την προσωπικότητά της, την ιστορία της και τη δημόσια εικόνα της, που διαμορφώνονται από την κινηματογραφική βιομηχανία, και μετά ακολουθεί η ηθοποιός ή ο ηθοποιός και η ερμηνεία του. Η σταρ του κινηματογράφου δεν κάνει κάτι άλλο από το να παίζει το συγκεκριμένο ρόλο της σταρ που της έχει ανατεθεί, προσποιούμενη ότι παίζει άλλο ρόλο. Η μυθοπλασία είναι επομένως παντού: στον χαρακτήρα που ερμηνεύεται στην ταινία, και στο δημόσιο πρόσωπο που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μυθιστορηματικού προσώπου. Το αποτέλεσμα είναι ότι η σταρ αντιπροσωπεύει συχνά με στερεοτυπικό τρόπο ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητάς της: "ρέμπελη", "αστεία", "αθώα" κ.λπ.
Η σταρ του κινηματογράφου είναι κατά κάποιον τρόπο μια μήτρα για το σύγχρονο σταριλίκι. Αυτό το μοντέλο έχει εξαπλωθεί σε πολλούς τομείς: στη μουσική, την τέχνη, τη μόδα, την πολιτική, το πανεπιστήμιο, κ.λπ. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας είναι, για παράδειγμα, ιδιαίτερα ορατός στον αθλητισμό: ορισμένοι αθλητές έχουν γίνει πολύ μεγάλοι σταρ, όπως οι αστέρες των ταινιών, αλλά αυτό δεν συνδέεται πάντα με την εξαιρετική αθλητική τους απόδοση, αλλά πολύ περισσότερο με την προσωπικότητά τους που τους κάνει πολύ δημοφιλείς. Οι διαφημιστές λυγουρεύονται αυτές τις δημόσιες προσωπικότητες, που θα ενσαρκώσουν τη δύναμη, τον ανδρισμό ή, αντίθετα, θα παρουσιάσουν μία συμπαθητική πλευρά.
Το σταριλίκι αυτό που προέρχεται από τον κινηματογράφο διαμορφώνει τώρα την κοινωνία μας. Είναι μια επιχειρηματική στρατηγική τόσο αποτελεσματική που μπόρεσε και εξαπλώθηκε σε όλους τους τομείς, σχηματίζοντας έτσι ένα είδος παράλληλου κόσμου, μια μυθολογία με πολύ πραγματικά αποτελέσματα. Συνδέει την καπιταλιστική επιταγή - να δημιουργείται αξία, να βγαίνουν χρήματα με χρήματα - με τις φετιχιστικές αναπαραστάσεις που η κοινωνία δημιουργεί για τον εαυτό της. Το σταρ-σύστεμ είναι ο σύγχρονος Όλυμπος. Οι σταρ είναι οι άγιοι του καπιταλισμού.
"Οι σταρ υπάρχουν για να αντιπροσωπεύουν διάφορους τύπους τρόπου ζωής και τρόπους κατανόησης της κοινωνίας, που ασκούνται ελεύθερα σε συνολικό επίπεδο", έλεγε ο Γκυ Ντεμπόρ. Η σταρ είναι επομένως η ενσάρκωση ενός τρόπου ζωής, μιας προσωπικότητας, που αντιπροσωπεύει έναν ορισμένο τρόπο κατανάλωσης ανάμεσα σε άλλους. "Η σταρ της κατανάλωσης, μολονότι είναι εξωτερικά η αναπαράσταση διαφορετικών τύπων προσωπικότητας, δείχνει ότι κάθε ένας από αυτούς τους τύπους έχει εξίσου πρόσβαση στο σύνολο της κατανάλωσης, όπου βρίσκει αυτά που τον ευχαριστούν."
Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον κόσμο της κατανάλωσης και αναλαμβάνει να ενσαρκώσει όλους τους τύπους των ιδανικών προσωπικοτήτων, σαν να είναι διαφορετικές αγορές που προσφέρονται για στόχευση.
Η Κιμ Καρντάσιαν δεν είναι επομένως μία νέου τύπου σταρ, που θα την έκανε γνωστή το τίποτα. Είναι η πιο καθαρή μορφή σταρ. Σε αυτόν τον πραγματικά αντεστραμμένο κόσμο, όπου αυτό που έχει σημασία είναι αυτό που αντιπροσωπεύει η σταρ και όχι αυτό που κάνει, δεν απασχολεί την Κιμ Κ. το να έχει ένα ταλέντο ή ένα έργο που θα νομιμοποιούσε κοινωνικά την θέση της. Είναι σταρ από μόνη της, είναι γνωστή μόνο για την προσωπικότητά της, για αυτό που αντιπροσωπεύει και δεν χρειάζεται να το δικαιολογήσει με οποιαδήποτε δραστηριότητα που θα χρησίμευε ως λούστρο.
Φωτίζει ωμά αυτό που είναι η σταρ. Το βερνίκι αυτό της κοινωνικής νομιμοποίησης υπάρχει μόνο για να κρύψει την αμηχανία μας, αυτό που αρνούμαστε να δούμε: ζούμε σε έναν μαγικό κόσμο, και οι πράξεις μας καθοδηγούνται από φετίχ που τοποθετούμε στον ουρανό, που λατρεύουμε, και στα οποία προβάλλουμε υπεράνθρωπες ιδιότητες. Το να θέλουμε οι σταρ να φαίνονται χρήσιμοι είναι ένας τρόπος να τους επαναφέρουμε σε μία υλική υπόσταση, πείθοντας τον εαυτό μας ότι αυτή η υπερφυσική διάσταση δεν υπάρχει.
Έτσι, οι ζωές μας υπαγορεύονται από αφηρημένες έννοιες και φετίχ. Υποτασσόμαστε στην αφηρημένη επιταγή της καπιταλιστικής αξιοποίησης, ενώ ταυτόχρονα λατρεύουμε μυθικές μορφές που αποτελούν έναν τρόπο αναπαράστασης του εαυτού μας και της κοινωνίας μας. Η Κιμ Καρντάσιαν, με το σώμα της που τονίζει ακραία τη θηλυκότητα, και το μακιγιάζ με περίγραμμα που ανασυνθέτει το πρόσωπό της, είναι ένα τοτέμ, ένα γλυπτό με εξαιρετικά στυλιζαρισμένα σχήματα που υποτίθεται ότι ενσωματώνει ένα ιδεώδες. Επιπλέον, η Κιμ Καρντάσιαν, είτε το θέλουμε, είτε όχι, και άσχετα με τις όποιες κριτικές που μπορούν να τις απευθύνονται, θα υπάρχει πάντα όσο θα φέρνει χρήματα και θα ανταποκρίνεται στην επιτακτική ανάγκη της καπιταλιστικής αξιοποίησης που είναι η μόνη που έχει σημασία.
‘Ετσι, η Κιμ Κ. είναι άχρηστη, όπως το εννοούν οι υπέρμαχοι της αξιοκρατίας. Ωστόσο, η κοινωνία μας δεν διέπεται από την χρησιμότητα, αλλά από την αποτίμηση. Επομένως δεν είναι χρήσιμη, αλλά είναι κεντρική. Είναι ο αρχαίος φετιχισμός προσαρμοσμένος στον καπιταλισμό. Η Κιμ Καρντάσιαν με την πορνοταινία της, το reality show της, τον λογαριασμό της στο Instagram, τις στολές της, το μακιγιάζ της, το χρήμα της, τις παρεκτροπές της και την οικογένειά της, είναι η αληθινή θεά της εποχής μας.
Ignace Fambeaux
