Φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο
Η άχρηστη σφαγή
Πρόεδρος Λούλα : "Έγινε μια σφαγή και νομίζω ότι είναι σημαντικό να διερευνηθούν οι συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη. Μέχρι στιγμής, έχουμε μόνο την εκδοχή της πολιτειακής κυβέρνησης [του Ρίο] και υπάρχει κόσμος που θέλει να μάθει αν όλα συνέβησαν όπως λένε".
Η επιχείρηση που ξεκίνησε η κυβέρνηση του Ρίο ντε Τζανέιρο αυτή την εβδομάδα — και που είχε ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 121 επιβεβαιωμένους θανάτους — προκάλεσε σοκ λόγω της βιαιότητάς της και της έκθεσης χιλιάδων κατοίκων των κοινοτήτων της Penha και του Alemão. Παρά την υποτιθέμενη επιτυχία που διακήρυξε ο κυβερνήτης Cláudio Castro (μέλος του ακροδεξιού κόμματος Partido Liberal -σ.σ.), πρόκειται για μια ακόμη σφαγή που προκάλεσε η δημόσια εξουσία, η οποία φέρνει πόνο στους κατοίκους και δεν κλονίζει καθόλου το οργανωμένο έγκλημα.
"Το Comando Vermelho, από την εμφάνισή του, επεκτείνεται σταθερά. Δεν υπήρξε καμία στιγμή παρακμής, παρόλο που είναι ο προτιμώμενος στόχος των επιχειρήσεων και παρόλο που στις περιοχές του Comando Vermelho έλαβαν χώρα οι περισσότερες σφαγές σε αστυνομικές επιχειρήσεις. Επομένως, αυτό το είδος δράσης έχει αποδειχθεί εντελώς αναποτελεσματικό όσον αφορά την πρόοδο του ένοπλου εδαφικού ελέγχου", λέει η Carolina Grillo, καθηγήτρια και συντονίστρια της Ομάδας Μελέτης των Νέων Παράνομων Πρακτικών στο Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο Fluminense (Geni/UFF), σε συνέντευξή της στο Portal Vermelho.
Η τελευταία αστυνομική επιχείρηση ήταν η φονικότερη από όσες έχουν πραγματοποιηθεί στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ξεπερνώντας ακόμη και τη σφαγή του Carandiru, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 111 κρατουμένων το 1992, στην πόλη του Σάο Πάολο. Τρεις από τις πιο θανατηφόρες επιχειρήσεις στην πολιτεία του Ρίο από το 2007 πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας του Cláudio Castro: εκτός από την πιο πρόσφατη, στο ιστορικό του περιλαμβάνονται η επιχείρηση στο Jacarezinho, το 2021, με 28 θύματα, και η επιχείρηση στη Vila Cruzeiro, το 2022, με 23 θύματα.
Επιπλέον, από την ανάληψη της εξουσίας από τον Castro στα τέλη Αυγούστου 2020, οι επιχειρήσεις έχουν προκαλέσει συνολικά 1.886 νεκρούς. Τα στοιχεία συλλέχθηκαν από το Geni/UFF. Την ίδια περίοδο, το Comando Vermelho αναπτύχθηκε όχι μόνο στο Ρίο, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών των πολιτοφυλακών, αλλά και σε όλες σχεδόν τις πολιτείες της Βραζιλίας, εκτός από τις διεθνείς συνδέσεις της.
Για την Carolina Grillo, η επίλυση αυτού του προβλήματος εξαρτάται από την αναπροσαρμογή των πολιτικών ασφάλειας και τη συντονισμένη εφαρμογή μιας σειράς μέτρων, μεταξύ των οποίων επιχειρήσεις συγκέντρωσης πληροφοριών και κοινωνικές επενδύσεις που θα ανοίξουν πραγματικά νέες προοπτικές για τους νέους που συνεχίζουν να προσελκύονται μαζικά από το εμπόριο ναρκωτικών.
Διαβάστε τη συνέντευξη παρακάτω.
Portal Vermelho: Αξιολογώντας τα στοιχεία που έχουν έρθει στο φως μέχρι στιγμής, πώς εκτιμάτε την επιχείρηση που πραγματοποιήθηκε στα συγκροτήματα κατοικιών Penha και Alemão αυτή την εβδομάδα;
Carolina Grillo: Αυτή η επιχείρηση σχεδιάστηκε γνωρίζοντας ότι θα ήταν μια σφαγή, επειδή τα συγκροτήματα της Penha και του Alemão είναι γνωστά ως τα πιο οχυρωμένα εδάφη υπό την κυριαρχία του Comando Vermelho. Έτσι, η αστυνομία γνώριζε την ένοπλη αντίσταση που θα συναντούσε και, για αυτόν ακριβώς τον λόγο, κινητοποίησε 2.500 άνδρες, ελικόπτερα, θωρακισμένα οχήματα και στρατηγικές πολέμου.
Τώρα, η επιλογή αυτής της προσέγγισης, η πραγματοποίηση της ίδιας της επιχείρησης, αποκαλύπτει μια αδιαφορία για το δικαίωμα στη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα του πληθυσμού που ζει σε αυτά τα εδάφη, επειδή ήταν ήδη γνωστό ότι θα ήταν μια σφαγή.
Ο θάνατος τεσσάρων αστυνομικών δείχνει την ανευθυνότητα των δημόσιων αρχών απέναντι στους ίδιους τους υπαλλήλους τους. Ωστόσο, αποκαλύπτει και ένα άλλο στοιχείο: η αναλογία μεταξύ των τεσσάρων αυτών θανάτων και των 117 άλλων θανάτων, σε μια υποτιθέμενη σύγκρουση με την αστυνομία, είναι 1 θάνατος αστυνομικού προς 29 των υπολοίπων. Αυτό αποτελεί σαφή ένδειξη κατάχρησης βίας και πιθανής εκτέλεσης χωρίς δίκη. Σύμφωνα με τα διεθνώς αποδεκτά κριτήρια, η αναλογία που μπορεί να υποδηλώνει σύγκρουση είναι 1 προς 3.
Εδώ και 40 χρόνια, εφαρμόζεται σχεδόν ο ίδιος τύπος επιχειρήσεων για την καταπολέμηση των εγκληματικών οργανώσεων και αυτό δεν έχει αποφέρει κανένα αποτέλεσμα. Κατά την άποψή σας, πώς είναι δυνατόν να "αφοπλιστεί αυτή η βόμβα";
Οι πολιτικές δημόσιας ασφάλειας στο Ρίο ντε Τζανέιρο επικεντρώνονται σε αστυνομικές επιχειρήσεις ένοπλης εισβολής στις φαβέλες. Αυτή είναι η κύρια μέθοδος καταπολέμησης του εγκλήματος, η οποία εφαρμόζεται εδώ και τέσσερις δεκαετίες και, στην πραγματικότητα, δεν έχει αποδώσει αποτελέσματα.
Το Comando Vermelho, από την εμφάνισή του, επεκτείνεται σταθερά. Δεν υπήρξε καμία στιγμή παρακμής, παρόλο που αποτελεί τον κυριότερο στόχο των επιχειρήσεων και παρόλο που στις περιοχές του Comando Vermelho έλαβαν χώρα οι περισσότερες σφαγές κατά τη διάρκεια αστυνομικών επιχειρήσεων. Επομένως, αυτός ο τύπος δράσης έχει αποδειχθεί εντελώς αναποτελεσματικός όσον αφορά την προώθηση του ένοπλου εδαφικού ελέγχου. Η ίδια η αστυνομία χρησιμοποιεί την έκφραση "σκούπισμα πάγου" για να αναφερθεί στο έργο που επιτελεί.
Ομοίως, έχουν εφαρμοστεί πολιτικές αύξησης της φυλάκισης και εξόντωσης φτωχών νέων, κατοίκων των παραγκουπόλεων, οι οποίοι είναι αναντικατάστατοι από την άποψη των οικογενειών τους, αλλά είναι εναλλάξιμοι από την άποψη του Comando Vermelho.
Ακόμη και οι ηγέτες, όταν συλλαμβάνονται, ελέγχουν το εμπόριο ναρκωτικών από τη φυλακή, ή όταν σκοτώνονται, αντικαθίστανται αμέσως, επειδή δεν λείπουν υποψήφιοι για να αναλάβουν ηγετικές θέσεις στις εγκληματικές οργανώσεις.
Με άλλα λόγια, αυτές οι ενέργειες βλάπτουν και διακόπτουν τη ζωή των κατοίκων των φαβέλων — οι οποίοι στερούνται σχολείων και μονάδων βασικής υγείας, εμποδίζονται να πάνε στη δουλειά, βιώνουν τρομοκρατικές εμπειρίες, πεθαίνουν ή χάνουν τους αγαπημένους τους και βιώνουν ανεπανόρθωτα τραύματα — αλλά δεν επηρεάζουν καθόλου τη συνέχιση της πολεμικής δύναμης του Comando Vermelho. Μάλιστα, αμέσως μετά το τέλος της επιχείρησης, τα καταστήματα πώλησης ναρκωτικών άρχισαν να λειτουργούν ξανά στα συγκροτήματα της Penha και του Alemão, τα οποία εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Comando Vermelho.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να αλλάξει αυτό το είδος πολιτικής...
Είναι απαραίτητο να υπάρξει ένας πλήρης αναπροσανατολισμός των πολιτικών δημόσιας ασφάλειας, ώστε να εφαρμόζονται με λιγότερη βία και περισσότερη ευφυΐα, με στόχο την πραγματική εξάρθρωση αυτών των εγκληματικών οργανώσεων. Απαιτούνται έρευνες που να στοχεύουν τις οικονομικές βάσεις αυτών των οργανώσεων, να ρυθμίζουν τις αγορές που εκμεταλλεύονται αυτές οι ομάδες, οι οποίες δεν είναι μόνο οι αγορές ναρκωτικών, αλλά και άλλες νόμιμες αγορές.
Είναι επίσης απαραίτητο να καταβληθεί προσπάθεια για την εξάρθρωση των πιο δύσκολων δικτύων, όπως έκανε η επιχείρηση Carbono Oculto (Κρυμμένος Άνθρακας) της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας, η οποία κατάφερε να αποκαλύψει τη σύνδεση μεταξύ του PCC [Primeiro Comando da Capital, συνδικάτο του οργανωμένου εγκλήματος - σ.σ.] και των fintechs με έδρα στη Faria Lima [χρηµατοπιστωτικό κέντρο στο Σάο Πάολο -σ.σ.], που αφορούσε μεγάλα ποσά κεφαλαίων τα οποία επανεπενδύονταν στην αγορά ναρκωτικών, όπλων και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων.
Μια άλλη πρόσφατη επιχείρηση της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας κατάφερε να εξαρθρώσει ένα εργοστάσιο κατασκευής τουφεκιών, το οποίο είχε την ικανότητα να παράγει έως και τρεις χιλιάδες μονάδες ετησίως και να προμηθεύει τις φαβέλες του Comando Vermelho. Αυτού του είδους οι επιχειρήσεις έχουν την ικανότητα να εξαρθρώνουν το οργανωμένο έγκλημα με πολύ πιο αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο. Και μπορούν να πραγματοποιηθούν χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός, χωρίς να προκαλέσουν θύματα αθώων στο δρόμο.
Είναι επίσης απαραίτητο να εμποδιστεί η συμμετοχή δημόσιων λειτουργών, ομάδων εντός των ίδιων των αστυνομικών αρχών, που διατηρούν σχέσεις δωροδοκίας, εκβιασμού και αγοράς και πώλησης όπλων και ναρκωτικών με αυτές τις οργανωμένες εγκληματικές ομάδες.
Σε αυτό το πλαίσιο, πώς αξιολογείτε προτάσεις όπως τη συνταγματική αναθεώρηση για τη Δημόσια Ασφάλεια ή εκείνες που αυξάνουν τις ποινές για τα μέλη συμμοριών και για τα εγκλήματα παρακολούθησης;
Η PEC [συνταγματική αναθεώρηση - σ.σ.] της Δημόσιας Ασφάλειας έχει ορισμένα σημαντικά στοιχεία, όπως η συνταγματική επικύρωση μιας σειράς διαδικασιών που είχαν ήδη υιοθετηθεί, αλλά έπρεπε να επισημοποιηθούν, πέραν του ζητήματος της ενοποίησης του συστήματος δημόσιας ασφάλειας και της θέσπισης ορισμένων κριτηρίων για την κατανομή των πόρων. Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά. Ωστόσο, δεν αποτελούν λύση για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Η λύση δεν θα προέλθει από νομοθετικές προτάσεις, αλλά από εκτελεστικές ενέργειες, με σκοπό την αναδιαμόρφωση των πρακτικών καταστολής του εγκλήματος, ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικές.
Όσον αφορά τις προτάσεις για αύξηση των ποινών, είναι το ίδιο πράγμα. Υπάρχει αυτή η επιμονή να πιστεύουμε ότι η αύξηση των ποινών μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα, όταν στην πραγματικότητα το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει τον πληθυσμό των φυλακών, επειδή οι άνθρωποι μένουν φυλακισμένοι για περισσότερο χρόνο, κάτι που οδηγεί επίσης στην αύξηση της δύναμης των συμμοριών, δεδομένου ότι αυτές ελέγχουν τις φυλακές.
Επιπλέον, η αύξηση των ποινών δεν έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Οι άνθρωποι που εισέρχονται σε αυτές τις οργανώσεις γνωρίζουν ότι θα φυλακιστούν ή θα σκοτωθούν. Δεν υπάρχει λογικός υπολογισμός, και η διάρκεια της ποινής για κάθε έγκλημα δεν είναι κάτι που λαμβάνεται υπόψη από αυτά τα παιδιά. Γενικά, οι περισσότεροι εισέρχονται πολύ νέοι στα δίκτυα του εμπορίου ναρκωτικών — σε ηλικία 13, 15 ετών. Είναι πολύ νέοι και δεν κάνουν καμιά λογική σκέψη. Είναι απλώς νέοι που στερούνται ευκαιριών σε μια χώρα με εξαιρετικές ανισότητες και καταλήγουν να ακολουθούν αυτόν τον δρόμο.
Αυτό αντανακλά την απουσία στήριξης από το κράτος, την απουσία πολιτικών υποστήριξης ώστε οι οικογένειες να μπορούν να προστατεύουν περισσότερο τα παιδιά τους σε ένα περιβάλλον όπου, από πολύ μικρή ηλικία, εκτίθενται σε πρακτικές προσέλκυσης από το εμπόριο ναρκωτικών. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι έμποροι ναρκωτικών πεθαίνουν ή συλλαμβάνονται, υπάρχει η προοπτική να ζήσουν μια "έντιμη και ένδοξη" ζωή υιοθετώντας πολεμικές πρακτικές. Αυτό είναι πολύ δελεαστικό για τους εφήβους, αλλά είναι έξω από λογικές διεργασίες.
Ποιος είναι ο ρόλος της κοινής γνώμης, της κοινωνίας, εκείνων που υποστηρίζουν βίαιες ενέργειες όπως αυτές σε ένα τέτοιο φαύλο κύκλο;
Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η δημόσια ασφάλεια είναι το κύριο μέλημα των Βραζιλιάνων. Ωστόσο, η δημόσια συζήτηση σχετικά με τον τρόπο προώθησης μεγαλύτερης ασφάλειας για τον πληθυσμό είναι πολύ φτωχή. Οι πολιτικοί και οι δημόσιες αρχές εκμεταλλεύονται τον φόβο του πληθυσμού, υποσχόμενοι εύκολες λύσεις για πολύπλοκα προβλήματα, υιοθετώντας ρητορική που στη κοινωνιολογία ονομάζουμε "πολιτικό λαϊκισμό", δηλαδή υποσχέσεις για αυστηρότερες ποινές, σκληρότερη καταπολέμηση του εγκλήματος, που εδώ στη Βραζιλία μεταφράζονται σε μαζικές φυλακίσεις και εξόντωση.
Και υπάρχει μια διαδεδομένη κοινή αντίληψη ότι το πρόβλημα της εγκληματικότητας είναι η ατιμωρησία, κάτι που δεν είναι αλήθεια. Εδώ στη Βραζιλία τιμωρούνται και τιμωρούνται πολύ, αλλά εδώ και δεκαετίες αυτό δεν αποδεικνύεται αποτελεσματικό. Χρειάζεται περισσότερη στρατηγική και μια ευρύτερη συζήτηση για τους τρόπους καταπολέμησης του εγκλήματος, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές εγγυήσεις, και με πιο αποτελεσματικό τρόπο.
