Pierre Gentelle
Γνωρίζοντας τον κόσμο από τις μυρωδιές
Το 2005 λάβαμε ένα κείμενο του γεωγράφου Pierre Gentelle, ειδικού της Ασίας. Πώς μπορεί ένας γεωγράφος να αναπαραστήσει μια χώρα ή έναν τόπο μέσα από τις μυρωδιές του; Ή τουλάχιστον τις μυρωδιές που μεταδίδονται σε όσους ζουν εκεί ή περνούν από εκεί. Και πώς γίνονται αντιληπτές από τους ανθρώπους; Ένα εικονοκλαστικό κείμενο που παρουσιάζει μια συναρπαστική πτυχή της γεωγραφίας.
Gilles Fumey
Mediapart - Le blog de Géographies en mouvement, 29.09.2021
Μπαίνει σε πειρασμό κανείς να προτείνει ένα θέμα σχετικά με τις μυρωδιές και τη γεωγραφία τους στη μελέτη των γεωγραφικών επιστημών. Αυτό μπορεί να γίνει σε διάφορες κλίμακες, με διάφορες χρονικότητες. Μπορεί ακόμη και να μετρηθεί, σε ppm ανά dm3 για παράδειγμα. Γιατί να αποφεύγουμε το θέμα; Η γεωγραφία των τελευταίων δεκαετιών μας δίδαξε ορθά ότι τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο γεωγραφίας. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στον κατάλογο των θεμάτων των διατριβών που υποβάλλονται στη Ναντέρ για να πεισθούμε. Θυμάμαι μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Vincennes, γύρω στο 1969-70, όπου οι φοιτητές μύριζαν ο ένας τη μασχάλη του άλλου με τη δέουσα σοβαρότητα, μετά από σύσταση ευρηματικών καθηγητών, με τους γεωγράφους να παραμένουν δυστυχώς στο περιθώριο αυτής της επιστημονικής αναζήτησης. Ποιος θα μπορούσε να ξεχάσει τα γέλια του Ζακ Σιράκ στην τηλεόραση καθώς ανέφερε πόσο σκληρή είναι η συμβίωση των Γάλλων όταν μένουν δίπλα σε Βορειοαφρικανούς; Σε ένα λιγότερο επιστημονικό επίπεδο, θυμάμαι να περνάω δέκα ολόκληρες ημέρες καθισμένος δίπλα σε έναν οδηγό φορτηγού στην έρημο Τακλαμακάν στη δυτική Κίνα, ο οποίος μασούσε με την άνεσή του, τόσο για τη γεύση όσο και για την υγεία του - όπως τα μηρυκαστικά που μασούν τσίχλα - δύο ή τρία κεφάλια ωμού σκόρδου κάθε μέρα, επιτιθέμενος διαδοχικά στις σκελίδες χωρίς καν να διανοείται να αφαιρέσει το φύτρο. Τα δυνατά ρεψίματά του, με όλα τα παράθυρα κλειστά στους -10° του Φεβρουαρίου, θα επέτρεπαν τη σχεδίαση τρισδιάστατων χαρτών της αντήχησης της μπόχας σε ένα κλειστό δωμάτιο, που δυστυχώς θα εξυπηρετούσαν καλύτερα τη δυναμική των ρευστών παρά τη γενική γεωγραφία.
Για να μην μείνουμε σ' αυτά και να ξεκινήσει μια γόνιμη έρευνα, τα δικαιώματα της οποίας αφήνω ευχαρίστως στους διαδόχους μου, θυμάμαι ένα κείμενο με τίτλο Τριάντα χρόνια Ασίας -Χρόνος, χώρος, κοινωνία. Σε αυτήν τη μελέτη, δεν ξεπέρασα ποτέ το στάδιο της εισαγωγής. "Μου το είπαν όταν ήμουν νέος και δεν ήθελα να το πιστέψω: οι πόλεις και οι χώρες έχουν μια μυρωδιά. 'Εβρισκα την ιδέα αυτή απεχθή, επειδή πίστευα στην ισότητα όλων των ανθρώπων και δεν μπορούσα να φανταστώ ότι αυτή θα μπορούσε να υπονομευθεί από την όσφρηση. Τότε ήταν που έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Κίνα με αεροπλάνο το φθινόπωρο του 1959. Μου πήρε οκτώ ημέρες, λόγω της υπερβολικής και συνεχούς ομίχλης στα αεροδρόμια. 'Ελεγαν εκείνη την εποχή ότι, για να μην κινδυνεύσουν οι ζωές των επιβατών, τα "υπεύθυνα" αεροσκάφη πετούσαν μόνο εξ όψεως. Στην πραγματικότητα, στον σοβιετικό κόσμο της εποχής εκείνης, τα πολιτικά αεροδρόμια δεν ήταν εξοπλισμένα πολύ απλά με συστήματα προσγείωσης παντός καιρού. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Δεν είχα ακόμη υπηρετήσει τη στρατιωτική μου θητεία. Είχα πάρει αναβολή. Είχα μόλις εγκαταλείψει, κατ' εξαίρεση, την ολόφρεσκια ιδιότητά μου ως δημόσιος υπάλληλος. Ο πολέμος της Αλγερίας μαινόταν και η Γαλλία δεν είχε αναγνωρίσει την Κίνα, ένα κράτος που ανήκε τότε στον "άξονα του κακού". Δεν έπρεπε να με πιάσει ο στρατός πριν φύγω. Μέτα, στην επιστροφή, θα βλέπαμε. Έτσι, ξεκίνησα ανέμελα για τη Ζυρίχη, η οποία εκείνη την εποχή μου φαινόταν να αποπνέει καλογυαλισμένη καθαριότητα, και μερικές φορές ακόμη και να μυρίζει χιονόνερο στα ρείθρα. Ο Κινέζος αξιωματούχος που με υποδέχτηκε στην πρεσβεία είχε, όταν με έφτυνε, μια αναπνοή που μύριζε φρέσκο κρεμμύδι και αλκοόλ από σόργο. Δεν θυμάμαι πια πως μύριζε το σαπούνι στο αεροπλάνο της Swissair, αλλά η μισή Πράγα ανέδυε μια έντονη μυρωδιά υποταγής και η άλλη μισή μία ανυποταξία που την αρωμάτιζαν οι θειούχες οσμές από την θέρμανση με κάρβουνο. Ήδη η μυρωδιά της σοβιετικής κηροζίνης η οποία θα διαρκούσε μέχρι το τέλος του ταξιδιού, ήταν τόσο έντονη που σε έπιανε στο λαιμό και όχι στα ρουθούνια.
Στη Μόσχα, το αεροδρόμιο μύριζε λάχανο, το ξενοδοχείο Metropol ξινό λάχανο, το εστιατόριο λάχανο γεμιστό με ψίχα από μπαγιάτικο ψωμί. Ευτυχώς, ο γαλλόφωνος μετρ με συμβούλευσε να ανταλλάξω τα κουπόνια μου για το λάχανο με βότκα "για τους ξένους φίλους", η οποία ήταν εξαιρετικά καθαρή και πάρα πολύ φτηνή. Στο Ομσκ, κατά τη διάρκεια της νύχτας και της ημέρας, ανακάλυψα τις πρώτες μυρωδιές της άλλης πλευράς των Ουραλίων, των ώριμων ούρων και των βρεγμένων μάλλινων παλτών κάτω από καπέλα τσάπκα που έσταζαν. Στο Τομσκ, ήλπιζα να μυρίσω επιτέλους την ατμόσφαιρα των μαμούθ της Σιβηρίας. Έχω ακόμα την οσφρητική ανάμνηση ενός παχύ ιδρώτα σε υπερθερμασμένα δωμάτια και πρωτότυπων μιγμάτων που αναδύονταν από τις χειραποσκευές των εργατών των κολχόζ: υπερώριμα μήλα, κακοπλυμένα πουλερικά, σαλάμια με σκόρδο, αλκοόλ από αυτοσχέδια αποστακτήρια, μεγάλα αγγουράκια malossol. Το Ιρκούτσκ παραμένει μια ανάμεικτη έκπληξη: τόση χημική δυσωδία δίπλα σε μια λίμνη με καθαρά νερά, τόσο γλυκό άρωμα σημύδας στις ζεστές σάουνες, τόσο γλυκιά γεύση του αίματός μου στα παγάκια της παγωμένης μύτης μου. Οι Πολωνοί γείτονές μου στο Ilyushin που μας προσγείωσε στο Ουλάν Μπατόρ δεν έκρυψαν διόλου την αντίδρασή τους: προσποιήθηκαν με θόρυβο ότι έκαναν εμετό μόλις μας χτύπησε τη μύτη το αερόλυμα της γλίτσας, του μοσχοβολιστού λίπους, των τηγανητών εντέρων αρνιού, στο οποίο ήταν λουσμένο όχι μόνο το αεροδρόμιο, αλλά και το λεωφορείο, ως και οι δρόμοι της πόλης.
Είχε μείνει ο τελευταίος σταθμός του ταξιδιού. Το Πεκίνο μύριζε σκατά. Όχι ντροπαλά, διακριτικά σκατά, που να ευωδιάζουν κατά διαστήματα, ξεχασμένα σε μια γωνιά. Όχι, καθόλου. 'Ενδοξα σκατά! Πανταχού παρόντα, απλωμένα, υπέροχα, με αξιώσεις! Δοξασμένα από τα κατορθώματα του βασικού υπεύθυνου κένωσης, του συντρόφου Chi (sic!). Ήταν τα σκατά της φθινοπωρινής συγκομιδής, τα σκατά του χαρούμενου αύριου, που μαζεύονταν ακριβώς κάτω από το παράθυρό μου στο πανεπιστημίο από ζαλισμένους φοιτητές που αναλάμβαναν αυτές τις αγγαρείες, κουβαλώντας ο καθένας τους γεμάτους κουβάδες στις δύο άκρες του κονταριού τους, πριν τους αναποδογυρίσουν με μια προσεκτική κίνηση στα αυλάκια των λαχανόκηπων της γειτονικής λαϊκής κοινότητας.
Όταν επιστρέφοντας πάτησα το πόδι μου στο Παρίσι, μετά από μερικούς μήνες μαθητείας, οκτώ ημέρες στον Υπερσιβηρικό Σιδηρόδρομο και δύο ημέρες Μόσχα-Παρίσι, με μια στάση στο σταθμό του Βερολίνου με φρουρούς σε κάθε πόρτα, η νεαρή γυναίκα που με φίλησε μύριζε γλυκό σαπούνι, πραγματική κολόνια, αγριοφράουλα και φρέσκια σάρκα. Μόλις βγάλαμε τα ρούχα μας, με σταμάτησε και με μύρισε με σχολαστική προσοχή. "Όχι, πραγματικά, δεν μπορώ, πήγαινε να κάνεις ένα ντους, σε παρακαλώ. - Μα ήδη έχω κάνει", φώναξα και ήταν αλήθεια. 'Εκανε τα άθλια ρούχα μου ένα κουβάρι και τα πέταξε έξω από την πόρτα. Παραδόξως, καθώς πήγαινα πάλι στην μπανιέρα, όχι μόνο δεν ένιωσα ταπεινωμένος από την επιτακτική διαταγή της, αλλά αναθάρρησα, ένοιωσα χαρούμενος και τελικά περήφανος για τον εαυτό μου: να που, επιτέλους, χωρίς να το καταλάβω, είχα εγκλιματιστεί στην Ασία.
Pierre Gentelle
CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας)
