Αίγυπτος. Τα τουκ-τουκ υπό διωγμό.
Mostafa Aly
Orient XXI - 1η Αυγούστου 2022
Τα τουκ-τουκ, τα ταξί των φτωχών που έχουν γίνει αναπόσπαστο στοιχείο του αστικού τοπίου της Αιγύπτου, μπαίνουν όλο και περισσότερο στο στόχαστρο της τάξης των πολιτικών και των διοικητικών αρχών των νέων πόλεων. Κινητήριος μοχλός μεταξύ άλλων της άτυπης οικονομίας, αποτελούν εδώ και πολύ καιρό μια κάποια λύση για τους πρώην βιοτέχνες, παράπλευρα θύματα των οικονομικών αλλαγών που έχει υποστεί η χώρα μετά τη φιλελευθεροποίησή της.
Εδώ και σχεδόν ένα χρόνο, η αιγυπτιακή κυβέρνηση προσπαθεί μέσω της υπουργού Εμπορίου και Βιομηχανίας Nevine Gamea να μειώσει τον αριθμό των τουκ-τουκ, των τρίτροχων ελαφρών οχημάτων που λειτουργούν ως ταξί στις μεγάλες πόλεις της Αιγύπτου. Ο προσανατολισμός αυτός εντάσσεται σε ένα πλαίσιο υλοποίησης ενός κρατικού σχεδίου που στοχεύει, σύμφωνα με το υπουργείο, στην ανάπτυξη του δικτύου μεταφορών και την παροχή ασφαλών οχημάτων που να εγγυώνται την ασφάλεια των χρηστών. Η υπουργός δήλωσε επίσης ότι αυτό γίνεται μετά από εμπεριστατωμένη μελέτη που αποσκοπεί στην εισαγωγή οχημάτων "καθαρής ενέργειας", τα οποία θα κινούνται ιδίως με φυσικό αέριο. Προβλέπεται επίσης να ρυθμιστεί η χρήση των τουκ-τουκ, τα οποία υπάρχουν πλέον σε όλες τις περιοχές της χώρας, με την χορήγηση αδειών σε εκείνους των οποίων τα οχήματα τηρούν τα τεχνικά στάνταρ.
Πράγματι, τα τουκ-τουκ έχουν αποτελέσει έναν σημαντικό κλάδο της άτυπης οικονομίας στην Αίγυπτο τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Ο τομέας αυτός απορροφά ένα μέρος της ανεργίας (η οποία επισήμως ανέρχεται στο 7,4% το 2022), κυρίως μεταξύ των τεχνιτών που στράφηκαν σ' αυτόν επειδή δεν μπορούσαν να ζήσουν από την αρχική τους δραστηριότητα.
Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται επίσης ως απάντηση στις επικρίσεις πολλών πολιτικών και μέσων ενημέρωσης που θεωρούν το όχημα αυτό υπεύθυνο για την αύξηση της εγκληματικότητας, των κλοπών και των απαγωγών παιδιών. Έτσι, το τουκ-τουκ, αντί να εκλαμβάνεται ως ένα οποιοδήποτε φαινόμενο παράλληλης οικονομίας που επιδιώκει να απορροφηθεί από το νομοθετικό σύστημα, αποτελεί έναν τομέα δραστηριότητας που δεν χαίρει καλής εικόνας. Αυτό φαίνεται κι από το αίτημα της βουλευτίνας Maha Abdel Nasser τον Ιούνιο του 2021 προς τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εσωτερικών αναφορικά με την αύξηση της εγκληματικότητας και της δημόσιας αναταραχής που υποτίθεται ότι προκαλούν τα τουκ-τουκ, ή από το αστυνομικό δελτίο στις σελίδες των εφημερίδων όπου κατηγορούνται για κάθε είδους κακό. Λες και οι εγκληματίες δεν είχαν άλλο μέσο μεταφοράς πριν εμφανιστούν. Εκτός των άλλων, τα ελαφρά αυτά οχήματα κατηγορούνται κάθε λίγο και λιγάκι ότι θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή των πεζών, παρά την απουσία στατιστικών στοιχείων που να αποδεικνύουν την αύξηση του αριθμού των ατυχημάτων από τότε που εισήχθησαν.
Είναι πολλές και ποικίλες οι βιοτεχνικές δραστηριότητες στην Αίγυπτο που εξακολουθούν να γίνονται χειρωνακτικά, όπως η κεραμική, η νηματουργία, η αγγειοπλαστική, η επιπλοποιία, η ξυλουργική, η χαλκοτεχνία, η βυρσοδεψία κ.ά. Είχα εργαστεί κι εγώ ο ίδιος, παράλληλα με τις σπουδές μου, μεταξύ 2009 και 2020, στη δουλειά του επιπλοποιού και ζωγράφου πατέρα μου. Μπόρεσα έτσι να παρατηρήσω την παρακμή αυτού του τομέα, οι τεχνίτες του οποίου ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή Bab Al-Charia, η οποία τώρα υφίσταται πλήρη μεταμόρφωση. Νέα κτίρια έχουν ξεφυτρώσει εκεί για τα καταστήματα έτοιμων ενδυμάτων ή φωτιστικά που εισάγονται από την Κίνα, μαζί με διαμερίσματα που φιλοδοξούν να φιλοξενήσουν τον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό του Καΐρου.
Η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας των βιοτεχνών ξεκίνησε με την πολιτική του ανοίγματος (infitah) που ξεκίνησε ο Ανουάρ Ελ-Σαντάτ μετά τον πόλεμο του Οκτωβρίου 1973. Η απεμπλοκή του κράτους και το άνοιγμα της αγοράς τόσο στον εγχώριο όσο και στον ξένο ιδιωτικό τομέα ενθάρρυνε την εμφάνιση πολλών εισαγόμενων προϊόντων στην τοπική αγορά, τα οποία ανταγωνίζονταν την αιγυπτιακή χειροτεχνία - έπιπλα, υφάσματα κ.λπ., είτε λόγω του χαμηλότερου κόστους τους, είτε επειδή ήταν βιομηχανικά προϊόντα που δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν τα χειροποίητα προϊόντα, όπως μας υπενθυμίζει ο ερευνητής Karim Mogahed στο συλλογικό έργο Propriétaires de l’Égypte, l’histoire de l’émergence du capitalisme égyptien (Ιδιοκτήτες της Αιγύπτου, η ιστορία της ανάδυσης του αιγυπτιακού καπιταλισμού, 2018).
Οι νεοφιλελεύθερες αυτές πολιτικές κορυφώθηκαν υπό το καθεστώς του Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι, ιδίως αφότου η αιγυπτιακή Κεντρική τράπεζα επέτρεψε τη διακύμανση της λίρας, επηρεάζοντας έτσι τις τιμές σε λίρες των προϊόντων που εισάγονται σε δολάρια. Ωστόσο, πολλές από τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες εισάγονται, γεγονός που τους ωθεί να μετακυλήσουν το κόστος των προϊόντων τους και ενθαρρύνει τους αγοραστές να προτιμούν προϊόντα που κατασκευάζονται στην Κίνα, τα οποία είναι σίγουρα χαμηλότερης ποιότητας, αλλά κυρίως φθηνότερα. Και όλα αυτά ελλείψει μιας ισχυρής συνδικαλιστικής οργάνωσης αυτών των βιοτεχνών, που θα μπορούσε να τους προστατεύσει ή να υπερασπιστεί τα συμφέροντά τους, καθώς αποτελούν μία κατηγορία εργαζομένων πολύ κατακερματισμένη. Αντιμέτωποι με αυτή την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσής τους, πολλοί από αυτούς έγιναν οδηγοί των τουκ-τουκ, των ταξί για τους φτωχούς.
Το τουκ-τουκ εμφανίστηκε στην Αίγυπτο το 2005. Η εμπορία του μονοπωλείται μέχρι τώρα από έναν μικρό αριθμό επιχειρηματιών που ελέγχουν τη διαδικασία εισαγωγής (από την Ινδία ή την Κίνα) και συναρμολόγησης. Η εταιρεία Ghabbour Auto, η οποία κατέχει το franchise της ινδικής εταιρείας Bajaj στην Αίγυπτο, έχει καρπωθεί πάνω από το 90% του όγκου της αγοράς των τουκ-τουκ στη χώρα, με την Egyptian Mechanical Industries Company και μερικές άλλες εταιρείες να μοιράζονται το υπόλοιπο 10%.
Το προφίλ των οδηγών των τουκ-τουκ ποικίλλει. Υπάρχουν αυτοί που είναι ιδιοκτήτες του οχήματος και εργάζονται για τον εαυτό τους, και άλλοι, οι οποίοι, προερχόμενοι από μια λαϊκή γειτονιά, εργάζονται για έναν επιχειρηματία που διαθέτει μερικά τέτοια οχήματα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, υπάρχουν περίπου 2,5 εκατομμύρια οδηγοί τουκ-τουκ (5,4 εκατομμύρια σύμφωνα με την Ένωση Ιδιοκτητών τουκ-τουκ), εκ των οποίων μόνο το 10% πληροί τους κανόνες (άδειες οδήγησης κ.λπ.). Σύμφωνα με τον Hamdi Arafa, καθηγητή τοπικής αυτοδιοίκησης και σύμβουλο σε θέματα ανάπτυξης παράνομων κατασκευών, υπάρχουν 730.000 φοιτητές που εργάζονται ως οδηγοί τουκ-τουκ κάθε χρόνο.
Εκτός του ότι παρέχουν εργασία για τους οδηγούς και ένα μέσο μεταφοράς για τους επιβάτες, τα τουκ-τουκ δίνουν επίσης δουλειά σε περιφερειακά επαγγέλματα, όπως οι μηχανικοί ή οι υπάλληλοι των πάρκινγκ. Υπάρχουν επίσης χιλιάδες καταστήματα που ειδικεύονται στην πώληση αξεσουάρ για τα τουκ-τουκ, με αυτοκόλλητα που περιέχουν στίχους του Κορανίου, συνθήματα ή λαϊκά γνωμικά, εκτός από τα εργαστήρια που ασχολούνται με την ανακαίνιση του εσωτερικού των τρικύκλων. Τα εξειδικευμένα πλυντήρια, διαφορετικά από εκείνα για τα αυτοκίνητα, προσφέρουν τον καθαρισμό αυτών των οχημάτων σε τιμές που κυμαίνονται μεταξύ δέκα και τριάντα λιρών (μεταξύ 50 λεπτών και 1,5 ευρώ), ανάλογα με την περιοχή.
Πολλοί νέοι -ακόμη και παιδιά- που θέλουν να βγάλουν το ψωμί τους, εγκαταλείπουν τη βιοτεχνία και στρέφονται στα τουκ-τουκ για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι εύκολα μαθαίνεται η οδήγησή τους, σε σύγκριση με την εκμάθηση μιας βιοτεχνικής τέχνης. Ο δεύτερος είναι ότι το ημερομίσθιο στις βιοτεχνίες δεν είναι πλέον ελκυστικό και έχει πάψει να συμβαδίζει με τον πληθωρισμό ή το υψηλό κόστος ζωής. Ένας τεχνίτης κερδίζει κατά μέσο όρο 200 αιγυπτιακές λίρες την ημέρα (περίπου 10 ευρώ), από τις οποίες πρέπει να αφαιρέσει το γεύμα του και το κόστος της μεταφοράς του από το σπίτι στο εργαστήριο, περίπου 4 ευρώ συνολικά. Ο οδηγός τουκ-τουκ συνήθως εργάζεται κυρίως γύρω από τη γειτονιά του, καθώς αυτή είναι η περιοχή που γνωρίζει καλύτερα. Το μεταφορικό του μέσο είναι ταυτόχρονα και το εργαλείο της δουλειάς του, και έχει όποτε θέλει τη δυνατότητα να πηγαίνει σπίτι του να γευματίζει αντί να αγοράζει το φαγητό του έξω. Με μέσο όρο 5 λίρες ανά ταξίδι, το ημερήσιο εισόδημά του υπολογίζεται σε 400 λίρες (περίπου 20 ευρώ), δηλαδή διπλάσιο από αυτό του τεχνίτη. Αυτό εξακολουθεί να είναι ένα πολύ πιο ελκυστικό εισόδημα, ακόμη και όταν ο οδηγός δεν είναι αφεντικό του εαυτού του και πρέπει να δώσει ένα ποσοστό στον ιδιοκτήτη του οχήματος.
Τέλος, το τουκ-τουκ αποδεικνύεται κι ένα φθηνό μέσο μεταφοράς για τα λαϊκά στρώματα. Είναι φθηνότερο από τα συνηθισμένα ταξί και η τιμή είναι συνήθως προκαθορισμένη, ώστε να μην υπάρχουν δυσάρεστες εκπλήξεις κατά την άφιξη. Αλλά μπορεί επίσης να φανεί φθηνότερο κι από τις δημόσιες συγκοινωνίες: μια διαδρομή 5 λιρών (25 σεντς) συχνά κοστίζει 3 λίρες με ένα τουκ-τουκ. Και έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να ελίσσεται σε μικρά σοκάκια και σε πολύ λαϊκές συνοικίες, όπου τα λεωφορεία συνήθως δεν πηγαίνουν.
Ανάλογα με τις περιοχές όπου κυκλοφορούν, τα τουκ-τουκ αντιμετωπίζονται διαφορετικά. Οι οδηγοί τους γενικά δεν έχουν κάτι να φοβηθούν αν κυκλοφορούν σε λαϊκές γειτονιές ή σε γειτονιές που κατοικούνται από τη μεσαία τάξη. Θα τους δεις έτσι να περνούν ακόμα και μπροστά από αστυνομικά τμήματα σε ορισμένες περιοχές του Καΐρου, χωρίς συνέπειες. Ωστόσο, συχνά καταδιώκονται από την αστυνομία μόλις περάσουν μέσα από τις κατοικημένες περιοχές των νέων πόλεων. 'Οπως έγινε και στην πόλη Σορούκ, κοντά στο Κάιρο, τον Ιούνιο του 2021, όταν ένα τουκ-τουκ κατασχέθηκε στην είσοδο της πόλης με εντολή του επικεφαλής της δημοτικής αρχής Abdel Latif Bishara, ο οποίος θεώρησε ότι τα οχήματα αυτά δεν είναι "ούτε νόμιμα, ούτε ασφαλή", και έκρινε ότι έπρεπε να παραδειγματιστούν με αυτόν τον τρόπο οι οδηγοί ώστε να μην μπαίνουν στον πειρασμό να πλησιάζουν στην περιοχή. Το περιστατικό αυτό εντάσσεται στις ευρύτερες κυβερνητικές πολιτικές για τη μείωση της δραστηριότητας των τρίτροχων οχημάτων. Τον Ιούνιο του 2021, η υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας Nevine Gamea ανακοίνωσε τη διακοπή της εισαγωγής βασικών εξαρτημάτων των τουκ-τουκ.
Ο Mostafa Aly είναι Αιγύπτιος συγγραφέας και δημοσιογράφος, διπλωματούχος του Πανεπιστημίου του Καΐρου.
