Οι μόνες λίστες με τις οποίες κάπως τα καταφέρνω είναι οι λίστες για το σούπερ μάρκετ. Αλλά ακόμα κι εκεί πάντα διαπιστώνω ελλείψεις, όταν έχω επιστρέψει πια στο σπίτι με τα ψώνια. Αυτήν τη φορά, όμως, γνωρίζω ότι η λίστα μου εξ ορισμού θα είναι ελλιπής, οπότε δεν χρειάζεται να νιώθω ένοχος για τις παραλείψεις μου. Η συγκρότηση μιας λίστας με αγαπημένα πράγματα, από βιβλία μέχρι ταινίες ή και γεύσεις, δεν γίνεται, όπως θα θέλαμε να νομίζουμε, βάσει ενός απαράλλακτου στον χρόνο κριτηρίου, άρα δεν είναι μόνο η ασθενής μνήμη που μπορεί να υπονομεύσει μια τέτοια προσπάθεια. Αντίθετα, νομίζω πως οι «λίστες αγαπημένων» έχουν κάτι το επικαιρικό, με την έννοια ότι η αξιολόγηση –βασικό μέρος της διαδικασίας– γίνεται κάθε φορά με άλλα μέτρα, τα μέτρα ενός διαρκώς εξελισσόμενου γούστου. Παραδίδω, λοιπόν, τη λίστα με τα αγαπημένα μου, και όχι κατ' ανάγκην καλύτερα, βιβλία, διαφυλάσσοντας το δικαίωμα να μην υπερασπιστώ τις επιλογές μου κάποια στιγμή στο μέλλον. Η σειρά είναι τυχαία και μνημονική.

 

 

1.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Το βιβλίο της άμμου

 

Ένας φίλος μου έχει γράψει πως «κάθε άνθρωπος γεννιέται μυθοπλαστικός ή αλεφικός», αλλά θεωρώ πως με τη δήλωσή του αυτή υποτίμησε κάπως τη σημασία της συγκυρίας. Το «Βιβλίο της άμμου» ήρθε στα χέρια μου τυχαία και επίσης τυχαία ήταν το πρώτο βιβλίο του Μπόρχες που διάβασα. Επίσης, τυχαίο ήταν το γεγονός πως εκείνη την περίοδο διάβαζα και αναζητούσα μανιωδώς οτιδήποτε σχετιζόταν με τη σκανδιναβική μυθολογία και λογοτεχνία των Βίκινγκ, οπότε διηγήματα όπως ο «Καθρέφτης και η μάσκα», η «Ούλρικε» και ο «Δίσκος» έγιναν τα ιδανικά δολώματα για να με παρασύρουν στον αργεντίνικο λαβύρινθο. Καθόλου τυχαία.

 

2.

Κώστας Σωτηρίου, Σκύλος χωρίς όνομα

 

Σε μια συνάντησή μας το 2001, ο Παύλος Μάτεσις μου δώρισε αυτό το βιβλίο με την παραίνεση να το διαβάσω ή, μάλλον, περισσότερο να το «μελετήσω». Το έκανα και μετά την ανάγνωσή του δεν ξανάγραψα τίποτα για δέκα χρόνια περίπου. Δεν ξέρω αν ήταν εξαιτίας αυτού του βιβλίου ή απλώς έμελλε να συμβεί, αυτό που ξέρω όμως είναι ότι καθόρισε τον τρόπο που θα αντιμετώπιζα έκτοτε το ζήτημα της γραφής. Το γεγονός ότι η δράση του εκτυλίσσεται στο Παγκράτι, την πιο αγαπημένη μου περιοχή στην Αθήνα, ήταν το επιστέγασμα.

 

3.

Dan Abnett, Inquisitor Eisenhorn

Πρόκειται για τη συγκεντρωτική έκδοση μιας τριλογίας που παρακολουθεί τη δράση του ομώνυμου ιεροεξεταστή μέσα στο sci-fi σύμπαν του Warhammer 40.000. Με μια πρώτη ματιά τίποτα περισσότερο από μια συναρπαστική, περιπετειώδης αφήγηση και ένα δείγμα καλογραμμένου tie-in fiction, με αναφορές στη μυθολογία του Lovecraft. Ωστόσο, υπήρξε για μένα ένα μικρό σχολείο για το πώς κάποιος μπορεί να υπερβεί τους ασφυκτικούς περιορισμούς ενός πρωτογενούς υλικού που θεωρείται, και είναι, β' (μπορεί και γ') διαλογής και να γράψει λογοτεχνία που μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αναγνωστών που δεν ανήκουν στο fandom του Warhammer 40.000. Επίσης, μια μαθητεία πάνω στον ρυθμό της καταιγιστικής δράσης και του αριστοτεχνικού ξεδιπλώματος μιας πολυδαίδαλης πλοκής.

 


4.

Ξενοφώντος, Κύρου Ανάβασις

Το ελληνικό σχολείο και οι λάτρεις του ελληνικού παρελθόντος μάς έχουν στερήσει τη δυνατότητα να δούμε αυτό το έργο ως κάτι άλλο πέρα από ένα εύκολο κείμενο για άσκηση γραμματικής και συντακτικού ή απόδειξη του πώς τα κατάφερναν οι Έλληνες όταν είχαν στόχο και ήταν ενωμένοι. Η ανάγνωση της «Ανάβασης» είναι η ίδια μια ανάβαση από την ιστοριογραφία στη θάλασσα του μυθιστορήματος. Ύφος, δομή και συνειδητή χρήση των εκφραστικών μέσων της γλώσσας υπηρετούν την υψηλή τέχνη της λογοτεχνικής αφήγησης.

 

5.

Αλμπέρ Καμύ, Ο Ξένος

Ξέρω πως δεν πρωτοτυπώ, οπότε, αντί επιχειρημάτων, θα αρκεστώ σε αυτήν τη φράση: «Aujourd'hui, maman est morte».

 

6.

Θανάσης Βαλτινός, Ο τελευταίος Βαρλάμης

Και πάλι κομίζω γλαύκα εις Αθήνας, αλλά πώς θα μπορούσε να λείπει αυτό το βιβλίο από τη λίστα μου; Με αυτό ο Βαλτινός αποδεικνύει γιατί είναι ένας από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες συγγραφείς, και όχι μόνο. Το θεωρώ ένα βιβλίο-επίτευγμα όσον αφορά τη σύλληψη και την εκτέλεσή του, αλλά και τις αναφορές του, συνειδητές ή μη.

 

7.

Ίταλο Καλβίνο, Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων

Μικρή σημασία έχει αν ο Καλβίνο πέτυχε τελικά αυτό που ήθελε γράφοντας αυτό το βιβλίο. Μικρή σημασία, επίσης, έχουν οι όποιες αδυναμίες του. Το γεγονός ότι τόλμησε να εξερευνήσει νέα εκφραστικά μέσα και να αναρωτηθεί τι συνιστά υλικό αφήγησης στην πεζογραφία, συστήνοντας παράλληλα και μια άλλη μέθοδο διάταξής του, είναι αυτό που κάνει για μένα το συγκεκριμένο βιβλίο σπουδαίο.

 

8.

Στίβεν Κινγκ, Σαλεμς Λοτ

Δεν είναι η πολύ επιτυχημένη μεταφορά του μύθου του Στόκερ σε μια εποχή σύγχρονη, ούτε ο ευφυής τρόπος που ο Κινγκ χτίζει τον τρόμο και την απειλή έτσι που να σε ποτίζει σιγά-σιγά, έως ότου διαπιστώσεις στο τέλος ότι σε έχει καταβροχθίσει πλήρως. Ούτε έχει να κάνει με το γεγονός ότι είναι ίσως το μοναδικό βιβλίο που με έχει τρομάξει αληθινά. Είναι που, διαβάζοντάς το, διαπιστώνει κανείς πόσο χωνεμένη είναι η παράδοση του μεγάλου αμερικανικού μυθιστορήματος από τον συγγραφέα και πόσο άξια ο ίδιος την υπηρετεί. Ένας μεγάλος αντιπρόσωπος του αμερικανικού νεορεαλισμού, στον οποίο συγχωρώ πολλά κατοπινά ατοπήματα.

 

9.

Γιώργος Σεφέρης, Μυθιστόρημα

Πολλές φορές «εμετρήθην, εζυγίσθην και ευρέθην ελλιπής» στα της ποίησης, κυρίως επειδή κι εγώ ο ίδιος δεν φρόντισα να καλλιεργήσω αυτό το αναγνωστικό μου πεδίο. Παρ' όλα αυτά, το συγκεκριμένο έργο του Σεφέρη παρακάμπτει τις αδυναμίες μου αυτές και με συγκλονίζει σε κάθε ανάγνωσή του.

 

10.

Tom Stoppard, Rosencrantz and Guildenstern are dead

Από τη μια μεριά ο «Άμλετ», ένα έργο που τα έχει βάλει με τις διάφορες αισθητικές, πνευματικές, ιδεολογικές τάσεις, ακόμα και με τον ίδιο τον χρόνο, και έχει κατακτήσει το αδιαμφισβήτητο του κλασικού, και από την άλλη ένας συγγραφέας που τολμάει να τα βάλει μαζί του. Ο Stoppard κάνει πρωταγωνιστές του έργου του δύο χαρακτήρες που τους αδικεί τόσο η ενδοκειμενική τους μοίρα στον «Άμλετ» όσο και ο ίδιος ο Σαίξπηρ, για τον οποίο είναι δύο σχεδόν πανομοιότυπα θεατρικά ανδρείκελα. Κι αν σε κάθε παρόμοιο εγχείρημα ελλοχεύει ο κίνδυνος του ευφυολογήματος ή ενός πληκτικού αναστοχασμού, ο Stoppard όχι απλώς τον αποφεύγει αλλά καταφέρνει να δημιουργήσει ένα έργο τόσο ουσιώδες και μοντέρνο, που ξεφεύγει από τον γενεσιουργό μύθο του και επιβάλλει στον αναγνώστη την εικονοκλαστική του αυτονομία.

 

Το βιβλίο του Δημοσθένη Παπαμάρκου «Γκιακ» κυκλοφορεί στην 6η έκδοση και αναμένονται διαδοχικές επανεκδόσεις από τους Αντίποδες. Βραβεύσεις:  Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών (2015), Βραβείο Διηγήματος – Περιοδικό www.oanagnostis.gr (2015)