Αφιέρωμα στη ''Μπαλάντα του Μάουτχάουζεν'' του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη

Αφιέρωμα στη ''Μπαλάντα του Μάουτχάουζεν'' του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη Facebook Twitter
7

Την περίοδο του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου ο Ιάκωβος Καμπανέλλης φυλακίστηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν στην Αυστρία. Ένα στρατόπεδο - κολαστήριο ολόκληρων κοινωνικών ομάδων που εναντιώνονταν στο ναζισμό, μέσα στο οποίο λέγεται ότι βρήκαν το θάνατο περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι. Αμέσως μετά την απελευθέρωση του ο Καμπανέλλης επιδόθηκε σε μία καταγραφή των εφιαλτικών εμπειριών του: προσωπικά κείμενα με πεζογραφική μορφή που για χρόνια κρατούσε στο συρτάρι του. Ήρθαν όμως κάποια γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας το 1963, όπως η δολοφονία του Κέννεντι, με αποτέλεσμα ο συγγραφέας να θελήσει να επανεξετάσει το συγκεκριμένο υλικό. Αρχικά έγραψε δύο ''νέα'' επεισόδια που δημοσιεύθηκαν σε κυριακάτικα φύλλα της εφημερίδας ''Ελευθερία'' και έκαναν μεγάλη αίσθηση. Τελικά, με τη συμβολή του Βασίλη Βασιλικού που μεσολάβησε στον Μίμη Δεσποτίδη των εκδόσεων ''Θεμέλιο'', το ''Μαουτχάουζεν'' του Ιάκωβου Καμπανέλλη κυκλοφόρησε ως βιβλίο πια. Ήταν Δεκέμβριος του 1965. 

Εκείνο το διάστημα κι ενόσω η έκδοση βρισκόταν στα σκαριά, ο Καμπανέλλης έγραψε και τέσσερα ποιήματα σαν μία σμίκρυνση τεσσάρων αντίστοιχων επεισοδίων από το βιβλίο του. Θέμα των ποιημάτων του ήταν ο έρωτας δυο νέων ανθρώπων, έγκλειστων στο ναζιστικό στρατόπεδο.

Διόλου τυχαίο για την τεράστια καλλιτεχνική απήχηση του έργου, που οι ''Times'' της Νέας Υόρκης αναγόρευσαν στο ''σημαντικότερο έργο για το Ολοκαύτωμα που γράφτηκε ποτέ'' και που στο Ισραήλ θεωρείται κάτι σαν δεύτερος Εθνικός Ύμνος.


Τα έδωσε στον καλό του φίλο, τον μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος είχε ήδη χαράξει καινούργια γραμμή στο έντεχνο - λαϊκό τραγούδι της εποχής, μελοποιώντας κατά κόρον τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές: Τον Γιάννη Ρίτσο αρχικά (''Επιτάφιος''), τον Γιώργο Σεφέρη (''Επιφάνια'') και φυσικά τον Οδυσσέα Ελύτη (''Το Άξιον Εστί''). Κι όμως, έτσι όπως μελοποίησε ο Θεοδωράκης το ''Μαουτχάουζεν'' του Καμπανέλλη, φαινόταν να μην έχει ιδιαίτερη σχέση με τις προηγούμενες επιτυχημένες απόπειρες του.

Ο Θεοδωράκης είχε περάσει από γερμανικές φυλακές την ίδια περίοδο με τον Καμπανέλλη, άρα ήταν εξίσου ευαισθητοποιημένος με τους μύθους του πόνου, της φρίκης, αλλά και της ελπίδας του συγγραφέα τους. Αυτό που κατάφερε, όμως, σε μουσικό επίπεδο ήταν κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της μέχρι τότε ελληνικής μουσικής!

Αφιέρωμα στη ''Μπαλάντα του Μάουτχάουζεν'' του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη Facebook Twitter
Ο Καμπανέλλης έγραψε τέσσερα ποιήματα σαν μία σμίκρυνση τεσσάρων αντίστοιχων επεισοδίων από το βιβλίο του. Θέμα των ποιημάτων του ήταν ο έρωτας δυο νέων ανθρώπων, έγκλειστων στο ναζιστικό στρατόπεδο...

Το έργο ονομάστηκε ''Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν'' και χωριζόταν σε τέσσερα τραγούδια, το περίφημο ''Άσμα Ασμάτων (Τι ωραία πού'ν' η αγάπη μου)'', τον ''Αντώνη'', τον ''Δραπέτη'' και το ''Όταν τελειώσει ο πόλεμος'', που η ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη τραγούδησε ως ''Άμα τελειώσει ο πόλεμος''. Τέσσερα τραγούδια με τη χρήση ηλεκτρικής κιθάρας, κρουστών, φλάουτου και τσέμπαλου με εναν ήχο αρκετά προοδευτικό μεσ' στην επιβλητικότητα του, που θα χαρακτηριζόταν - κατά τη γνώμη μου - έως και ελαφρά ψυχεδελικός για τα εγχώρια 60s.

Θεωρώ το ''Άσμα Ασμάτων'' σαν ένα από τα 10 σημαντικότερα ελληνικά τραγούδια που γράφτηκαν ποτέ! Ένα πανευτυχές πάντρεμα μελωδίας και στίχου με καθοριστική τη συμβολή της έφηβης Φαραντούρη στην ερμηνεία. Υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει δακρύσει στο άκουσμα των στίχων του Καμπανέλλη; ''Κοπέλες του Μαουτχάουζεν, κοπέλες του Μπέλσεν, μην είδατε την αγάπη μου;/ Την είδαμε στην παγερή πλατεία μ' ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι, με κίτρινο άστρο στην καρδιά''...

Στο ''Άσμα Ασμάτων'' περιγράφεται το δράμα του κρατούμενου που αναζητά απεγνωσμένα την αγαπημένη του και συγκρατούμενη του. Στον ''Αντώνη'', δίνεται μια σκληρή εικόνα των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας ή, σωστότερα, τιμωρίας στο λατομείο του Μαουτχάουζεν με μία επαναστατική και ανατρεπτική διάθεση. Στον ''Δραπέτη'' ο ήρωας ''Γιάννος Μπερ απ' το βοριά'' δραπετεύει απ' το Μαουτχάουζεν, μα καταλήγει πάλι στα χέρια των Ες-Ες, οπότε η τραγική του μοίρα είναι προγεγραμμένη. Και στο δοξαστικό ''Όταν τελειώσει ο πόλεμος'', που μοιάζει σαν τη συνέχεια του ''Άσματος Ασμάτων'', ο ίδιος κρατούμενος αποζητά τον έρωτα μέχρι και ''στις κάμαρες των αερίων, στη σκάλα, στα πολυβολεία'' του Μαουτχάουζεν για να κλείσει με τα ανατριχιαστικά λόγια ''Έρωτα μεσ' στο μεσημέρι σ' όλα τα μέρη του θανάτου ώσπου ν' αφανιστεί η σκιά του''. Ρίγος!

Για την επεικείμενη δισκογραφική έκδοση του έργου, ο Θεοδωράκης έγραψε και 6 ακόμη τραγούδια σε στίχους των Νίκου Γκάτσου, Τάσου Λειβαδίτη, Δημήτρη Χριστοδούλου και Γεράσιμου Σταύρου, πάντα για τη φωνή της μούσας του, εξ ου και τους έδωσε τον τίτλο ''Κύκλος Φαραντούρη''.

Η ''Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν'' του Θεοδωράκη ήταν το έργο που λάτρεψε ο Μάνος Χατζιδάκις κι έτσι ζήτησε από τη Φαραντούρη να συμμετάσχει με ένα τραγούδι, δίπλα στον Γιώργο Ρωμανό, κατά το πρώτο ανέβασμα του ''Καπετάν - Μιχάλη'' του Νίκου Καζαντζάκη την ίδια χρονιά. Ένα άλλο τραγούδι επίσης από τον ''Κύκλο Φαραντούρη'' που ο Χατζιδάκις είχε παρουσιάσει από το Τρίτο Πρόγραμμα, χαρακτηρίζοντας το δημόσια ''αριστούργημα'', ήταν ''Τ' όνειρο καπνός'' σε στίχους του Γκάτσου.

Το έργο παρουσιάστηκε στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά και συγκέντρωσε τις πιο εγκωμιαστικές κριτικές από τους Έλληνες, αλλά και τους ξένους κριτικούς. Απ' ότι βλέπουμε στο άνωθεν ντοκουμέντο, στην ορχήστρα υπήρχε μπουζούκι, σε αντίθεση με τη δισκογραφημένη εκδοχή του. Ως πρώτη εμφάνιση της Φαραντούρη στο τραγούδι, την καθιέρωσε σημαντικότερη Ελληνίδα τραγουδίστρια, κάτι σαν τη ''Joan Baez της Μεσογείου'', όπως θα τη χαρακτήριζε μουσικοκριτικός τη γαλλικής ''Le Monde''!

Λίγα χρόνια αργότερα, ο ''Αντώνης'', το δεύτερο τραγούδι της ''Μπαλάντας του Μαουτχάουζεν'', έγινε το μουσικό θέμα για το θρυλικό κινηματογραφικό ''Ζ'' του Κώστα Γαβρά και του Βασίλη Βασιλικού.

Όταν το 2003 το ΝΑΤΟ ανάλαβε τη διοίκηση του Αφγανιστάν, έπειτα από την ανατροπή των Ταλιμπάν, κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο αφγανικός στρατός μπήκε στην Καμπούλ πάνω σε ανοιχτά στρατιωτικά φορτηγά, τραγουδώντας τον ''Αντώνη'' του Θεοδωράκη στη γλώσσα τους σα να επρόκειτο επίσης για τον δικό τους Εθνικό Ύμνο!

Η ''Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν'' έχει παρουσιαστεί άπειρες φορές σε συναυλίες ανά τον κόσμο. Ιστορικής σημασίας θεωρείται η πρώτη απόδοση του, πάντα με σολίστ τη Φαραντούρη υπό τη διεύθυνση του Θεοδωράκη, μεσ' στο στρατόπεδο του Μαουτχάουζεν το 1988. Σε εκείνη τη συναυλία εκτός από τη Φαραντούρη, το έργο απέδωσαν στα εβραϊκά η Ισραηλινή Elinoar Moav και στα γερμανικά η Gisela May του Berliner Ensemble - η τελευταία μάλιστα το ηχογράφησε στα γερμανικά σε μία βερσιόν που χάθηκε με τα γεγονότα της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, αλλά που ευτυχώς διέσωσε στο αρχείο του ο φίλος της, ερμηνευτής Θανάσης Μωραΐτης, και επανεκδόθηκε σε CD πριν μερικά χρόνια. Σχετικά πρόσφατα ακόμη μία ηχογράφηση του κυκλοφόρησε σε παγκόσμια διανομή με τη Φαραντούρη στα ελληνικά, την Elinoar Moav στα εβραϊκά και τη Nantia Weinberg στα αγγλικά.

Αφιέρωμα στη ''Μπαλάντα του Μάουτχάουζεν'' του Μίκη Θεοδωράκη και του Ιάκωβου Καμπανέλλη Facebook Twitter

Διόλου τυχαίο για την τεράστια καλλιτεχνική απήχηση του έργου, που οι ''Times'' της Νέας Υόρκης αναγόρευσαν στο ''σημαντικότερο έργο για το Ολοκαύτωμα που γράφτηκε ποτέ'' και που στο Ισραήλ θεωρείται κάτι σαν δεύτερος Εθνικός Ύμνος. Θυμάμαι ακόμη κάτι τρομερά συγκινητικό: Όταν το 2003 το ΝΑΤΟ ανάλαβε τη διοίκηση του Αφγανιστάν, έπειτα από την ανατροπή των Ταλιμπάν, κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο αφγανικός στρατός μπήκε στην Καμπούλ πάνω σε ανοιχτά στρατιωτικά φορτηγά, τραγουδώντας τον ''Αντώνη'' του Θεοδωράκη στη γλώσσα τους σα να επρόκειτο επίσης για τον δικό τους Εθνικό Ύμνο!

Στο άνωθεν βίντεο, ο Αφγανός ερμηνευτής Abdel Wahab Madadi ερμηνεύει στην αφγανική τηλεόραση τον ''Αντώνη'' και οι αντιδράσεις κυρίως των νέων φανερώνουν τη δυναμική του τραγουδιού στη συγκεκριμένη ασιατική χώρα.

Όσο περνά ο χρόνος, γεγονός είναι πως άλλο τόσο μεγαλώνει η αξία της ''Μπαλάντας του Μαουτχάουζεν''. Οι πωλήσεις του πρωτότυπου δίσκου του 1966 και των μετέπειτα εκτελέσεων έχουν αγγίξει μυθώδη νούμερα με τις μελωδίες του Θεοδωράκη και τις ερμηνείες της Φαραντούρη να είναι οι πλέον αναγνωρίσιμες σε όλη την υφήλιο. 

7

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Νανά Τράντου: «Οι συναυλίες δεν θα πεθάνουν ποτέ, είναι μια εμπειρία»

Μουσική / Νανά Τράντου: «Οι συναυλίες δεν θα πεθάνουν ποτέ, είναι μια εμπειρία»

Η artistic και managing director της High Priority Promotions, η μόνη γυναίκα με αυτήν τη θέση στην Ελλάδα, μιλά για τις συναυλίες, τη μουσική σήμερα, τις αλλαγές σε καλλιτέχνες και κοινό και το Memory Corner με τα ιδιαίτερα vintage ρούχα, την άλλη μεγάλη της αγάπη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Q Lazzarus: Tο τραγικό στόρι του θρυλικού κομματιού «Goodbye Horses».

Μουσική / Q Lazzarus: Tο τραγικό στόρι του θρυλικού κομματιού «Goodbye Horses»

Για χρόνια η Q Lazzarus του «Goodbye Horses», μία από τις πιο αδικημένες ερμηνεύτριες στην ιστορία της ποπ μουσικής, παρέμενε μια μυστηριώδης φιγούρα, τώρα όμως ένα μουσικό ντοκιμαντέρ φωτίζει τη ζωή της.
ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΠΑ
Eddie Dark: «Γράφω μουσική επειδή έχω σιχαθεί τα πάντα»

Μουσική / Eddie Dark: «Γράφω μουσική επειδή έχω σιχαθεί τα πάντα»

Από μικρός ένιωθε αποσυνάγωγος. Πιστεύει ότι τα κόμικς είναι η μόνη μορφή τέχνης που είναι τελείως αφιλτράριστη και πιστεύει ότι η γενιά του θα μείνει στην ιστορία ως η γενιά που έχασε τα καλά πράγματα στο τσακ. Ο μουσικός Eddie Dark είναι ο Αθηναίος της εβδομάδας.
M. HULOT
Ερμής

Μουσική / Ermis: «Το τρέμολο του μπουζουκιού ήταν ο αγαπημένος μου ήχος από νιάνιαρο»

O περιζήτητος νέος συνθέτης που έχει συνεργαστεί με τον Good Job Nicky, τη Μαρίνα Σάττι, τη Χάρις Αλεξίου και τον Sidarta επαναπροσδιορίζει τον ήχο του μπουζουκιού και της κλασικής μουσικής με σεβασμό και τόλμη.
M. HULOT
Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Daily / Άξιζαν κάτι καλύτερο τα «100 Χρόνια Ελληνικής Δισκογραφίας»

Τα δώδεκα επεισόδια της ομώνυμης σειράς βρίσκονται στο Ertflix, η παρακολούθηση της σειράς όμως υπονομεύεται συχνά από την συμβατική και στεγνή προσέγγιση, και η στημένη παρουσία της Χάρις Αλεξίου στο ρόλο της παρουσιάστριας-αφηγήτριας δεν βοηθάει.  
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Πολυαγαπημένη μου Βίβιαν»: Στο φως η επιστολή που έγραψε ο Μάλκολμ ΜακΛάρεν στην Βίβιαν Γουέστγουντ λίγο πριν τον θάνατό του

Μουσική / Η επιστολή μεταμέλειας του Μάλκολμ ΜακΛάρεν προς τη Βίβιαν Γουέστγουντ, λίγο πριν τον θάνατό του

Τα αποκαλυπτήρια μιας επιστολής γεμάτης μετάνοια αλλά και πικρία, την οποία έγραψε –αλλά δεν έστειλε ποτέ– ο διαβόητος μάνατζερ των Sex Pistols προς την πρώην σύντροφο και συνοδοιπόρο του.
THE LIFO TEAM
APON: «Δεν είναι θέμα συγκυριών, είναι θέμα αξίας το αν θα ξεχωρίσεις μέσα στο χάος της σημερινής μουσικής»

Μουσική / APON: «Όταν πήγα να δειγματίσω τα πρώτα μου τραγούδια, γελάγανε»

Η πρωτοφανής επιτυχία ενός νεαρού τραγουδοποιού που με το πρώτο άλμπουμ του προκαλεί πανδαιμόνιο στο ραδιόφωνο και στις μουσικές πλατφόρμες, ενώνοντας μουσικά ένα ετερόκλητο κοινό κάθε ηλικίας.
M. HULOT
H βαθιά υπνωτική ενέργεια του DJ Nobu

Μουσική / H βαθιά υπνωτική ενέργεια του DJ Nobu

Κάθε σετ του είναι μια κατάδυση, μια αργή πτώση σε υποσυνείδητα μοτίβα, σε αχαρτογράφητους ήχους, σε σκοτεινούς διαδρόμους που παραπέμπουν περισσότερο σε τελετουργία παρά σε πάρτι. Ένας από τους σημαντικότερους DJ's της εποχής μας έρχεται στην Αθήνα για ένα βράδι.
ΦΩΦΗ ΤΣΕΣΜΕΛΗ
Χελμός

Μουσική / Χελμός: 30 στιγμές από το πιο «ψηλό» φεστιβάλ του καλοκαιριού

Στημένο στα 1.700 μέτρα, το 3ο Helmos Mountain Festival υποδέχτηκε μερικά από τα πιο αγαπημένα ονόματα της εγχώριας σκηνής, σε ένα τριήμερο που συνδύασε μουσική, φύση και κορυφές - κυριολεκτικά και μεταφορικά.
LIFO NEWSROOM

σχόλια

3 σχόλια
Νά'σαι καλά, Ο Νοών...νοείτω, αν και θα μπορούσα να έχω γράψει κι άλλες πληροφορίες. Υπάρχει όμως στο LIFO.gr η παλιότερη συνέντευξη που μού'χε δώσει η Μαρία Φαραντούρη και μιλάει για τη ''Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν'':http://www.lifo.gr/team/prosklitirio_nekron/41545
Και πάλι μπράβο!!!Δεν την είχα διαβάσει. Στο καπάκι, δεύτερη δόση ενθουσιασμού και θαυμασμού!Καταπληκτικές πληροφορίες με επίσης καταπληκτικές φωτογραφίες.Πραγματικά το φωτογραφικό υλικό δεν το χορταίνω. Δεν ξέρω τι να πρωτοπαρατηρήσω. Μπράβο, μπράβο, μπράβο!!!
Οι φωτογραφίες είναι από το official site της τραγουδίστριας και μία από το αρχείο μου. Δυστυχώς δεν το ''τρέχει'' το site όσο ενδεχομένως να χρειαζόταν, αλλά που να βρεθεί χρόνος με τόσα πήγαινε - έλα στο εξωτερικό για συναυλίες;
Εδώ λέει ότι ο "Αντώνης" (στα αφγανικά: "Watan"="Πατρίδα") ήταν το πρώτο τραγούδι που έπαιξε το ραδιόφωνο μετά την πενταετή απαγόρευση της μουσικής από τους Ταλιμπάν:http://www.divine-art.com/AS/madadi.htmΕπίσης, βρήκα ένα βίντεο του τραγουδιού με τον ίδιο ερμηνευτή σε πολύ νεότερη ηλικία. Οπότε η διασκευή στα αφγανικά θα υπήρχε από παλιά: https://www.youtube.com/watch?v=DhauTqY5Eig
Ευχαριστώ για τις πληροφορίες. Ο Madadi θεωρείται σπουδαίος τραγουδιστής στο Αφγανιστάν και είναι γνωστός στην Ινδία επίσης. Το ότι είχε διασκευάσει από πολύ παλιά τον ''Αντώνη'' του Θεοδωράκη, τό'χε πει κι ο ίδιος όταν βρισκόταν στην Ελλάδα πριν 2 χρόνια. Εδώ το σχετικό βίντεο:https://www.youtube.com/watch?v=miNtLg9qacEΌσο για τη σκηνή που περιγράφω με τον αφγανικό στρατό να μπαίνει στην Καμπούλ τραγουδώντας τον ''Αντώνη'', την είχα πετύχει σε τηλεοπτικό ρεπορτάζ κι είχα εντυπωσιαστεί.