To Mαγικό Βουνό: Ο Τόμας Μαν και οι δυνατότητες ενός άρρωστου κόσμου

Ο Τόμας Μαν και οι δυνατότητες ενός άρρωστου κόσμου Facebook Twitter
Στο «Μαγικό Βουνό» ο Τόμας Μαν χειρίζεται τις ιδέες μέσα από ένα πρίσμα σωματικό. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image
0


ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΖΩ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ το «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν. Η αλήθεια είναι πως δεν είμαι βέβαιος αν το είχα διαβάσει στην ολότητά του πριν από δεκαετίες, τότε που δοκίμαζα συχνά να αναμετρηθώ με τέτοια «μεγάλα βιβλία» (πολλές αποτυχημένες προσπάθειες και αρκετές που ευτύχησαν). 

Και τώρα, να, ήρθε αυτό που μου φαίνεται πως απουσίαζε στη νεανική ανάγνωση. Η πραγματική απόλαυση. Και η ξεχασμένη τεχνική της σκόπιμης παράτασης για να μην τελειώσει πρόωρα το βιβλίο. Αναρωτιέμαι γιατί τώρα, γιατί δηλαδή αυτήν τη συγκεκριμένη στιγμή. Είναι κάτι ανάλογο με αυτό που έγραψε τις προάλλες εδώ στη LiFO η Δέσποινα Τριβόλη με αφορμή την Τζέιν Όστεν και τη σημασία της κλασικής λογοτεχνίας; Μετράει δηλαδή το γεγονός πως ζούμε σοκ, πολιτικές ψυχρολουσίες, μεγάλες δόσεις γελοιότητας και φρίκης στα δημόσια σκηνικά; Οφείλουμε, έστω εμμέσως, στους τραμπικούς και στα υπόλοιπα, τη νεοσφυραλατημένη ευγνωμοσύνη μας στην Όστεν, στον Τόμας Μαν ή στον Φλομπέρ;

Ενδεχομένως να παίζει το εφέ της συγκυρίας. Τα κυρίαρχα ρεύματα εκεί έξω φτιάχνουν ένα μείγμα ιμπεριαλιστικής αναισχυντίας, θρασυμανούς ινφλουενσερισμού, χαζού τεχνολογικού φετιχισμού και άφθονης ακροδεξιάς αυτοπεποίθησης που την ενισχύει η κούραση των κοινωνικών αγώνων και η ιδιώτευση μεγάλου μέρους των κοινωνιών.

Τι θα είχαν να συζητήσουν σήμερα σε ένα σανατόριο σαν το Μπέργκχοφ οι ασθενείς, δηλαδή εμείς, οι άνθρωποι του εικοστού πρώτου αιώνα; 

Όλο αυτό το πλέγμα μπορεί να βρίσκεται πίσω και από τη δική μας (κάποιων δηλαδή) στρατηγική ήπιου αναχωρητισμού: ας πούμε, κλασικό μυθιστόρημα, «ιστορικές» ηχογραφήσεις, περιήγηση σε συναυλιακές, θεατρικές, εικαστικές κορυφές του υψηλού μοντερνισμού, πριν υπάρξει αυτό που ο Καστοριάδης αποκάλεσε άνοδο της ασημαντότητας. Έτσι, εκ του προχείρου, θα μπορούσα να εξηγήσω και στον εαυτό μου γιατί τώρα πιάνει με αδημονία το συγκεκριμένο μυθιστόρημα (και κάποια άλλα) και το αναζητάει, ανάμεσα στα άλλα σκορπίσματα της μέρας.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ:
Thomas Mann, Το Μαγικό Βουνό, μτφρ.: Θοδωρής Παρασκευόπουλος, εκδόσεις Μεταίχμιο

Είναι λοιπόν μια επιλογή απόδρασης κι αυτή, ανάλογη και ομόλογη με το καταγεγραμμένο φαινόμενο της υπερκατανάλωσης εκδηλώσεων και παραστάσεων που αρέσει σε πιο εξωστρεφείς άλλους; Θα πει κανείς όμως, γιατί να ψιλοαναλύουμε έτσι τις απολαύσεις μας, γιατί να τις περνούμε από το φίλτρο λογικών εξηγήσεων που στο κάτω-κάτω δεν βοηθούν σε κάτι; Αρκεί που υπάρχουν αυτές οι απολαύσεις και διαπερνούν το κέλυφος της μέρας και δημιουργούν ένα δεύτερο στρώμα λόγων και αισθήσεων πάνω στο σώμα των επικυρωμένων γεγονότων και των παγερών ειδήσεων.

Πιστεύω όμως επιπλέον πως έχω βρει στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα έναν ιδιαίτερο λόγο για να «καθηλωθώ». Πέρα από τους γενικούς λόγους, υπάρχει πάντα μια ειδική απόχρωση πρόσδεσης και έλξης. Στο «Μαγικό Βουνό» ο νεαρός μηχανικός-ναυπηγός Χανς Κάστορπ ανακαλύπτει όχι μόνο κάποια ξεχωριστά πρόσωπα αλλά μια σύγκρουση ιδεών για την ψυχή του μοντέρνου κόσμου. Στο σανατόριο Μπέργκχοφ των ελβετικών Άλπεων ο Τόμας Μαν αναστοχάζεται τις δυνατότητες ενός άρρωστου κόσμου. Ποιος θα κερδίσει τελικά από τη διάβρωση των σωμάτων, την κατάρρευση των βεβαιοτήτων, την ηθική αποδυνάμωση του ευρωπαϊκού «αστικού πνεύματος»; Είναι λοιπόν βιβλίο που προλογίζει κάποιες από τις συγκρούσεις του εικοστού αιώνα, επιλέγοντας να απομονώσει τους ήρωές του σε έναν τόπο όπου η θεραπεία αποδεικνύεται τελικά αδύνατη ή σπάνια.

Τι θα είχαν να συζητήσουν σήμερα σε έναν αντίστοιχο χώρο οι ασθενείς, δηλαδή εμείς, οι άνθρωποι του εικοστού πρώτου αιώνα; Τότε υπήρχε η μεγάλη μάχη μεταξύ προοδευτικού ορθολογισμού και μηδενιστικού σκεπτικισμού, μεταξύ διαφωτισμού και αντιδιαφωτισμού. Τώρα μπορούμε να συμφωνήσουμε πως οι όροι και οι συνθήκες των διλημμάτων –και των κάθε είδους συγκρούσεων– έχουν γίνει πιο περίπλοκοι και αστάθμητοι.

Οι άξονες της κλασικής νεωτερικότητας εξακολουθούν να υπάρχουν αλλά με μεγάλες παραμορφώσεις, με παράξενες μεταλλάξεις και αλλοιώσεις. Ποιος χαρακτήρας θα μπορούσε σήμερα να στηρίξει πειστικά ένα διαφωτιστικό, προοδευτικό κοσμοείδωλο σαν αυτό του Ιταλού Σετεμπρίνι στο «Μαγικό Βουνό»; Και τι θα ήταν σήμερα ένας Νάφτα, ένας σκεπτικιστής και δύσθυμος αντιορθολογιστής; Θα μπορούσε να σταθεί λογοτεχνικά ή θα εμφανιζόταν σαν φιγούρα ενός digital μηδενισμού του συρμού;

Αν κάτι, έτσι, με αγγίζει πιο πολύ σε αυτό το βιβλίο, είναι το ότι χειρίζεται τις ιδέες μέσα από ένα πρίσμα σωματικό. Η αρρώστια των ενοίκων του σανατορίου τούς μετατρέπει σε σκέτα σώματα, λέει σε κάποιο σημείο ο αφηγητής. Η αρρώστια είναι εμποδισμένος και απωθημένος έρωτας, εξηγεί ο γιατρός Κροκόφσκι στη διάλεξή του προς τους ασθενείς, μιλώντας τους «σε ποιητικό και λόγιο στυλ».

Ένα μυθιστόρημα ιδεών που περνούν μέσα από την οδύνη των σωμάτων, το παιχνίδι των βλεμμάτων και την ατμόσφαιρα πραγματικών διαλόγων, αυτό πιστεύω πως κερδίζει τελικά τον αναγνώστη ή τουλάχιστον τον αναγνώστη που έγινα εγώ στα εξήντα μου. 

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέλιος Νέστωρ: «Ό,τι έκανα, δεν το έκανα για να ρίξω τη δικτατορία αλλά γιατί ντρεπόμουνα» 

Θεσσαλονίκη / Στέλιος Νέστωρ: «Δεν ήμουν από αυτούς που κάθονται σπίτι τους, βγάζουν λεφτά, τρώνε και πίνουνε» 

Μια πολιτική φυσιογνωμία που έδινε πάντα ηχηρό «παρών» στα πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα της Θεσσαλονίκης. Μιλώντας στη LiFO, ζωντανεύει ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πόλης, από την Κατοχή και τη χούντα μέχρι την ίδρυση του Μεγάρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ