Νοσταλγία: Φυγή στο παρελθόν ή στο μέλλον;

0



ΟI ΠΑΛΙΟΤΕΡΕΣ ΓΕΝΙΕΣ θυμούνται το παρελθόν, αλλά συνήθως δεν το νοσταλγούν και τόσο. Ειδικά όσοι έζησαν πόλεμο, εμφύλιο, φτώχεια και όλες τις βίαιες εμπειρίες δύσκολα θα νοσταλγήσουν τα παιδικά τους χρόνια. Οι αναμνήσεις υπάρχουν, αλλά σπάνια γίνονται αφορμή για μια θετική επιστροφή στο παρελθόν. Επίσης, η νοσταλγία τα παλιότερα χρόνια αφορούσε κυρίως τον τόπο, όχι τον χρόνο. Η μετανάστευση ήταν μια βασική αιτία νοσταλγίας για την πατρίδα, το χωριό, τον τόπο καταγωγής.

Αντίθετα, όσο απομακρυνόμαστε από τις γενιές που έζησαν εκείνες τις εμπειρίες βαναυσότητας και ανέχειας, τόσο το παρελθόν φαντάζει όχι μόνο μια προσωπική, ευχάριστη θύμηση αλλά και μια εξαιρετική συλλογική εμπειρία που αξίζει να αναπολήσει κανείς.

Οι παλιότερες δεκαετίες, ειδικά από το 1960 και ύστερα, γίνονται σταθερές αναφορές ολόκληρων τρόπων ζωής, παίρνοντας μάλιστα τις σχετικές διεθνείς ονομασίες τους: ’60s, ’70s, ’80s, ’90s. Ο υλικός πολιτισμός εκείνων των περασμένων «εποχών» φετιχοποιείται και σε ορισμένες περιπτώσεις αναγεννιέται (βλ. βινύλιο). Η δημοφιλής κουλτούρα κάθε δεκαετίας γίνεται πεδίο μιας παράξενης αγιογραφίας. 

Η τηλεόραση από κει που στο παρελθόν θεωρούνταν συνώνυμο της αλλοτρίωσης και της αποβλάκωσης, αναθεωρείται ως σημαντικό σημείο αναφοράς της παλιάς οικογενειακής συνοχής και της παιδικής ηλικίας με συγκροτημένα αφηγηματικά-πολιτισμικά πρότυπα.

Το διαδίκτυο και τα social media αποδείχτηκαν ιδανικές πλατφόρμες αναζωπύρωσης του νοσταλγικού πνεύματος. Αρκετές μελέτες έχουν αρχίσει να βλέπουν το φαινόμενο της νοσταλγίας με μεγάλο ενδιαφέρον, ειδικά όταν αυτό επικεντρώνεται γύρω από τον παλιό και νέο κόσμο των media. Η τηλεόραση, για παράδειγμα, από κει που στο παρελθόν θεωρούνταν συνώνυμο της αλλοτρίωσης και της αποβλάκωσης, αναθεωρείται ως σημαντικό σημείο αναφοράς της παλιάς οικογενειακής συνοχής και της παιδικής ηλικίας με συγκροτημένα αφηγηματικά-πολιτισμικά πρότυπα. Άλλες μελέτες βλέπουν το φαινόμενο της νοσταλγίας (ειδικά για τις δεκαετίες του ’70 και του ’80) ως αποτέλεσμα μιας τάσης για αποστασιοποίηση από τα προβλήματα του παρόντος και της δημιουργικής ατροφίας του.

Για άλλους, πάλι, η νοσταλγία συνιστά μια αντίδραση στο βίωμα της παροδικότητας και της χρονικής ασυνέχειας που επιφέρει η σύγχρονη ζωή. Η αναζήτηση μιας εποχής αυθεντικότητας στο παρελθόν εδράζεται στη ρευστότητα των κοινωνικών και πολιτισμικών προτύπων και επιχειρεί να αισθητοποιήσει και να εμπορευματοποιήσει διάφορες «χρυσές εποχές» μέσα από τη δυνατότητα πολιτισμικής διάσωσης, ανακύκλωσης και αναδιαμόρφωσης του χθες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες.

Είναι γεγονός ότι, αν παρατηρήσει κανείς με προσοχή τον νοσταλγικό λόγο που αναπτύσσεται στο διαδίκτυο και αλλού, θα βρει τρεις αλληλένδετες εκδοχές απώλειας: την απώλεια μιας ηλικίας ή χρονικής εμπειρίας που έχει χαθεί αμετάκλητα. Την απώλεια που έχει να κάνει με το ηθικό ή αισθητικό επίπεδο της νεότητας. Την απώλεια της αθωότητας που κρύβεται στο παρελθόν και το οποίο έρχεται να αλωθεί από τη νέα κάθε φορά τεχνολογία επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Οι τρεις αυτές εκδοχές ενός ανεπίστρεπτου παρελθόντος συγκροτούν ένα συντηρητικό περίβλημα γύρω από το συναίσθημα της νοσταλγίας, αφού ουσιαστικά το φέρνουν σε ρήξη με το παρόν. Δεν είναι όμως οι μοναδικές.

Για να μείνουμε σε λίγα μόνο παραδείγματα, ας προσέξουμε όλα αυτά τα μιμίδια που παράγονται για τη δεκαετία του ’80 και τη διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Το παρελθόν σε αυτή την περίπτωση πράγματι το αναπολούμε ως μια εποχή ευμάρειας που παρήλθε, πράγματι εξιδανικεύεται, αλλά ταυτόχρονα σατιρίζεται και αποδομείται σε όρους αισθητικούς και πολιτικούς (ως υπερβολική, ψεύτικη, προσωρινή κ.λπ.).

Οι νοσταλγοί παλιών τηλεοπτικών εκπομπών ή διαφημίσεων νοσταλγούν εικόνες, πρωταγωνιστές και ατάκες του παρελθόντος όχι μόνο ως εμβληματικά σπαράγματα της εφηβείας τους, των παλιών συνηθειών μιας πιο «αθώας» εποχής αλλά ταυτόχρονα και για να θυμηθούν πόσο παράξενες, αστείες ή ανεξήγητες ήταν οι επιλογές τους στο παρελθόν όσον αφορά τη διασκέδαση ή την κατανάλωση. Ένα τελευταίο παράδειγμα είναι, επίσης, η τηλεοπτική σειρά «Τα καλύτερά μας χρόνια» στην ΕΡΤ, που γνωρίζει επιτυχία, μεταξύ των άλλων και γιατί συγκροτεί, όπως υποδηλώνει άλλωστε και ο τίτλος της, ένα νοσταλγικό αφήγημα για τη δεκαετία του ’70. Μια εποχή που είναι στην αρχή της πολιτικά ζοφερή, εξαιτίας της χούντας, αλλά την ίδια στιγμή προαναγγέλλει το τέλος του ελληνικού αντιδραστικού συντηρητισμού, τόσο μέσα από την κοινωνική ανοδικότητα και την εξωστρεφή κατανάλωση/ψυχαγωγία όσο και στο επίπεδο των έμφυλων σχέσεων και άλλων κοινωνικών ρόλων (την εποχή της Μεταπολίτευσης).

690
Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Κατά συνέπεια, η εντύπωση που τείνει να διαμορφωθεί ότι η νοσταλγία αναγκαστικά είναι ένα άκριτο συναίσθημα για το παρελθόν, που απλώς το εξιδανικεύει και «κλαίει» την απώλειά του, δεν είναι καθόλου ακριβής. Όπως, επίσης, ότι η νοσταλγία είναι αναγκαστικά ξένη προς την επιθυμία για ιστορική γνώση.

Η νοσταλγία και η δημόσια εξωτερίκευσή της είναι ένα αρκετά καινούργιο φαινόμενο, άρρηκτα συνδεδεμένο με αναμνήσεις κατά βάση ειρηνικές που γεννιούνται από τη μακρά περίοδο οικονομικής ευημερίας της μεταπολεμικής περιόδου αλλά και αναμνήσεις ιδιαίτερα αντιφατικές για βιώματα, σύμβολα και πρότυπα που δύσκολα μπορούν να καταταγούν σε γνωστές κατηγορίες «καλού» και «κακού» γούστου, ήθους ή μιας ξεκάθαρης ιδεολογίας.

Η νοσταλγία μπορεί να λειτουργήσει, και λειτουργεί συχνά, ως ένας δημόσιος αναστοχασμός, πλούσιος σε αμφιταλάντευση μεταξύ εύκολου ρομαντισμού και αμφίσημου αυτοσαρκασμού. Έρχεται πολλές φορές όχι μόνο να αναπολήσει «τις μέρες τις καλές» αλλά και να ξύσει με χαριτωμένο τρόπο τραύματα ή κενά που δεν έχουν πλήρως αναγνωριστεί. 

Υπάρχει περίπτωση να σκεφτόμαστε στο μέλλον με νοσταλγία την περίοδο της οικονομικής κρίσης ή της πανδημίας; Είναι κάπως απίθανο να νοσταλγήσουμε τα μνημόνια και τα αντιμνημόνια. Είναι σχεδόν αδιανόητο να νοσταλγήσουμε τις μάσκες, την καραντίνα, πόσο μάλλον τους θανάτους που έφερε η πανδημία. Κι αυτό όχι γιατί δεν θα έχουμε ισχυρές αναμνήσεις για όλα αυτά αλλά γιατί εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία έχουμε εισέλθει σε μια εποχή πραγματικών απωλειών που θα θέλουμε να ξεχάσουμε. Σε μια εποχή που το μέλλον ευχόμαστε να είναι πιο κοντά στο παρελθόν μας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.


 

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
ΕΠΕΞ Ιλιρίντα Μουσαράι: «Ο πατέρας μου κατάφερε φέτος για πρώτη φορά να ψηφίσει και να αισθανθεί πολίτης όχι στην Ελλάδα, όπου ζει εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά στην Αλβανία»

Πολιτική /  Ιλιρίντα Μουσαράι: «Η Αλβανία δεν είναι η “Κολομβία της Ευρώπης”»

Με αφορμή τις αλβανικές κοινοβουλευτικές εκλογές της 11ης Μαΐου, μία επίκαιρη συζήτηση με την Ιλιρίντα Μουσαράι, την αλβανικής καταγωγής πολιτική επιστήμονα και υποψήφια διδάκτορα στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Πόσο κοστίζει σήμερα το μεγάλωμα ενός παιδιού στην Ελλάδα;

Ρεπορτάζ / Είσαι γονιός στην Ελλάδα; Θα γονατίσεις οικονομικά

Πόσο κοστίζει το μεγάλωμα ενός παιδιού στην Ελλάδα και πώς σχετίζεται με το δημογραφικό προβλημα; Τα έξοδα ξεκινούν από τη βρεφική ηλικία και αυξάνονται σταδιακά. Τι αναφέρουν οι ίδιοι οι γονείς, τι συμβουλεύουν οι ειδικοί επιστήμονες και τι μέτρα έχει λάβει η κυβέρνηση;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Φυλακές Κορυδαλλού: Πότε θα πάνε στον Ασπρόπυργο και ποιο είναι το σχέδιο για την τύχη των παλιών κτιρίων

Ρεπορτάζ / Πότε θα φύγουν τελικά οι φυλακές από τον Κορυδαλλό;

Η απομάκρυνση των φυλακών Κορυδαλλού και η μεταφορά τους στον Ασπρόπυργο αποτελεί πάγιο αίτημα της τοπικής κοινωνίας και είναι ένα έργο βαρύνουσας σημασίας. Πότε θα γίνει η μετεγκατάστασή τους και πώς θα αξιοποιηθούν τα παλιά κτίρια;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ