Λιλιπούπολη ή για την ενήλικη παιδικότητα της δημοκρατίας

Λιλιπούπολη ή για την ενήλικη παιδικότητα της δημοκρατίας Facebook Twitter
Στην Ελλάδα, η ανακάλυψη μιας ενήλικης παιδικότητας, μιας παιδικότητας που συνεχίζεται και στην ώριμη ηλικία του ατόμου, περνάει μέσα από διακριτά σύμβολα. Και εδώ η σχέση με εκπομπές όπως το «Εδώ Λιλιπούπολη» είναι χαρακτηριστική. Εικονογράφηση: Ατελιέ/LIFO
0

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΝΙΕΣ που δεν είχαν την τύχη να γευτούν την πληκτική ειρήνη των δημοκρατικών καιρών έπρεπε να κρύβουν την «παιδικότητά τους». Οι νέοι της Κατοχής και των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων περνούσαν από το κοντό πανταλόνι στο σακάκι και στο κουστούμι. Η παράταση της εφηβείας και η εξερεύνηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η περιορισμένη ευθύνη (με άλλα λόγια, η μοντέρνα ελευθερία του ανέμελου ατόμου) ήταν προνόμιο ενός μικρού αριθμού.

Οι πολλοί φαίνονται στα φωτογραφικά κάδρα πρόωρα μεγαλωμένοι, σφηνωμένοι σε μια επισημότητα, με τις στολές ή τα πολιτικά τους ρούχα τεκμήρια ένταξής τους στον κόσμο των ευθυνών. Συχνά είχαν να «κοιτάξουν» μιαν αδελφή ή μια μάνα και μετά να κάνουν και το «δικό τους κομμάτι». Τα παιδικά χρόνια άρχισαν να αποκτούν διάσταση κυρίως στις οικογένειες της μεσαίας τάξης.

Εκεί που από τη δεκαετία του ’50 και μετά ο κόσμος της φαντασίας των παιδιών διευρύνεται και αφομοιώνει καινούργιους ήρωες. Τα κόμικς, το ραδιόφωνο, τα πάρτι και όλες οι μορφές κοινωνικότητας των νέων δημιουργούν ένα πεδίο πειραματισμού και ελαφρότητας που δεν μπορούσε να εκφραστεί παλαιότερα, ακόμα και αν υπήρχε. Η φιλολογούσα ή αγροτο-χειρωνακτική νιότη του ’40, τα παιδιά που διάβαζαν τους ποιητές ή έμπαιναν στο μεροκάματο στα 12 ή στα 14, έδωσαν τη θέση τους σε πιο «κανονικούς» νέους.

Όσο περισσότερο εξασφαλίζονται διαστήματα μιας σχετικής κοινωνικής ειρήνης, η νεότητα αυτονομείται από το ενήλικο σύμπαν της υποχρέωσης. Και αυτή είναι μια ιστορία που εξελίσσεται σε όλες τις μεταπολεμικές δεκαετίες και ιδίως (όχι όμως αποκλειστικά) στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες.

Όπως έχουν αναλύσει εδώ και χρόνια οι άνθρωποι που μελετούν τις πολιτισμικές αλλαγές, η εισβολή των γκάτζετ, η τηλεόραση και περισσότερο ακόμα τα social media επιβεβαιώνουν την τεράστια δύναμη του νεανικού ύφους στον σύγχρονο πολιτισμό.

Στην Ελλάδα, η ανακάλυψη μιας ενήλικης παιδικότητας, μιας παιδικότητας που συνεχίζεται και στην ώριμη ηλικία του ατόμου, περνάει μέσα από διακριτά σύμβολα. Και εδώ η σχέση με εκπομπές όπως το «Εδώ Λιλιπούπολη» είναι χαρακτηριστική. Οι ιδιοφυείς στίχοι της Μαριανίνας Κριεζή και οι παράξενοι ήρωες της Λιλιπούπολης συνομιλούν περισσότερο με την ενήλικη παιδικότητα παρά με αυτήν καθαυτή την παιδική ηλικία.

Φαντάζομαι όμως πως κάποιος γεννημένος το 1920, αν στα πενήντα πέντε του (το 1975 που βγήκε η εκπομπή στο Τρίτο Πρόγραμμα) άκουγε κάποιο από αυτά τα τραγούδια, μάλλον θα σήκωνε τους ώμους του, λέγοντας «σάχλες». Θα έβρισκε σε όλα αυτά κάτι ανώριμο και αφελέστατο. Αυτοί οι παλιοί της Κατοχής μπορούσαν να διεκδικούν τα σκίτσα και τα κείμενα του Μποστ ή τα ευθυμογραφήματα των μετρ του είδους που ελάφραιναν το κλίμα: αυτά όμως, παρότι είχαν μια σατιρική και ανορθόδοξη γραφή, δεν μετέφεραν τον κόσμο των παιδικών ονείρων στο σύμπαν των μεγάλων.

Η πραγματική αλλαγή προς την ενήλικη παιδικότητα θα επιταχυνθεί μόνο με το σπάσιμο του κύκλου της πολιτικής καταπίεσης και της κρατικής λογοκρισίας. Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης διασχίζεται εξαρχής από δύο αντιφατικές κινήσεις. Η μία κίνηση θέλει τους νέους να φορούν τα μεγαλίστικα ρούχα των ηρωικών γενιών, να ποζάρουν κάτω από τα φισεκλίκια των ανταρτών, να παρακολουθούν προσηλωμένοι καλλιτεχνικές δημιουργίες τριών και πέντε ωρών και στη συνέχεια ανάλυση-συζήτηση σημειολογική. Η δεύτερη κίνηση παίζει, αντιθέτως, με το μοτίβο μιας επίμονης και τρελαμένης εφηβείας που διεκδικεί την αποκοπή της από τα βάρη του παρελθόντος.

Στον πολιτισμό της νέας δημοκρατικής Ελλάδας το «Εδώ Λιλιπούπολη» μοιάζει να κατέχει μια ενδιάμεση θέση. Έχει μεν πολιτικούς συμβολισμούς και κοινωνική κριτική, αλλά με φιγούρες και σχήματα λόγου που παραπέμπουν σε κόσμους της παιδικής φαντασίας. Τα ζώα, τα φυτά, τα χρώματα, γίνονται αυτόνομοι συντελεστές συγκίνησης.

Η ενήλικη παιδικότητα μετά από χρόνια θα τροφοδοτήσει φαινόμενα τόσο διαφορετικά όσο μια αληθινή λατρεία του ζώου συντροφιάς ή το binge-watching με τηλεοπτικές σειρές τα τελευταία χρόνια. Όπως έχουν αναλύσει εδώ και χρόνια οι άνθρωποι που μελετούν τις πολιτισμικές αλλαγές, η εισβολή των γκάτζετ, η τηλεόραση και περισσότερο ακόμα τα social media επιβεβαιώνουν την τεράστια δύναμη του νεανικού ύφους στον σύγχρονο πολιτισμό.

Επιστρέφω όμως πάλι στην ταπεινή αφορμή του κειμένου: στη «Λιλιπούπολη» και στον κόσμο που έστησε η στιχουργική φαντασία της Μαριανίνας Κριεζή. Διάβασα αυτές τις μέρες μια απορία, γιατί, ας πούμε, δεν έγινε εξίσου λόγος και για τις άλλες στιχουργικές δημιουργίες της Κριεζή, για παράδειγμα για το πασίγνωστο τραγούδι του Στράτου Διονυσίου σε μουσική Τάκη Μουσαφίρη «Ένα λεπτό περιπτερά».

Νομίζω όμως πως ο Στράτος Διονυσίου είναι μία από τις φωνές της παλαιάς, αρσενικής ματιάς στα πράγματα. Η «Λιλιπούπολη» ήχησε στο αυτοκίνητο της οικογενειακής εκδρομής ή στα υπνοδωμάτια μιας χώρας που γινόταν πιο δημοκρατική και άφηνε να αναδυθούν περισσότερα γυναικεία χνάρια. Η γυναίκα, το παιδί, ο έφηβος, δηλώνουν εμφατικά την παρουσία τους μέσα από ποπ σουρεαλισμούς, έναν συνειρμικά πιο ελεύθερο στίχο και νέους κώδικες τρυφερότητας. Η εξουσία της σαγήνης δεν μονοπωλείται πλέον από τον καημό του μεγάλου αρσενικού που δεν άντεχε την εγκατάλειψη και την προδοσία του. Η σαγήνη πέρασε σε έναν σπασμένο και ονειρικό λυρισμό που δεν είχε το μεγάλο λαϊκό ακροατήριο, αλλά έδειχνε προς το μέλλον, προς τις ευαισθησίες που θα φανούν τα τελευταία χρόνια.

Η ενήλικη παιδικότητα είναι προφανώς μια ιστορία με δύο όψεις ή με δυο κόψεις. Η μία στάθηκε απελευθερωτική, λυτρωτική και ανακουφιστική. Η άλλη όμως μπορεί να ήταν και ένας μηχανισμός αποποίησης ευθυνών και μια εκδοχή καθήλωσης στο εφηβικό δωμάτιο. Μπλέκεται επίσης με διάφορα σημαντικά πράγματα που την υπερβαίνουν, όπως τα εργασιακά πρότυπα, η επέκταση του χρόνου φοίτησης των νέων, το προσδόκιμο ζωής, που αυξήθηκε αλλάζοντας και τα ηλικιακά όρια της νεότητας και του γήρατος.

Όμως, όποια και αν είναι τα διαπιστευτήριά της, η ίδια η ειρηνική δημοκρατική καθημερινότητα αναζήτησε μαγικές μεταμορφώσεις και αλλόκοτους ήρωες. Κατά κάποιον τρόπο, οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν αποδεχτεί περισσότερες δόσεις ελαφρότητας και το δικαίωμα να τις εκφράζουν ελεύθερα. Για το καλό και το κακό. Και ίσως ποτέ άλλοτε δεν τραγούδησαν τόσα κοινά τραγούδια οι μάνες με τις έφηβες κόρες και δεν απόλαυσαν τις ίδιες ταινίες οι πατέρες και οι γιοι. Η ενήλικη παιδικότητα τίναξε στον αέρα το παλιότερο χάσμα γενεών που έκοβε στα δύο τις οικογένειες. Γι’ αυτό και εμβληματικά της αποτυπώματα, όπως η «Λιλιπούπολη», θα έχουν πάντα μια θέση στην καρδιά μας, ακόμα και αν μας έχουν κουράσει οι κατεψυγμένοι παιδισμοί της ποπ κουλτούρας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Στέλιος Νέστωρ: «Ό,τι έκανα, δεν το έκανα για να ρίξω τη δικτατορία αλλά γιατί ντρεπόμουνα» 

Θεσσαλονίκη / Στέλιος Νέστωρ: «Δεν ήμουν από αυτούς που κάθονται σπίτι τους, βγάζουν λεφτά, τρώνε και πίνουνε» 

Μια πολιτική φυσιογνωμία που έδινε πάντα ηχηρό «παρών» στα πολιτικά και πολιτιστικά πράγματα της Θεσσαλονίκης. Μιλώντας στη LiFO, ζωντανεύει ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πόλης, από την Κατοχή και τη χούντα μέχρι την ίδρυση του Μεγάρου.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Κοινωνική κατοικία: Μπορεί το παράδειγμα της La Borda να εφαρμοστεί στην Αθήνα;

Συνεταιριστική κατοικία / Μπορούμε να αντιγράψουμε τη Βαρκελώνη και να λύσουμε το στεγαστικό;

Ενώ στην Ευρώπη παρατηρείται αναζωπύρωση των συνεταιριστικών στεγαστικών κινημάτων, στην Ελλάδα, ειδικά στην Αθήνα, η στεγαστική κρίση οξύνεται. Το παράδειγμα της La Borda στη Βαρκελώνη θα μπορούσε να δώσει τη λύση, χρειάζεται όμως πολιτική βούληση.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας»

Βασιλική Σιούτη / Ο Άγνωστος Στρατιώτης στη μάχη της πολιτικής εικόνας

Η κυβέρνηση αξιοποίησε τη ρύθμιση για τη φύλαξη του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη για να αλλάξει την πολιτική ατζέντα και να ενισχύσει την απήχησή της στο συντηρητικό κοινό, παρά τις διαφοροποιήσεις ακόμη και μέσα στην κυβερνητική παράταξη.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

Οπτική Γωνία / Λίγες λέξεις για τον Διονύση Σαββόπουλο

«Ό,τι όμως και αν υπήρξε ο Διονύσης Σαββόπουλος, είχε τη δόνηση, τον λοξό τόνο, μια διάθεση μεταμόρφωσης και γιορτής. Επέστρεφε σε μια πάμφωτη αυλή, περιμένοντας τους φίλους, το νόημα της συνάθροισης».
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
ΕΠΕΞ Στην εποχή του Οφθαλμού

Ιλεκτρίσιτυ / Στην εποχή του Οφθαλμού

Οι κρίσεις ευνοούν την εξουσία, διατηρώντας ένα επίπεδο φόβου μες στην κοινωνία, νομιμοποιώντας μέτρα που ανακουφίζουν τον φόβο αυξάνοντας τον έλεγχο, και δημιουργώντας ευκαιρίες για τη διοχέτευση του κεφαλαίου.
ΧΑΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μετά τα ερείπια της Γάζας: ποιος μπορεί να χτίσει ξανά την ελπίδα;;

Οπτική Γωνία / Η Γάζα μετά τον πόλεμο: Υπάρχει ελπίδα;

Η καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος του Κέντρου Ερευνών για το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Μαρία Γαβουνέλη, αναλύει τις προκλήσεις της ανοικοδόμησης, τον ρόλο της Ευρώπης και της Ελλάδας και το αβέβαιο μέλλον μιας λύσης δύο κρατών.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Ακροβατώντας / Πόσοι ηλικιωμένοι ζουν μόνοι και κανείς δεν τους αναζητά;

Οι μοναχικοί θάνατοι ηλικιωμένων ανθρώπων είναι ένα φαινόμενο που ολοένα εντείνεται και στη χώρα μας, όπως και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ας μπει στον δημόσιο διάλογο, μήπως πειστούν οι αρμόδιοι ότι πρόκειται για ένα σοβαρό θέμα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Ρεπορτάζ / Πελοπόννησος: Σιδηρόδρομος ή ποδηλατόδρομος;

Η προκήρυξη διαγωνισμών για την εκπόνηση μελετών που αφορούν τη χρήση της ιστορικής σιδηροδρομικής γραμμής Πελοποννήσου ως ποδηλατοδρόμου έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις για την οριστική απώλεια μιας εμβληματικής υποδομής με υψηλή ιστορική, τουριστική και συγκοινωνιακή αξία.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οπτική Γωνία / Πολιτική κινητικότητα που δεν αλλάζει τίποτα 

Οι δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ξανά τη φθορά εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, με κυβέρνηση και αντιπολίτευση να δείχνουν ανήμπορες να ανατρέψουν το κλίμα απαξίωσης, όπως και οι νέοι παίκτες – που είναι παλιοί. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Υγεία / «Ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζ. κάνει επίθεση στη δημόσια υγεία»

Δημήτρης Δασκαλάκης: Ο διακεκριμένος ελληνικής καταγωγής λοιμωξιολόγος, που παραιτήθηκε πρόσφατα από επιτελική θέση  καταγγέλλοντας το υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ για εξωθεσμικές πιέσεις και αντιεπιστημονικές πρακτικές, μιλά για την απόφασή του, τη δημόσια υγεία στην Αμερική, τον Covid, τον HIV αλλά και την αφύπνιση του επικίνδυνου «ιού» του φασισμού.   
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Ρεπορτάζ / Γιατί η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει τη «φέτα ΠΟΠ»;

Πάνω από 312.000 θανατώσεις ζώων, φόβοι για lockdown και απειλή για μείωση των εξαγωγών του εθνικού προϊόντος μας εξαιτίας της ευλογιάς των προβάτων. Εμβολιασμός ή εκρίζωση του ιού; Ειδικοί μιλούν στη LiFO για το τι διακυβεύεται πραγματικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Social Media / Yπήρξε έστω και μία μέρα τα τελευταία 15 χρόνια που δεν μπήκες Instagram; Δεν υπήρξε. Δεν είσαι ο μόνος.

Kαθορίζει την εικόνα μας, τη διάθεσή μας, τα οικονομικά μας, καθορίζει τον τρόπο που ζούμε. Θα έλεγε κανείς πως, μετά την έλευσή του, μια πετυχημένη selfie, σαν την περίφημη selfie των Oscar του 2014, αλλάζει τον μικρόκοσμο που ζούμε. Ο Χαράλαμπος Τσέκερης, κύριος ερευνητής ΕΚΚΕ και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής & Τεχνοηθικής, αναλύει το φαινόμενο Instagram.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ