ΤΟ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΟΛΟΙ. Την απάντηση δεν την ξέρει σχεδόν κανείς. Τι κάνεις όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τη βεβαιότητα ότι θα χρειαστεί ν’ αναλάβεις τη φροντίδα των γονιών σου καθώς μεγαλώνουν;
Για τους γονείς της γενιάς που τώρα κοντεύει τα 40, η απάντηση ήταν απλή: οι νεαρές γυναίκες της οικογένειας, κόρες ή νύφες, θ’ αναλάμβαναν αυτήν τη φροντίδα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τη φροντίδα θα την αναλάμβαναν οι γιοι, ιδίως αν ήταν το μοναδικό παιδί της οικογένειας. Παράλληλα, αν υπήρχε οικονομική δυνατότητα, θα υπήρχε και «μια κοπέλα», συχνά από ξένη χώρα, η οποία θα αναλάμβανε τις πιο δύσκολες δουλειές που περιλαμβάνει η φροντίδα ενός ηλικιωμένου προσώπου.
Στο μεταβατικό στάδιο που βρισκόμαστε σήμερα, η αμέσως επόμενη γενιά από τους σημερινούς 60άρηδες μεγάλωσε σε διαφορετικό κοινωνικό πλαίσιο. Ο κόσμος άρχισε να μιλάει για αυτοπραγμάτωση, για επιλογές, για σπουδές και χάραξη μιας προσωπικής πορείας που δεν υπακούει στο «παιδιά ως τα 30, ζωή σε οικογενειακή πολυκατοικία και κάθε Κυριακή τραπέζι με γονείς». Όχι πως δεν ζει πολύς κόσμος έτσι, αλλά αυτή η κοινωνική επιταγή αποδυναμώθηκε, ειδικά στα αστικά περιβάλλοντα.
«Δεν ξέρω αν οι άνθρωποι εκ προοιμίου αναπαράγονται με στόχο την ανταπόδοση. Ξέρω όμως ότι θέλω να ζήσω τους γονείς μου όσο περισσότερο γίνεται, ακόμη κι αν δεν είναι πια οι γονείς που παρέχουν, αλλά οι γονείς που έχουν ανάγκη. Όχι επειδή η αγάπη έχει ανταπόδοση, αλλά επειδή για μένα είναι ένα απόλυτο μέγεθος».
Oι σημερινοί millennials πάσχισαν να σπουδάσουν, να κάνουν κάτι με τη ζωή τους, να ζήσουν, κόντρα στο γεγονός ότι βίωσαν τη μία κρίση μετά την άλλη. Πρόκειται για μια γενιά που έχει αποδεχτεί ότι θα πληρώνει σπασμένα και ότι θα ζει υπό τη σκιά ενός «πριν», στο οποίο η Ελλάδα παρουσιάζεται ως μια χώρα με λεφτά, ευκαιρίες και ελπίδα. Αυτή η γενιά, λοιπόν, που τώρα φτάνει ή διανύει τα πρώτα -άντα, συνειδητοποίησε ότι έχει ακόμη κάτι να διαχειριστεί: οι γονείς της μεγαλώνουν. Και τώρα;
Τέσσερις άνθρωποι που πλησιάζουν ή έχουν περάσει τα 30 μίλησαν στη LiFO για το θέμα και απάντησαν στην ερώτηση «Πώς νιώθεις σε σχέση με το γεγονός ότι οι γονείς σου γερνούν και με την πιθανότητα να χρειαστεί να αναλάβεις τη φροντίδα τους;»
Νικήτας, 29
Νομίζω ότι το άγχος μου για τα γηρατειά των γονιών μου βαίνει παράλληλα με το άγχος για τη δική μου ενηλικίωση. Όταν τους βλέπω να δυσκολεύονται για πρώτη φορά σε απλές καθημερινές εργασίες, σε σωματικές κινήσεις, στη χρήση της τεχνολογίας κ.λπ., νιώθω ότι δεν είμαι πια προστατευόμενος, αλλά πρέπει να γίνω προστάτης. Συνειδητοποιώ για πρώτη φορά την αδυσώπητη πορεία του χρόνου, που ζητάει από εμένα να αλλάξω, αφήνοντας πίσω ένα όμορφο κομμάτι της ζωής μου, την ψευδαίσθηση της προέκτασης της παιδικότητας, μια ψευδαίσθηση που παύει μπροστά στην αδυναμία των γονέων.
Πρόσφατα διάβασα σε συνέντευξη του Ρένου Χαραλαμπίδη ότι το να προσέχει τους γονείς του στα γεράματα ήταν η πράξη για την οποία αισθάνεται πιο περήφανος στη ζωή του. Μιλούσα παράλληλα με μια φίλη που μου έλεγε ότι οι γονείς στην Ελλάδα παίζουν συχνά το χαρτί της αξίωσης από το παιδί να ανταποδώσει όσα του πρόσφεραν. Η φίλη αυτή ζει από επιλογή μακριά από τους γονείς της, με τους οποίους δεν είχε ιδιαίτερα καλή σχέση, λόγω ενδοοικογενειακής βίας. Δεν ξέρω αν οι άνθρωποι εκ προοιμίου αναπαράγονται με στόχο την ανταπόδοση. Ξέρω όμως ότι θέλω να ζήσω τους γονείς μου όσο περισσότερο γίνεται, ακόμη κι αν δεν είναι πια οι γονείς που παρέχουν, αλλά οι γονείς που έχουν ανάγκη. Όχι επειδή η αγάπη έχει ανταπόδοση, αλλά επειδή για μένα είναι ένα απόλυτο μέγεθος.
Έρση, 34
Δεν ξέρω αν θα έλεγα ότι είναι άγχος. Νομίζω ότι αγχωνόμαστε για πράγματα που πιστεύουμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε. Το γεγονός ότι οι γονείς σου μεγαλώνουν είναι κάτι που δεν μπορείς να ελέγξεις. Ο πατέρας μου όσο μεγαλώνει αποκτά γωνίες, πετάγονται περισσότερο τα κόκαλα του προσώπου του, μικραίνουν τα χείλη του, χάνει τη στρογγυλή του ζωηρότητα, γίνεται μονοκόκαλος, γίνεται πιο ευθύς, αλλά συνεχίζει να μην ευθύνεται για τίποτα. Είναι δύο αντιστρόφως ανάλογες δυνάμεις: όσο πιο πολύ μοιάζει με νοητή ευθεία, τόσο πιο ενστικτώδης είναι η τάση μου να του φωνάξω να αναλάβει επιτέλους τις ευθύνες του. Σβήνει η πίκρα μου όταν τον βλέπω να δυσκολεύεται καμιά φορά να σηκωθεί. Όταν ήμουν μικρή, έκανα πρόβα ότι πεθαίνει. Πιστεύω, κι ας είναι αντιδημοφιλής άποψη, ότι όλα τα παιδιά, όταν καταλαβαίνουν ότι οι άνθρωποι φεύγουν και δεν ξαναγυρνάνε, κάνουν μια παράσταση με τον χαμό ενός πολύ αγαπημένου τους. «Παίζουν θέατρο» με την απώλεια και αυτό πιστεύω ότι είναι μια απόπειρα διαχείρισης της πρώτης επαφής με τον ανείπωτο πόνο.
Μου έχει μείνει ακόμα η εικόνα και κυρίως η αίσθηση της αγάπης και της θλίψης να λιμνάζει μέσα μου, ενώ κλαίω πραγματικά και πονάω αληθινά για τον μπαμπά μου. Όλα εκεί καταλήγουν. Το να βλέπεις τους γονείς σου να μεγαλώνουν σημαίνει ότι σκέφτεσαι αναπόφευκτα το τέλος. Αλλά δεν είναι έτσι με τη μάνα μου. Η μάνα μου έχει μια ασθένεια που την έχει γονατίσει με τα χρόνια. Την έχω δει σε τέτοιες συνθήκες σωματικής εξάρτησης που, τώρα που μεγαλώνει και, σε αντίθεση με τον πατέρα μου, στρογγυλεύει, δεν μπορώ να τη φανταστώ να φεύγει. Μια γυναίκα που κουβαλάει το ασθενές της σώμα τόσα χρόνια έχω την αίσθηση πως θα ζει για πάντα. Δεν έκανα, ούτε μικρή, ποτέ πρόβα το τέλος της. Η μάνα μου θα φύγει ξαφνικά, ενώ σιδερώνει όρθια, και δεν θα πει αντίο. Ο πόνος που μου προκαλεί αυτή η γνώση δεν περιγράφεται. Είναι σαν η μάνα μου να μεγάλωνε πάντα και τώρα να επιβράδυνε, ενώ ο πατέρας μου δεν μεγάλωνε ποτέ και τώρα επιτάχυνε. Η μάνα μου μεγαλώνει με ψυχραιμία, ο πατέρας μου με αντίδραση. Η σύνταξή τους είναι για τη μεν ευλογία, για τον δε ταφόπλακα του νοήματος. Εγώ με πολλή παρατήρηση έχω μάθει να αγαπάω με απόσταση. Όχι για να μην πονέσω, αλλά για να μην αφήσω όσα με πόνεσαν παλιά να μου πάρουν πολύ από το τώρα, γιατί μόνο αυτό έχουμε.
Ψάχνω απάντηση για τη διαχείριση στη λογοτεχνία και στα παιδικά βιβλία. Έχω καταλάβει ότι δεν θα αποφύγω τον πόνο, και πως, ό,τι και να κάνω, θα χάσω, αλλά ίσως, αν διαβάσω σωστά και πολύ, να εκτιμήσω την τύχη τού να χάνω με τη σωστή σειρά και, κυρίως, να συνεχίσω να θέλω να παίζω.
Ιωάννα, 37
Νιώθω τόση αβεβαιότητα για τη δική μου μελλοντική επιβίωση, που η σκέψη ότι θα χρειαστεί στο μέλλον να φροντίσω τους γονείς μου με κάνει να παραλύω. Ακόμη κι αν παρατήσω τη δική μου ζωή για να τους φροντίζω, είναι τόσο ασταθή τα πράγματα στην Ελλάδα, από την ακρίβεια μέχρι τη δημόσια υγεία, που ξέρω ότι όλοι οι διαθέσιμοι πόροι θα πρέπει να διοχετευθούν σε ιδιωτική περίθαλψη. Έχω δει από μεγαλύτερες γυναίκες του συγγενικού μου περιβάλλοντος πόσος κόπος και πόση αφοσίωση απαιτείται για τη φροντίδα ενός ηλικιωμένου. Έχω δει επίσης πόσο απαξιωτικά τους αντιμετωπίζουν τα γηροκομεία και πόσο απαξιωτικά τους αντιμετωπίζει μερικές φορές και το κατ’ οίκον προσωπικό.
Καλείσαι να διαλέξεις μεταξύ μιας αξιοπρεπούς και ανθρώπινης ζωής για το αγαπημένο σου πρόσωπο και του να χάσεις μεγάλο κομμάτι της δικής σου ζωής, λες και πρέπει να σταθμίσεις ποιανού η ζωή αξίζει περισσότερο. Είσαι μια μονάδα ανάμεσα σε άλλες μονάδες, που η κάθε μία παλεύει μόνη της για το καλύτερο. Στην τελική, δεν ξέρεις αν η φροντίδα που θα προσφέρεις ανταποκρίνεται στη ζωή που θα μπορούσε να έχει ο ηλικιωμένος γονιός. Δεν είναι μόνο το σώμα που πρέπει να φροντιστεί, είναι η ανάγκη για κοινωνικοποίηση, τα ενδιαφέροντα, το να ζεις δεν γίνεται να είναι μια ξερή παράταση των βιολογικών σου λειτουργιών.
Αυτήν τη στιγμή που μετά βίας στέκομαι εγώ στα πόδια μου, τρέμω στην ιδέα της γρήγορης επιδείνωσης της υγείας ενός γονιού. Ορισμένοι γονείς το καταλαβαίνουν αυτό, και όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα προσπαθούν να μαζέψουν το απαραίτητο κεφάλαιο για τη φροντίδα τους. Αυτή η σκέψη είναι κάπως καθησυχαστική, αν και δεν λύνει όλα τα προβλήματα, αλλά με κάνει να αισθάνομαι απαίσια ταυτόχρονα, γιατί σημαίνει ότι βλέπουν ήδη τον μελλοντικό τους εαυτό ως βάρος. Ενώ η ιδέα της απώλειας ενός γονιού είναι απίστευτα τρομακτική, πλέον το άγχος για την επαρκή φροντίδα του όταν θα είναι πια ανήμπορος είναι πιο τρομακτικό.
Ήλια, 29
Μεγάλωσα σε μια οικογένεια σαν αυτή που βλέπεις στις διαφημίσεις. Μειοψηφία, το ξέρω, αλλά είχα πολύ ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Πολλά ταξίδια: η μάνα μου οδηγεί ενώ ο πατέρας μου τρώει πατατάκια και κατευθυνόμαστε στη Γαλλία, οδικό ταξίδι με παιδί 7 χρονών, φαντάσου∙ Σαμοθράκη, ο πατέρας μου με πιτσιλάει με νερό στους καταρράκτες κι η μάνα μου γελάει. Γυρνούσα σπίτι απ’ το σχολείο και με περίμενε ένα γεμάτο πιάτο στο τραπέζι. Στην παιδική μου ηλικία τα πιάτα πλένονταν μαγικά, τα ρούχα μου είχαν πόδια κι έμπαιναν σιδερωμένα στην ντουλάπα. Νόμιζα ότι η κυρία Αυγή που ερχόταν να μας καθαρίσει ερχόταν επειδή μας αγαπάει, χωρίς πληρωμή. Οι γονείς μου ήταν πάντα γυμνασμένοι και υγιείς. Τους θυμάμαι με φως γύρω τους, να λάμπουν σε κάθε στιγμή.
Στα 26 μου, ενώ δούλευα στη Σουηδία, η μητέρα μου διαγνώστηκε με καρκίνο. Πέρσι, δέχτηκα μια δουλειά στην Ελλάδα και γύρισα. Ένας βασικός λόγος είναι ότι θέλω να είμαι κοντά της. Βγάζω το ⅓ όσων έβγαζα και η δουλειά που είχα εκεί είχε προοπτικές ανέλιξης. Ο λόγος είναι ότι η υγεία της χειροτερεύει γρηγορότερα απ’ ό,τι νομίζαμε. Δεν μένω μαζί τους, ούτε έχω αναλάβει τη φροντίδα της, αλλά ήθελα να είμαι παρούσα, να πάω μαζί της στους γιατρούς, να πιούμε έναν καφέ, να πάμε καμιά βόλτα. Αν προκύψει η ανάγκη, θα αναλάβω πλήρως τη φροντίδα τους. Οικονομικά, οι γονείς μου είναι καλά και υπάρχει η δυνατότητα πρόσληψης φροντιστή. Υποθέτω ότι, αν και όταν έρθει εκείνη η ώρα, θα προσληφθεί κάποιο πρόσωπο και θα αναλάβουμε από κοινού το κομμάτι της φροντίδας.
Δεν θέλω να λέω πολλά, ο πατέρας μου είναι μια χαρά και η μητέρα μου μπορεί να ανακάμψει κάπως, ή έτσι μας λένε. Είχα προσπαθήσει πάρα πολύ να φύγω έξω και να βρω κάτι που μου ταιριάζει. Δεν έχω άγχος, λοιπόν, για το αν θα φροντίσω τους γονείς μου. Το άγχος δεν το περιγράφει. Νιώθω θλίψη για τη ζωή που αφήνω πίσω μου αυτήν τη στιγμή, αν και θέλω να επιστρέψω, αν το επιτρέψουν οι συνθήκες. Τα ζύγισα και οι τύψεις που θα έχω αν η μητέρα μου πάθει κάτι και είμαι εκτός Ελλάδας, θα είναι μεγαλύτερες. Οι γονείς μου μού ζητάνε να κάνω τη ζωή μου, εγώ νιώθω ότι μου έδωσαν τον κόσμο και το λιγότερο που μπορώ να κάνω είναι να είμαι παρούσα τώρα που το χρειάζονται.
