Η Ιστορία, η λογοτεχνία και τα εθνικά μας τραύματα

Ιστορία και λογοτεχνία Facebook Twitter
H σοβιετική στρατιωτική αποστολή υπό τον συνταγματάρχη Γκριγκόρι Ποπόφ στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» μετά την απελευθέρωση της Αθήνας.
0


ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Οι ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ»
του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, φτάνοντας ήδη στην πέμπτη έκδοση μέσα σε ελάχιστο διάστημα, φωτίζει ένα θέμα που παραμένει ταμπού, ακόμα και μετά από 80 χρόνια, αυτό της συνεργασίας Ελλήνων με τις γερμανικές αρχές της Κατοχής. Ο Χαραλαμπίδης, μελετώντας αρχεία που για πρώτη φορά δημοσιοποιούνται, εξετάζει όλες τις πτυχές και τα σκέλη αυτής της συνεργασίας, που υπήρξε πολιτική, οικονομική και ένοπλη και η οποία κατέληξε στην ατιμωρησία των εμπλεκομένων, αφήνοντας ανοιχτό ένα τραύμα που δεν έκλεισε ποτέ.

Είναι κοινός τόπος στην ψυχολογία πως το πρώτο βήμα για τη θεραπεία ενός τραύματος είναι η αναγνώριση, η ταυτοποίηση και στη συνέχεια η αποδοχή. Κάτι αντίστοιχο πρέπει να ισχύει και για τα έθνη και τους λαούς.

Για το βαθύ τραύμα του Εμφυλίου, τη συλλογική και ατομική μνήμη, τη λήθη που σκεπάζει τα γεγονότα, αλλά και −ανάμεσα σε άλλα− το ζήτημα της συνεργασίας Ελλήνων με τον Γερμανό κατακτητή και μάλιστα από την οπτική των ίδιων, μιλά ένα άλλο πρόσφατο βιβλίο αλλά από το πεδίο της λογοτεχνίας αυτήν τη φορά: το μυθιστόρημα του Κώστα Καλτσά με τον εύγλωττο τίτλο «Νικήτρια Σκόνη» (εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Γιώργου Μαραγκού) που αναφέρεται στις τρεις γενιές μίας οικογένειας από την περίοδο της Κατοχής και την έναρξη του Εμφυλίου μέχρι και το διχαστικό δημοψήφισμα του 2015. Ο Καλτσάς τολμά κάτι αρκετά παρακινδυνευμένο στο βιβλίο του, να καταπιαστεί με μία εξίσου ταραγμένη αλλά πολύ πιο πρόσφατη περίοδο, αυτή των μνημονίων και της κρίσης, που ξέθαψε πολλούς σκελετούς από την ντουλάπα και έφερε ένα έντονα εμφυλιοπολεμικό κλίμα στην επιφάνεια. Θυμόμαστε πως ο δημόσιος διάλογος εκείνες τις μέρες έβριθε από κατηγορίες που εξαπολύονταν για απογόνους μαυραγοριτών, προδότες, ταγματασφαλίτες, πηγάδες και κονσερβοκούτια. 

ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Οι Δωσίλογοι, εκδ. Αλεξάνδρεια

Η λογοτεχνία είναι σίγουρα ένα προνομιακό πεδίο για να θίξει κανείς αγκάθια και μαύρες σελίδες της ιστορίας και συχνά προπορεύεται συγκριτικά με την επίσημη ιστοριογραφία. Σε συνέντευξή του στη LiFO και στην Αργυρώ Μποζώνη, με αφορμή το βιβλίο του για τους δωσίλογους, ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης θα παραδεχτεί: «Τις δύσκολες πολιτικά εποχές παραδοσιακά τις πιάνει πρώτα η λογοτεχνία, μετά ο κινηματογράφος, το θέατρο. Η Ιστορία έρχεται πολύ αργότερα». Για του λόγου το αληθές, στον επίλογο του βιβλίου του θα κάνει αναφορά στο περίφημο θεατρικό «Φον Δημητράκης» του Δημήτρη Ψαθά. Η κωμωδία χαρακτήρων του Ψαθά, που γράφτηκε στην Κατοχή και έκανε πρεμιέρα στις 4 Απριλίου 1946, μέσα στον Εμφύλιο, έχει ως ήρωα έναν αποτυχημένο πολιτικάντη που καταφέρνει να πετύχει το όνειρό του και να γίνει υπουργός χάρη στη συνεργασία του με τους Γερμανούς. Ο Ψαθάς είχε την τόλμη αλλά και την οξύνοια να θίξει, έστω και μέσω της σάτιράς του, αυτό που δύσκολα ο οποιοσδήποτε θα ξεστόμιζε τότε, μέσα στη σκοτεινή εκείνη περίοδο, ενώ ταυτόχρονα προέβλεψε τα συγχωροχάρτια που θα δίνονταν αργότερα και την ανέλιξη των δωσίλογων σε θέσεις εξουσίας.

Είναι φανερό πως το προστατευτικό κέλυφος της μυθοπλασίας είναι που επιτρέπει στη λογοτεχνία να ασχολείται με δύσκολα θέματα και να τα αναδεικνύει, ακόμα και σε εποχές που ακόμα ζεματάνε, καθώς δεν έχει το άγχος της τεκμηρίωσης από τη μια και, από την άλλη, η δημιουργική ανάπλαση των γεγονότων και η διευρυμένη οπτική του παντεπόπτη συγγραφέα επιτρέπουν όχι μόνο τη συνολική σύνθεση αλλά και την εμβάθυνση που δεν μπορεί μια στείρα και εκλογικευμένη παράθεση γεγονότων να επιτύχει. Η γνωστή ρήση του Αριστοτέλη «ποίησις μάλλον τα καθ’ όλου, η δ’ ιστορία τα καθ’ έκαστον λέγει» έχρισε, εξάλλου, τη λογοτεχνία ως φορέα της καθολικότητας ενώ την ιστορία της μερικότητας. 

Ιστορία και λογοτεχνία Facebook Twitter
Παράδοση όπλων στη Βάρκιζα το 1945.

Στη μεταπολεμική λογοτεχνία, αλλά και στη λεγόμενη «λογοτεχνία του τραύματος», ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Θανάσης Βαλτινός, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς, ο Στρατής Τσίρκας, ο Δημήτρης Χατζής, ο Ανδρέας Φραγκιάς, ο Δημήτρης Πετσετίδης και άλλοι ανέδειξαν συγκλονιστικά το τραύμα του Εμφυλίου, ενώ έπαιξαν μεγάλο ρόλο και στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης, εκμεταλλευόμενοι και τις ιαματικές λειτουργίες της  λογοτεχνίας.

Γκιακ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Δημοσθένης Παπαμάρκος, Γκιακ, εκδόσεις Πατάκη

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η περίοδος της Κατοχής και του Εμφυλίου που προσφέρεται για μια τέτοιου είδους αναψηλάφηση. Είναι κι άλλες πολλές οι αποσιωπημένες σελίδες. Δυο πολύ πιο πρόσφατα βιβλία, γραμμένα στα ελληνικά, κατάφεραν να ρίξουν φως σε ιστορικές περιόδους και να αγγίξουν εθνικά τραύματα. Το ένα είναι το γνωστό «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου (Αντίποδες 2014 και Πατάκης 2020), που τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών-Ιδρύματος Πέτρου Χάρη και με το Βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας του περιοδικού «Ο Αναγνώστης». Το πολυδιαβασμένο «Γκιακ» έκανε μεγάλη αίσθηση, μιλώντας για ένα ακόμα θέμα-ταμπού, τις βιαιοπραγίες του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος απέναντι στον τουρκικό άμαχο πληθυσμό, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Και το δεύτερο το «Βουνί» της Λουίζας Παπαλοΐζου (εκδόσεις Το Ροδακιό, 2020), βραβευμένο με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (εξ ημισείας) στην Ελλάδα αλλά και με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στην Κύπρο, που επίσης έκανε μεγάλη αίσθηση. Το «Βουνί» πραγματεύεται μια άγνωστη στον ελλαδικό χώρο περίοδο, πριν τη διχοτόμηση. Η πλοκή ξετυλίγεται από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 και το όνειρο της ένωσης με την Ελλάδα, σε μια αντίστροφη πορεία, μέχρι την περίοδο της βρετανικής αποικιοκρατίας στο νησί, ενώνοντας με ένα κοινό νήμα και μέσω αλληγοριών χρονικές αλληλουχίες και ιστορικές συνάφειες, αποδίδοντας τόσο την ψυχή του τόπου και των ανθρώπων του, όσο και το συλλογικό τραύμα.

Η λήθη, η αποσιώπηση, η παραγνώριση, η διαστρέβλωση είναι συχνά φαινόμενα στην πρόσληψη της ιστορικής μνήμης. Θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε πως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει στηριχτεί για δεκαετίες πάνω σε ζωτικά ψεύδη και έχει υποφέρει από ιστορικά σχήματα και παρωπίδες, που εξυπηρετούσαν κάθε φορά κι έναν ιδεολογικό σκοπό; Πόσες γενιές να πληροφορήθηκαν από τα σχολικά εγχειρίδια όχι απλώς για τα αντιμαχόμενα μέρη, το στρατιωτικό χρονολόγιο και τις μάχες αλλά και για τις εκατέρωθεν αγριότητες του Εμφυλίου; Ή για τα πρωτοφανή σε σκαιότητα βασανιστήρια από Έλληνες σε Έλληνες κρατούμενους των Γερμανών την περίοδο της Κατοχής, που αναφέρει ο Χαραλαμπίδης στο βιβλίο του; Ή για τις εμπορικές και οικονομικές συμφωνίες Ελλήνων με Γερμανούς που προϋπήρχαν από τη δεκαετία του ’30 και εξηγούν σε έναν βαθμό τη μετέπειτα συνεργασία με τον κατακτητή;

Μοιάζει οξύμωρο, βέβαια, να επιχειρηματολογεί κανείς για την αξία της λογοτεχνίας στην ιστορική κατανόηση, όταν το ίδιο το σχολείο δεν καλλιεργεί καν την ανάγνωση, ώστε να ανοίξει και αυτές τις διόδους προς την ιστορική αλήθεια, είτε μέσω της κλασικής ιστοριογραφίας είτε μέσω της λογοτεχνίας.

Είναι κοινός τόπος στην ψυχολογία πως το πρώτο βήμα για τη θεραπεία ενός τραύματος είναι η αναγνώριση, η ταυτοποίηση και στη συνέχεια η αποδοχή. Κάτι αντίστοιχο πρέπει να ισχύει και για τα έθνη και τους λαούς. Κι είναι γεμάτη με πολλά επώδυνα τραύματα η ιστορία, όσο και αν ξεμακραίνουν χρονικά τα γεγονότα και όσο κι αν οι μνήμες ασθενούν. Δέκα χρόνια κρίσης και μνημονίων στάθηκαν αρκετά για να έρθει στην επιφάνεια ένας νέος διχασμός, που όμως βάδιζε πάνω στα χνάρια παρελθοντικών. Αν σήμερα είναι εφικτό να ακούγονται αλήθειες που κάποτε όχι μόνο δεν θα λέγονταν δημόσια, αλλά θα ήταν έως και πρακτικά αδύνατο για τον ιστορικό να τις ερευνήσει, αφήνει ψήγματα αισιοδοξίας πως θα κλείσουν κάποια στιγμή οι πληγές και το αντικείμενο της εθνικής συμφιλίωσης θα είναι πρωτίστως το παρελθόν.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ» ΕΔΩ

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΓΚΙΑΚ» ΕΔΩ

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Guest Editors / Η ανάγκη μιας σκαλωσιάς: Μεταμορφώσεις και φεμινισμοί

Η πατριαρχία είναι παντού: στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην αισθητική, στον πολιτισμό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν σκεφτόμαστε το πολιτικό, δεν γίνεται να μη σκεφτόμαστε το φεμινιστικό.
ΝΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
«Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οπτική Γωνία / «Ζούμε στην εποχή της ισορροπίας του ισχυρού»

Οι παγκόσμιες και περιφερειακές επιπτώσεις της σύγκρουσης στη Γάζα και τα αδιέξοδα του Παλαιστινιακού. Μιλά στη LiFO ο δρ. Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Τριαντάφυλλος Καρατράντος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μια ομάδα μαθητών κατασκεύασε ρομπότ που καθαρίζει τις θάλασσες

Περιβάλλον / Πώς μια ομάδα μαθητών από τον Άλιμο έφτιαξε ρομπότ που καθαρίζει τον βυθό;

Το Greek Seabot είναι το υποβρύχιο ρομπότ που δημιούργησε μια μαθητική ομάδα από το ΕΠΑΛ Αλίμου για να βοηθήσει στον καθαρισμό των βυθών από πλαστικά και απορρίμματα. Μιλούν στη LIFO οι μαθητές για τα κίνητρά τους και το όραμά τους για ένα πιο καθαρό περιβάλλον.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Οι αλλαγές που φέρνουν στο μεταναστευτικό η πρόσφατη απόφαση της Λειψίας και η νέα πολιτική του Μερτς/ Μεταναστευτικό: Από τη Μέρκελ στον Μερτς και η αλλαγή που φέρνει η απόφαση της Λειψίας

Βασιλική Σιούτη / Μεταναστευτικό: Πώς επηρεάζει την Ελλάδα η αλλαγή πολιτικής της Γερμανίας;

Μετά την εκλογή του Φρίντριχ Μερτς, η Γερμανία αυστηροποιεί τη μεταναστευτική πολιτική της και αναζητά τρόπους για να εξαιρεθεί από την υποχρέωση εφαρμογής της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ώστε να μην κάνει δεκτά νέα αιτήματα ασύλου.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες; 

Οπτική Γωνία / Becca Bloom: Γιατί θεοποιούμε τις ζάπλουτες ενώ δεν έχουμε να φάμε;

Αν νομίζετε ότι η επίδειξη πλούτου προκαλεί σήμερα κοινωνική κατακραυγή, πλανάστε. Άνθρωποι που δυσκολεύονται οικονομικά, αντί να βιώσουν ταξική αφύπνιση, βλέποντας πώς ζει η δισεκατομμυριούχος σταρ του TikTok, θέλουν να μάθουν τα πάντα γι' αυτήν.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανήλικοι στην πρώτη γραμμή: Το νέο πρόσωπο της ακροδεξιάς στη Θεσσαλονίκη

Ελλάδα / 13χρονα παιδιά σε νεοναζιστικές συμμορίες: Πώς φτάσαμε εδώ;

Όλο και περισσότεροι έφηβοι και νέοι φαίνεται να γοητεύονται από ακροδεξιές ιδεολογίες. Τι σηματοδοτεί η έκρηξη αυτού του επικίνδυνου φαινομένου; Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Άρης Στυλιανού.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
« Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Οπτική Γωνία / «Βρίσκω πολύ πιθανό να δούμε κάποια στιγμή μη λευκό Πάπα»

Ο επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας της Θρησκείας της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ και διδάκτορας των πανεπιστημίων Βοστώνης και Λουβέν Χαράλαμπος Βέντης μιλά για την εκλογή του νέου Πάπα, την «επιστροφή» της θρησκείας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα η Καθολική και η Ορθόδοξη Εκκλησία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει…

Οπτική Γωνία / Η αντιπολίτευση που υποδύεται πως δεν καταλαβαίνει

Την τελευταία δεκαετία, όλα σχεδόν έχουν αλλάξει στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα σε εκείνο το κομμάτι της που βρισκόταν παραδοσιακά και ιστορικά απέναντι στη συντηρητική παράταξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πως θα το ξοδέψεις

Ρεπορτάζ / Επίδομα ανεργίας: Όταν το κράτος αποφασίζει πώς θα το ξοδέψεις

Η απόφαση της κυβέρνησης να καταβάλλεται το επίδομα ανεργίας και άλλες κοινωνικές παροχές σε προπληρωμένη κάρτα, με πλαφόν 50% στην ανάληψη μετρητών, προκαλεί την αγανάκτηση των δικαιούχων. Σχολιάζουν στη LIFO άνεργοι πολίτες, ο γενικός γραμματέας της ΓΣΕΕ και εκπρόσωποι κλάδων που πλήττονται.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
«Empty the Tanks»: Σώστε τα δελφίνια!

Ρεπορτάζ / «Empty the Tanks»: Πότε θα σταματήσει η αιχμαλωσία των δελφινιών;

Η παγκόσμια καμπάνια «Empty the Tanks» εναντιώνεται στην αιχμαλωσία και την εκμετάλλευση των δελφινιών. Πώς εκφράζεται η κινητοποίηση στην Ελλάδα και ποια η τύχη των δελφινιών του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου; Μιλούν στη LIFO εκπρόσωποι οργανώσεων, αλλά και ο ιδρυτής του Αττικού Πάρκου.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Οπτική Γωνία / Υψηλοί τόνοι για τα Τέμπη, χαμηλοί για τα ελληνοτουρκικά 

Τα Τέμπη συνεχίζουν να πυροδοτούν εντάσεις μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αντιθέτως στα ελληνοτουρκικά και στο θέμα της πώλησης των Eurofighter στην Τουρκία που απασχόλησε την επικαιρότητα, η κριτική για τη στάση της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ είναι σε χαμηλούς τόνους.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Aθήνα / Οδός Βύρωνος: Ένας δρόμος-ντροπή για τον δημόσιο χώρο

Τα πεζοδρόμια στην καρδιά της πόλης έχουν παραδοθεί στα τουριστικά καταστήματα, αποκλείοντας τους πιο ευάλωτους πολίτες, ενώ η Αθήνα χάνει τον βασικό λόγο ύπαρξής της: να είναι μια πόλη για ανθρώπους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Έχετε «επιστροφή φόρου»: Οι συχνότερες περιπτώσεις phishing

Οπτική Γωνία / «Έχετε επιστροφή φόρου, πατήστε εδώ»: Πώς να γλιτώσεις από το phishing

Παραπλανητικά μηνύματα, αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, χακάρισμα τραπεζικών λογαριασμών. Το phishing είναι πιο συχνό και πολύ πιο επικίνδυνο πιο επικίνδυνο απ' ό,τι νομίζουμε. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Κυβερνοασφάλειας στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της Εθνικής Ομάδας Κυβερνοασφάλειας, Χρήστος Ξενάκης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Οπτική Γωνία / Το χρονικό των χαμένων βίντεο των Τεμπών

Η υπόθεση των χαμένων βίντεο των Τεμπών αναδεικνύει, για ακόμη μία φορά, λανθασμένους χειρισμούς που έγιναν σε κρίσιμες φάσεις της ανακριτικής διαδικασίας, αφήνοντας πλήθος αναπάντητων ερωτημάτων.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ