ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΛΙΓΑ μόλις εικοσιτετράωρα, την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου, τα μέσα ενημέρωσης κατέγραφαν μια είδηση σύμφωνα με την οποία δεκαεπτά νεκροί μετανάστες ήταν ο τελικός απολογισμός ενός ακόμα ναυαγίου που σημειώθηκε στη θάλασσα έξω από την Ιεράπετρα της Κρήτης, ενώ δύο μετανάστες που σώθηκαν είχαν συμπτώματα υποθερμίας, ασιτίας και αφυδάτωσης. Ακριβώς την επόμενη ημέρα, στις ειδήσεις της 8ης Δεκεμβρίου, υπήρχε και μια είδηση η οποία ανέφερε ότι βρήκε τραγικό θάνατο ένα 12χρονο αγόρι, παιδί μεταναστών κι αυτό, όταν άλλο σκάφος προσέγγισε την παραλία Σβάλα της Σάμου για να κατέβουν οι μετανάστες που μετέφερε – το διαμέλισε η προπέλα του.
Παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο γεγονότα σαν κι αυτά αντιμετωπίζονται από την πλειονότητα των μέσων (αλλά μάλλον και από την κοινωνία), διαπιστώνει κάποιος πως τα εντάσσουν στην κατηγορία αυτών που «συνήθως συμβαίνουν» και τα διαχειρίζονται αναλόγως. Συμβαίνει ένα τροχαίο, μια προκλητική δήλωση ενός ηθοποιού, μια συναυλία που συγκέντρωσε πολύ κόσμο, συμβαίνει να ειπωθεί μια ατάκα από μια τηλεοπτική περσόνα σε ένα λαϊκό πρωινάδικο της τηλεόρασης· κάπως έτσι συμβαίνει και ένας μαζικός θάνατος μεταναστών, ο οποίος συνήθως κατατάσσεται χαμηλά στην ειδησεογραφία. Μια τραγωδία χάνει την πραγματική της έννοια, μεταλλάσσεται σε κάτι εμφανώς μικρότερης αξίας.
Ο θάνατος, ιδιαίτερα ο θάνατος κάποιων αγνώστων, κυρίως ξένων, που δεν ανήκουν σε μας, μιλάνε άλλη γλώσσα, έχουν άλλο χρώμα, η κουλτούρα τους είναι διαφορετική, δεν μας απασχολεί, στον βαθμό τουλάχιστον που θα έπρεπε.
Μια τέτοια είδηση θα βρει (αν βρει) μόνο κάποια μικρή θέση ανάμεσα στις πολλές, χωρίς ιδιαίτερες λεπτομέρειες, χωρίς να έχει μια συνέχεια τις ημέρες που ακολουθούν το γεγονός, με άλλα λόγια χωρίς να αναδεικνύεται ως πολύ σημαντική ή να τοποθετείται ψηλά στην ιεραρχία αυτών που χαρακτηρίζουμε ως ιδιαίτερα σημαντικά. Καταχωρίζεται πια στα «τρέχοντα ή συνηθισμένα γεγονότα». Και κάπου εκεί τελειώνει η ενασχόληση των μέσων με αυτά. Μόνο των μέσων;
Έχω την εντύπωση, κρίνοντας σε κάποιο βαθμό και από τις αντιδράσεις ανθρώπων γύρω μου αλλά και από αυτά που καταγράφονται στα κοινωνικά δίκτυα, ότι κάπως έτσι τα αντιμετωπίζει πια και αρκετά μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Δηλαδή, αυτήν τη φορά δεν ευθύνονται μόνο τα μέσα που κάνουν την αξιολόγηση ξεχωρίζοντας σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα και στη συνέχεια τα δίνουν ως ειδησεογραφικά προϊόντα στην κοινωνία. Η ίδια η κοινωνία λειτουργεί με τον τρόπο αυτό. Ο θάνατος, ιδιαίτερα ο θάνατος κάποιων αγνώστων, κυρίως ξένων, που δεν ανήκουν σε μας, μιλάνε άλλη γλώσσα, έχουν άλλο χρώμα, η κουλτούρα τους είναι διαφορετική, δεν μας απασχολεί, στον βαθμό τουλάχιστον που θα έπρεπε να μας απασχολεί ως κοινωνία.
Ηταν εντυπωσιακό το ναυάγιο που συνέβη τον Ιούνιο του 2023 σαράντα επτά μίλια έξω από την Πύλο – αν όχι το μεγαλύτερο, σίγουρα είναι από τα μεγαλύτερα στην Ιστορία. Μια τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή με 82 νεκρούς και εκατοντάδες –από 400 έως 600– αγνοούμενους. Τον πρώτο καιρό έγινε μια μεγάλη φασαρία, ακολούθησαν καταγγελίες και έρευνες, αλλά γρήγορα το θέμα ξεχάστηκε και σίγουρα δεν είχε ιδιαίτερο πολιτικό κόστος για την κυβέρνηση. Ακόμα και όταν κάποια μέσα συνέχισαν να κάνουν εκτενή ρεπορτάζ για τη δικαστική συνέχεια της μεγάλης τραγωδίας, τίποτα δεν έδειξε ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας ευαισθητοποιήθηκε με τον τρόπο που άξιζε σε ένα τέτοιο γεγονός.
Συνηθίζουμε, ως φαίνεται, στον θάνατο των ξένων και αναρωτιέμαι αν αυτή η απευαισθητοποίηση μπορεί να αποδοθεί στη συχνότητα με την οποία συμβαίνουν αυτές οι τραγωδίες στη θάλασσα του Αιγαίου, οπότε ομαλοποιούνται, αποκτώντας πια χαρακτηριστικά μιας κανονικότητας, σε σημείο που δεν τις επεξεργαζόμαστε έτσι ώστε να λειτουργούν με καταλυτικό τρόπο μέσα μας, ή αν πρόκειται για μια μεταβολή των συναισθημάτων η οποία εντάσσεται σε ένα γενικότερο κλίμα που επικρατεί σχεδόν σε όλο τον κόσμο και θέλει τους μετανάστες να αποτελούν την πηγή του κακού – αν όχι όλων. Με άλλα λόγια, είναι οι κοινωνίες που εθίζονται στο κακό από την επανάληψή του και σιωπούν ή είναι το διεθνές περιβάλλον που τις επηρεάζει;
Μπορεί να ισχύουν και οι δύο εκδοχές ή αρκετές ακόμα, αλλά σίγουρα αυτή η μείωση της ενσυναίσθησης, το μούδιασμα των συναισθημάτων ή και η απάθεια για το κακό που συμβαίνει δεν προμηνύει κάτι καλό. Εύκολα επεκτείνεται σε άλλα θέματα, εκτός των μεταναστών. Yπάρχει μια φράση που αποδίδεται στον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και λέει: «Η φρικτή ζωή των καλών ανθρώπων είναι τόσο σοβαρή όσο τα καυστικά λόγια των κακών ανθρώπων». Μακάρι να μη βιώνουμε κάτι τέτοιο.
