«Η τεχνολογία είναι η απάντηση… αλλά ποια ήταν η ερώτηση;», έγραψε το μακρινό 1966 ο Άγγλος αρχιτέκτονας, Cedric Price. Σχεδόν 60 χρόνια μετά, οι προσκεκλημένοι ομιλητές και ομιλήτριες, της φετινής ΕΣΩ, επιχείρησαν να στοιχειοθετήσουν τα δικά τους ερωτήματα, προτάσεις και προβληματισμούς για το πώς η νέα τεχνολογία και η, πολλά υποσχόμενη και πολυσυζητημένη στις μέρες μας, τεχνητή νοημοσύνη της, θα ενσωματωθούν στα πεδία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας.
Γιατί; Μα, για να μάθουμε να σχεδιάζουμε και να επανασχεδιάζουμε τους εαυτούς και τα κουκούλια, που μας περιβάλλουν, στην ασταθή και, άκρως, επισφαλή, παγκόσμια, πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και της στεγαστικής κρίσης του σήμερα.
5 ομιλητές από την Ελλάδα, τέσσερις αρχιτέκτονες κι ένας πολεοδόμος, από την Αθήνα και την Μύκονο, συνάντησαν, στην σκηνή της φετινής ΕΣΩ, 5 διεθνείς ομιλητές: τρεις αρχιτέκτονες, σε σημαντικά έργα μεγάλης κλίμακας και δημόσιου ενδιαφέροντος, από το Ρότερνταμ, το Λονδίνο και την Νέα Υόρκη αντίστοιχα, μια ακαδημαϊκό-ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο Yale και μια αρχιτέκτονα-πολεοδόμο, με έδρα το Ρότερνταμ της Ολλανδίας, που απέδειξε, στην πράξη, τί σημαίνει να σχεδιάζουμε, αλλά και να ζούμε, με κοινωνικό προσανατολισμό και πρόσημο – συμπεριληπτικά.
Σ' έναν εξαιρετικό συντονισμό, μεταξύ τους, η Μάρα Παπαβασιλείου, συν-ιδρύτρια του γραφείου Micromega Architecture & Strategies, η Κατερίνα Καραγιάννη, συν-ιδρύτρια του γραφείου KKMK Architects, και η Aude Mazelin, ιδρύτρια του γραφείου Mykonos Architects, έθεσαν τη συναισθηματική σύνδεση του ανθρώπου με τον χώρο στο επίκεντρο των τοποθετήσεών τους για το πως η αρχιτεκτονική (τους) λειτουργεί σαν αγκαλιά που συμπυκνώνει, σε κάποια δεδομένα τετραγωνικά, την ουσία του μεταβαλλόμενου κόσμου με στόχο την πνευματική και σωματική ευημερία του εκάστοτε κατοίκου-χρήστη.
Μια αρχιτεκτονική εμβυθιστική (immersive), όπως την ονόμασαν οι kkmk architects, μια αρχιτεκτονική πολύ-συναισθηματική, πολύ-επίπεδη και πολυπαραγοντική που ενεργοποιεί την περιέργεια, την μνήμη, την αίσθηση του ανήκειν, την έκπληξη, την ηρεμία και την απόλαυση, από τους micromega, μια αρχιτεκτονική που «δεν είναι αλλά γίνεται» από ανθρώπους για ανθρώπους, και, τελικά, τους αντανακλά, σε όλο τους το βάθος, από τους Mykonos architects.
«Οι άνθρωποι δεν ξεχνούν ποτέ τον τρόπο που τους έκανες να αισθάνονται», υπογράμμισε, παραθέτοντας τους στίχους της Μάγιας Αγγέλου, η Μάρα Παπαβασιλείου και συνέχισε, «το ίδιο ισχύει και για τους τόπους» εφόσον οι άνθρωποι δεν θα ξεχάσουν ποτέ πως τους έκανε να αισθανθούν ένας χώρος, ένας μέρος, μια σχεδιασμένη και άρα νοηματοδοτημένη λωρίδα γης.
Η αρχιτεκτονική ενσυναίσθηση παράγει μια ‘αρχιτεκτονική ευαισθησία’ που προσφέρει μέσα στο χάος του έξυπνου, αλγοριθμικά εναλλασσόμενου, σύγχρονου κόσμου μας, μια κουκίδα για να αισθανθείς.
Στο ίδιο μήκος κύματος, «Ρίζες και Καρποί: καλλιεργώντας την καινοτομία» στην κοινή παρουσίαση των Thymio Papayannis and Associates (TPA), από την αρχιτέκτονα και διευθύντρια του γραφείου Ήβη Νανοπούλου και τον αρχιτέκτονα-πολεοδόμο και εταίρο του οργανισμού Δημήτρη Πούλιο. Χρησιμοποιώντας παραδείγματα δημόσιων αστικών αναπλάσεων που έχει αναλάβει το γραφείο στην ελληνική επικράτεια, οι TPA μίλησαν για την ευθύνη του αρχιτέκτονα έναντι του συλλογικού, για τον αειφόρο ανασχεδιασμό μεσογειακών πόλεων, με γνώμονα την συνύπαρξη και την ενσωμάτωση της άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς στο δομημένο περιβάλλον, καθώς και για την αδιαπραγμάτευτη ευθυγράμμιση των δημόσιων έργων στις ανάγκες και στις επιθυμίες της κοινωνίας των πολιτών.
Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας στον έξυπνο κόσμο του παρόντος και του μέλλοντος; Σκέψη, ήθος και συλλογική ιστορία αποτυπώνονται στο χώρο μετατρέποντας το χάος των άπειρων δυνατοτήτων σε σχεδιασμό για την κοινή ζωή των πολλών.
Εστιάζοντας στους τρόπους κατοίκησης και ανακατοίκησης του χάους των σύγχρονων μητροπόλεων – οικοσυστήματα ή αλλιώς οικιακά συστήματα που κατοικούνται άγρια και πυκνά – η αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, ερευνήτρια και ιδρύτρια του γραφείου STAR strategies + architecture, Beatriz Ramo, ταξίδεψε το κοινό της ΕΣΩ από την καρδιά του Ρότερνταμ και το Cabanon, στο Παρίσι και το πρότζεκτ κοινωνικής στέγασης, START-Ivry. Ξεδιπλώνοντας την πρότυπη, συμπεριληπτική, μεθοδολογία έρευνας και σχεδιασμού του γραφείου, η Ramo εξήγησε, με παραδείγματα, πόσο σημαντικό και απαραίτητο είναι «να σχεδιάζουμε για όλους» τους ανθρωπότυπους κατοίκων και για όλες τις σύγχρονες μορφές οικογενειακότητας.
Ο σύγχρονος, έξυπνος, κόσμος μας απαιτεί, άμεσο, επαναπροσδιορισμό των προϋπάρχουσων αρχιτεκτονικών τυπολογιών αναγορεύοντας την κάτοψη ως το βασικό εργαλείο του αρχιτέκτονα για να δώσει χώρο στο απρόβλεπτο της ζωής που μεταβάλλεται.
Μιλώντας για δυναμικές κατόψεις, όπως μόνο αυτές που οι OMA ξέρουν να σχεδιάζουν, ο Ανδρέας Καραβάνας, senior architect και επικεφαλής έργων στο Γραφείο Μητροπολιτικής Αρχιτεκτονικής (OMA) στο Ρότερνταμ, επιβεβαίωσε μέσα από εμβληματικά έργα του γραφείου, όπως το διαχρονικό Fondazione Prada (2015) στο Μιλάνο και η πρόσφατα ολοκληρωμένη αναδιαμόρφωση και επέκταση του Αιγυπτιακού Μουσείου (2025) του Τορίνο σε συνεργασία με το γραφείο Andrea Tabocchini Architecture, πως, πρώτον, «στην αρχιτεκτονική ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός» εκτός από τις φορές που πελάτης είναι η Prada – οπότε είναι – και, δεύτερον και κυριότερον, πως «η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μια σύγχρονη αρχιτεκτονική πράξη».
Για να αγκαλιάσουμε το χάος του έξυπνου κόσμου μας είναι απαραίτητο να συμπεριλάβουμε όλα τα επίπεδα της πρότερης ιστορίας του αντιμετωπίζοντας τις πόλεις ως μνημονικά κολλάζ και την αυθεντικότητα στην αρχιτεκτονική ως μια ποιότητα που δεν μένει στάσιμη αλλά, διαρκώς, εξελίσσεται.
Επόμενη στάση, Λονδίνο, από τον Julian Lipscombe, διευθυντή των Bennetts Associates, και την ενεργή προτροπή να αγκαλιάσουμε το χάος ως πηγή έμπνευσης και καταλύτη εξέλιξης σε έναν έξυπνο κόσμο όπου η αλλαγή είναι η μοναδική σταθερά της ζωής. Η βιωσιμότητα, σε κλίμακα κτηρίου και πόλης, στάθηκε στο επίκεντρο της τοποθέτησης του Lipscombe, με σύνθημα «More with Less» στοχεύοντας σε μια αρχιτεκτονική με περισσότερες αισθητικές ποιότητες και λιγότερη ποσότητα υλικών. Μοντερνιστικές ιδέες όπως «μια πόλη μέσα σε ένα κτήριο», για την μείωση των μετακινήσεων άρα και της σπατάλης πόρων στις μεταφορές, και «έμφαση στον άνθρωπο» σε επίπεδο αστικότητας καθοδηγούν την σκέψη των Bennetts περί αειφορίας σε συνδυασμό με την χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών όπως η μαζική ξυλεία και το άχυρο.
Αναπόσπαστο κομμάτι της ΕΣΩ κάθε χρονιά, η απονομή των Βραβείων Συνολικής Προσφοράς Archisearch Lifetime Achievement Awards, λίγο πριν το διάλειμμα του συνεδριακού μέρους της ημερίδας, με τον απονεμητή, αρχιτέκτονα και καθηγητή Παναγιώτη Πάγκαλο, να βραβεύει, φέτος, τους Κώστα Τσόκλη, Μάνο Περράκη και Ντίνα Βαΐου.
«Θα χαρώ πολύ να με κρίνετε, ξανά, στο μέλλον όχι από τα λόγια που είπα αλλά από τα έργα που έκανα», σημείωσε ο εικαστικός Κώστας Τσόκλης που μέσα από το έργο του προσπαθεί, αδιάκοπα, να επαναπροσδιορίσει την σχέση του ανθρώπου με την πράξη της ζωής.
«Η αρχιτεκτονική είναι μια τέχνη που σου επιτρέπει να ζεις και να ονειρεύεσαι μέσα της, ελπίζοντας στο ακατόρθωτο, στο θαύμα», υπογράμμισε ο αρχιτέκτονας Μάνος Περράκης, ένας αυθεντικός θεατράνθρωπος.
«Ο χώρος παράγεται από την κοινωνία και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των κοινωνικών σχέσεων και όχι ουδέτερο δοχείο ή πεδίο έτοιμο να δεχθεί τους σχεδιασμούς των αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων», υπερθεμάτισε η ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ, στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας, Ντίνα Βαΐου που αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στη μελέτη της πόλης (urban studies) μέσα από μια έμφυλη οπτική που επιδιώκει να αναδείξει τη σημασία της άτυπης εργασίας και του ιδιωτικού χώρου διαβίωσης στη συγκρότησή της.
Θεαματικό φινάλε της ΕΣΩ 2025, με αμερικανικό αέρα, από την Anna Dyson, καθηγήτρια αειφόρου αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στη Σχολή Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Yale, ιδρύτρια & διευθύντρια του Yale Center for Ecosystems in Architecture (CEA), και τον Chris Sharples, ιδρυτικό εταίρο των SHoP Architects με έδρα τη Νέα Υόρκη. Μέσα από την συνεργασία τους, οι Dyson και Sharples παρουσιάσαν ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πως η πανεπιστημιακή έρευνα αιχμής, γύρω από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ενσωματώνεται στην κατασκευή, ως εφαρμοσμένη αρχιτεκτονική πρακτική. Ταυτόχρονα, περιέγραψαν πώς το μότο των SHoP Architects «το έργο μας βρίσκεται στο μέλλον», θέτει τις βάσεις για την διευθέτηση του χάους στην παραγωγή της αρχιτεκτονικής στο σύγχρονο, έξυπνο, τρόπο ζωής.
Και οι δυο ομιλητές υπερθεμάτισαν πως οι αρχιτέκτονες χρειάζεται ν’ αναθεωρήσουμε τον τρόπο που παράγουμε αρχιτεκτονική; (α) λειτουργώντας συλλογικά μέσα από διεπιστημονικούς όρους συνεργασίας, (β) ενισχύοντας την βιοποικιλότητα εντός των κτηριακών συστημάτων (γ) ενσωματώνοντας τις νέες τεχνολογικές μεθόδους και τη τεχνητή νοημοσύνη (AI) στο σχεδιασμό της πόλης και του δομημένου περιβάλλοντος, και (δ) προτεραιοποιώντας, άμεσα, τη χρήση βιομηχανικών, φιλικών προς το περιβάλλον και με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα, υλικών.
Χρησιμοποιώντας την έξυπνη τεχνολογία ως ρυθμιστή του απρόβλεπτου, που οδηγεί στο χάος, στόχος της αρχιτεκτονικής είναι όχι να ελέγξει τη φύση αλλά να σχεδιάσει μέσα στην πολυπλοκότητά της, ενσωματώνοντας το δομημένο περιβάλλον μέσα στο οικοσύστημα της γης και όχι το αντίστροφο.
Ακολουθώντας την σκέψη του αρχιτέκτονα Carlo Ratti, επιμελητή της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2025 με κεντρική θεματική ‘Intelligens. Natural. Artificial. Collective.’, η φετινή ΕΣΩ ολοκληρώθηκε αναδεικνύοντας την προσαρμογή στο χάος, μέσα από διάφορες μορφές φυσικής και τεχνητής νοημοσύνης, ως την ύψιστη σχεδιαστική αρετή μιας ‘έξυπνης’ αρχιτεκτονικής ως τέχνης και τεχνικής επιβίωσης.
Στοιχεία διοργάνωσης
Τίτλος ημερίδας ΕΣΩ 2025 – ΑΓΚΑΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΟΣ ΣΕ ΕΝΑΝ ΕΞΥΠΝΟ ΚΟΣΜΟ
Τυπολογία Συνέδριο, Ημερίδα Αρχιτεκτονικής & Σχεδιασμού
Τοποθεσία Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Ημερομηνία Τετάρτη 7 Μάϊου 2025
Χορηγοί
ΠΛΑΤΙΝΕΝΙΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ALUMIL
ΧΡΥΣΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ ORAMA MINIMAL FRAMES
ΑΡΓΥΡΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ EUROPA
ΧΑΛΚΙΝΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ INTERBETON
ΕΜERALD SPONSOR ELVIAL
SAPPHIRE SPONSOR VIMAR
DISTINCTIVE SPONSOR HERACLES
ΜΕΓΑΛΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ISOMAT, NEOKEM, ΜΑRΜOURIS, SATO, GRUPPO CUCINE, SIFAKIS, ΚΥΠΡΙΩΤΗΣ, ΚΕΒΕ, RADOS, SOLOMON, AVE, CRYSTAL CONSTRUCTION, AHI CARRIER, VERTICAL, ARCHITEXTURE, NAFPLIOTIS, ETHIMO, URBI ET ORBI, MOLESKINE, STORMY SA
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ THE DESIGN AMBASSADOR, STAGE DESIGN OFFICE, EVIN, SCENTLINQ PRO
ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΕΤΑΙΡΟΙ ARCHISEARCH, ARCHSTUDIES, ANDRO, FORTUNE GREECE, LIFO, OPEN HOUSE ATHENS, OZON MAGAZINE, THE GREEK Foundation, a8inea
ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ THE MODERNIST
COFFEE BREAK SPONSOR TAF
Δημιουργία Περιεχομένου & Χορηγός Επικοινωνίας Archisearch.gr
Διεύθυνση Παραγωγής & Καλλιτεχνική Επιμέλεια Design Ambassador
Stage Design Κύριος Κρίτων
Φωτογραφία Αφροδίτη Χουλάκη για την Design Ambassador
