Όλες οι επαναστάσεις του κόσμου σε ένα βιβλίο

Όλες οι επαναστάσεις του κόσμου σε ένα βιβλίο Facebook Twitter
Το βιβλίο διατρέχει όλο το φάσμα των επαναστατικών κινήσεων. Δεν παραλείπει, επίσης, να αναφερθεί και στη δύναμη των προσώπων που ταυτίστηκαν με τις επαναστάσεις. Eugène Delacroix, Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό (La liberté guidant le peuple).
0

Στην εργασία του Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έγραφε ότι οι επαναστάσεις είναι μεν άλματα προς το μέλλον αλλά και άλματα της τίγρης στο παρελθόν πάντα».

Σε αυτήν τη φράση του Μπένγιαμιν και με αυτήν τη ματιά, που λοξοδρομεί προς την Ιστορία, οι συγγραφείς του βιβλίου Επαναστάσεις (κυκλοφορεί από εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση Ιωάννη Καυκιά) προσπαθούν να καταγράψουν τα καίρια σημεία των παγκόσμιων εξεγέρσεων που κατέληξαν να χαρακτηρίζονται «επαναστάσεις», να ανιχνεύσουν τι είναι αυτό που τις οδήγησε τελικά στην αποτυχία αλλά και να μεταφέρουν ένα κλίμα και έναν ολόκληρο κύκλο πολιτιστικών αναφορών που συνδέονται με αυτές: πίνακες, σύμβολα, μυθιστορηματικές καταγραφές.

Δεδομένης της διαφορετικής επιστημονικής κατάρτισης των συγγραφέων, είναι σαφές ότι δεν υπάρχει μια ενιαία οπτική που θα καθιστούσε αυτομάτως το σύγγραμμα υποκειμενικό και μονοδιάστατο: ο Φελίξ Σαρτρέ είναι ειδικευμένος στην Πολιτιστική Ιστορία και διδάσκει στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο της Πετρούπολης, η Μο Σιριό είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Paris-Est Marne-la-Vallée με ειδίκευση στη Σύγχρονη Ιστορία της Βραζιλίας, η Ματίλντ Λαρέρ διδάσκει στο ίδιο πανεπιστήμιο, αλλά ο τομέας της αφορά την Ιστορία των Επαναστάσεων του 19ου αιώνα στη Γαλλία, όπως και ο Βινσέντ Λεμίρ, ο οποίος γνωρίζει καλά το Μεσανατολικό σε όλες τις εκφάνσεις του. Τέλος, στο βιβλίο συμβάλλει η ιστορικός Ευγενία Παλιεράκη, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Cergy-Pontoise με βασικό τομέα ενδιαφερόντων της την Πολιτική Ιστορία της Λατινικής Αμερικής.

Επομένως, παρότι γραμμένο απλά και μοιρασμένο σε ευσύνοπτα κεφάλαια, είναι σαφές ότι το πόνημα λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις μεγάλες επιστημονικές συζητήσεις γύρω από την παγκόσμια βιβλιογραφία και ενίοτε προσπαθεί να πάρει θέση, όπως και να συμβάλει σε μια άλλη ανάγνωση του πώς ορίζεται και τι καταλήγει κανείς να χαρακτηρίσει επανάσταση σήμερα – με αποκορύφωμα τις πρόσφατες αραβικές επαναστάσεις και τη νέα Άνοιξη του Λαού.

Οι συγγραφείς δεν θεωρούν διόλου τυχαίο ότι στις αρχές του 21ου αιώνα ο κόσμος ανατρέχει ξανά στον όρο «επανάσταση», και μάλιστα με τους σαφείς όρους της λαϊκής εξέγερσης, παρ' όλη την ποικιλομορφία που μπορεί να αποκτήσει ο όρος (μην ξεχνάμε τη δική μας επανάσταση του 1821).

Οι συγγραφείς δεν θεωρούν διόλου τυχαίο ότι στις αρχές του 21ου αιώνα ο κόσμος ανατρέχει ξανά στον όρο «επανάσταση», και μάλιστα με τους σαφείς όρους της λαϊκής εξέγερσης, παρ' όλη την ποικιλομορφία που μπορεί να αποκτήσει ο όρος (μην ξεχνάμε τη δική μας επανάσταση του 1821).

Ξεπερνώντας την αρτηριοσκλήρωση των θεωριών που ταυτίζουν τις επαναστάσεις με τον όρο «εξέγερση» ή «πραξικόπημα», το βιβλίο αποπειράται κάτι ρηξικέλευθο για τη σύγχρονη βιβλιογραφία: ξεκινάει την καταγραφή από τον 17ο αιώνα στην Αγγλία, την «πρώιμη», όπως χαρακτηρίζεται, επανάσταση, κάτι που μέχρι πρότινος αποκλειόταν από τους θεωρητικούς και ιστορικούς που ασχολούνταν με το θέμα. Θεωρώντας ότι οι εμφύλιες έριδες του 17ου αιώνα είχαν αριστοκρατικό ή θρησκευτικό χαρακτήρα –και, το κυριότερο, ότι δεν συνδέονταν με κάποιο κοινωνικό ή λαϊκό πρόταγμα–, δεν τις ενέτασσαν στον κύκλο των γεγονότων που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας.

Κυρίως όμως δεν πιστοποιούσαν, ούτε και στις διεκδικήσεις των λεγόμενων ισοπεδωτών (levellers) ή στους Άγγλους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, καθολικά χαρακτηριστικά. Εν προκειμένω, οι συγγραφείς επιμένουν στην αγγλική σπίθα που προκάλεσε απανωτό κύμα εξεγέρσεων τουλάχιστον μέχρι τον 19ο αιώνα, οπότε, ως γνωστόν, αλλάζει και ο χαρακτήρας τους. Αυτός ο «άνεμος της ελευθερίας», όπως αποκαλείται στο βιβλίο, προφανώς άρχισε να φυσάει από τους τότε Άγγλους αποικιοκράτες, βάζοντας τον σπόρο γι' αυτό που έχει μείνει παγκοσμίως γνωστό ως η Αμερικανική Επανάσταση του 1776.


Για όλους όσοι είναι εξοικειωμένοι με τα βιβλία του Έρικ Χόμπσμπαουμ, ενός κατεξοχήν ειδικού μελετητή των επαναστάσεων σε εποχές που εκείνες δεν έμπαιναν στον μεγάλο κανόνα της ιστοριογραφίας, κάτι τέτοιο δεν συνάδει με τον ορισμό που είθισται να δίνεται στον όρο «επανάσταση». Αλλάζοντας, ωστόσο, τον ορισμό ή, τέλος πάντων, αναζητώντας τη γενεαλογική του ρίζα, οι συγγραφείς αναδεικνύουν τόσο τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα των εξεγέρσεων όσο και τον φιλελεύθερο χαρακτήρα των αιτημάτων (δικαίωμα ψήφου, κατάργηση της δουλείας κ.λπ.) που συνδέονταν με αυτές.

  

Όπως τονίζουν, η αρχική έννοια της λέξης «επανάσταση» περιέγραφε την κίνηση των άστρων, καθώς σήμαινε περιφορά και ως εκ τούτου «επιστροφή του άστρου στο σημείο της εκκίνησής του», το οποίο συγκεκριμένα ταυτίζουν με την πρώτη εκείνη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων που ανάγκασε τον Ιάκωβο Β' σε φυγή και έφερε στην Αγγλία το 1688 τον Γουλιέλμο της Οράγγης.

Όλες οι επαναστάσεις του κόσμου σε ένα βιβλίο Facebook Twitter
Ο Έρικ Χόμπσμπαουμ.

Ασχέτως της κατάληξης και της συντηρητικής φύσης των προτεσταντικών θέσεων, τότε υπήρξε, σύμφωνα με τους συγγραφείς, μια πρώτη απόπειρα διεκδίκησης στοιχειωδών δικαιωμάτων από τον λαό, προσδίδοντας στις κινήσεις αυτές επαναστατικό χαρακτήρα. Ακολούθησαν, άλλωστε, κι άλλες περιώνυμες διακηρύξεις, όπως η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Αμερικής, που ήταν επίσης εμπνευσμένη από το γνωστό κείμενο του Τζον Λοκ.


Παρ' όλα αυτά, το βιβλίο διατρέχει όλο το φάσμα των επαναστατικών κινήσεων: τη φιλελεύθερη απαρχή των αγγλικών επαναστάσεων, τη σπουδαιότητα του αμερικανικού παραδείγματος –παρότι μιλούν εκτενώς για τον προβληματικό όρο «ατλαντική επανάσταση»–, τον ετερόκλητο χαρακτήρα των διαφορετικών σταδίων της Γαλλικής Επανάστασης, τη σπουδαιότητα της γαλλικής Κομμούνας και τη σύντομη, αλλά πολύ καίρια διάρκεια της Άνοιξης του 1848, με το παγκόσμιο ρεύμα των απανταχού εξεγέρσεων.

Δεν παραλείπει, επίσης, να αναφερθεί και στη δύναμη των προσώπων που ταυτίστηκαν με τις επαναστάσεις, όπως ο Μπολιβάρ στη Λατινική Αμερική ή ο Ζαπάτα στο Μεξικό. Καίριο ρόλο παίζουν και οι υπόλοιποι πρωταγωνιστές που παρελαύνουν από το βιβλίο: από την προσωπικότητα του ιδρυτή των Ουρουγουανών Τουπαμάρος Αμπράαμ Γκιγιέν μέχρι την ανατρεπτική πένα του Χοσέ Μαρτί στην Κούβα και από τις δημοκρατικές θεωρίες του Καστοριάδη, τον οποίο αναφέρουν ως μέντορα της εξέγερσης του Μάη του '68, έως την εμβληματική μορφή της αναρχικής δασκάλας Λουίζ Μισέλ που έπαιξε καθοριστικό ρόλο την περίοδο της Κομμούνας.

Όλες οι επαναστάσεις του κόσμου σε ένα βιβλίο Facebook Twitter
Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα ήταν ο ηγέτης της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910.

Πάντως, από τα πιο όμορφα κεφάλαια του βιβλίου είναι αυτά της πολιτιστικής «παρέκβασης» από τα γεγονότα, όπως η συνολική καταγραφή των σημαιών και των συμβολισμών τους ή η ανάδειξη της καίριας επίδρασης των έργων τέχνης.

Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της περιγραφής του εμβληματικού πίνακα του Ντελακρουά: «Σε αντίθεση με τις αναπαραστάσεις της εποχής, οι μαχητές και τα θύματα είναι ζωγραφισμένα με τρόπο ρεαλιστικό, βρόμικοι, γεμάτοι λάσπη, σκόνη, ξεραμένο αίμα. Η Ελευθερία ξαφνιάζει ακόμη περισσότερο. Ο Ντελακρουά παίζει με τους κώδικες της κλασικής τέχνης για να δημιουργήσει ένα παράξενο κράμα Φρύνης, γυναίκας του όχλου και θεάς της Ελευθερίας», όπως σημειώνει ο Χάινριχ Χάινε.

Πράγματι, ενώ το φόρεμα, τα ξυπόλυτα πόδια, το γυμνό στήθος της Ελευθερίας, παραπέμπουν στις αρχαίες αλληγορίες, η μυϊκή της δύναμη, το ηλιοκαμένο δέρμα της και το αδιόρατο τρίχωμα της μασχάλης της αναπαριστούν σίγουρα μια γυναίκα του λαού, όπως αυτές που στέκονταν δίπλα στους μαχητές. Ο φρυγικός σκούφος αποτελεί κλείσιμο ματιού στη Γαλλική Επανάσταση και επιτρέπει να δούμε τον πίνακα ως έναν ύμνο σε όλες τις επαναστάσεις μάλλον και όχι απλώς στις μέρες του Ιούλη του 1830.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αν η περίοδος του Βυζαντίου ήταν τόσο σκοτεινή, γιατί ανέδειξε έναν τόσο σημαντικό πολιτισμό;

Βιβλίο / Αν η περίοδος του Βυζαντίου ήταν τόσο σκοτεινή, γιατί ανέδειξε έναν τόσο σημαντικό πολιτισμό;

Στο βιβλίο του «Βυζάντιο, Ένας άγνωστος κόσμος» (εκδ. Μεταίχμιο) ο Τζόναθαν Χάρις αποκαλύπτει με τρόπο γλαφυρό τις αντιφάσεις του βυζαντινού πολιτισμού
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας τζέντλεμαν στη Μόσχα»: Το μεγάλο ρωσικό μυθιστόρημα του 21ου αιώνα γράφτηκε από έναν Αμερικανό

Βιβλίο / «Ένας τζέντλεμαν στη Μόσχα»: Το μεγάλο ρωσικό μυθιστόρημα του 21ου αιώνα γράφτηκε από έναν Αμερικανό

Μέσα από την ιστορία ενός Ρώσου αριστοκράτη που καταδικάζεται σε εγκλεισμό στο ξενοδοχείο Μετροπόλ της Μόσχας το 1922, ο Βοστονέζος συγγραφέας Amor Towles παρουσιάζει την ρωσική και παγκόσμια ιστορία του περασμένου αιώνα με έναν τρόπο που δεν είχαμε φανταστεί
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ
«Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

Βιβλίο / «Στα τέσσερα»: Το πιο καυτό και αμφιλεγόμενο βιβλίο του φετινού καλοκαιριού

«Κάποιες το λάτρεψαν, άλλες το σιχάθηκαν»: Το βιβλίο της Miranda July για την ερωτική περιπλάνηση μιας γυναίκας στη μέση ηλικία που χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα για την περιεμμηνόπαυση», είναι η λογοτεχνική επιτυχία της χρονιάς.
THE LIFO TEAM
Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Βιβλίο / Πατρίτσια Χάισμιθ: «Ο κόσμος και τα μαρτίνι του είναι δικά μου!»

Τα πολυσυζητημένα ημερολόγια της Χάισμιθ αποκαλύπτουν κρυφές σκέψεις της συγγραφέως του «Ταλαντούχου κύριου Ρίπλεϊ», τους άγνωστους έρωτες και την εξάρτησή της από τη γραφή και το αλκοόλ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ