High Trip
Οι Ναζί, το LSD και η CIA
Ο Norman Ohler είναι Γερμανός δημοσιογράφος. Το 2015, δημοσίευσε ένα συναρπαστικό βιβλίο για ένα θέμα που μέχρι τότε είχε μελετηθεί ελάχιστα από τους ιστορικούς: High Trip: Το Τρίτο Ράιχ, οι Γερμανοί και τα ναρκωτικά. Ο Ohler περιέγραφε πώς οι Ναζί είχαν χρησιμοποιήσει ψυχοτρόπες ουσίες, και ιδίως μεθαμφεταμίνη, για να πραγματοποιήσουν την αστραπιαία επίθεσή τους το 1939. Το έργο ήταν το αποτέλεσμα μιας μακράς και υπομονετικής έρευνας και βασίστηκε σε μεγάλο αριθμό αρχείων. Τον Σεπτέμβριο του 2023, ο Ohler, που ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το θέμα των ψυχοτρόπων ουσιών, εξέδωσε ένα νέο βιβλίο με τον αβανταδόρικο τίτλο: High Trip. Οι Ναζί, το LSD και η CIA. Φυσικά, ως ειδικός στην ιστορία του LSD, μου τράβηξε την προσοχή. Δεδομένου ότι μόνο το 1945 το εργαστήριο Sandoz δέχτηκε να ξεκινήσει την έρευνα για αυτή την ουσία, η σύνδεσή της με τους Ναζί φαινόταν πολύ απίθανη και εντυπωσιοθηρική. Αλλά για χάρη της επιστήμης, παραγγέλνω το βιβλίο. Και να 'μαι, έτοιμη για 2-3 ώρες ανάγνωσης κοινοτοπιών, λαθών και παραπλανητικών συμπερασμάτων.
Zoë Dubus
Διδάκτωρ Ιστορίας της Ιατρικής. Ερευνήτρια στο College of Arts and Science, University of Saskatchewan, Καναδάς.
Société psychédélique Française - 25.02.2024
Το βιβλίο πωλείται ως "Μια έρευνα που διεξάγεται σαν θρίλερ κατασκοπίας", αλλά εδώ μας κοροϊδεύουν φανερά: είναι φλύαρο, βαρετό και αν έχετε κάποιες γνώσεις για την ιστορία των ψυχεδελικών, δεν θα βρείτε τίποτα καινούργιο. Για παράδειγμα, η κύρια (και σχεδόν μοναδική) πηγή του για την έρευνα της CIA σχετικά με το LSD είναι ένα έργο που χρονολογείται από το... 1978! Αρκεί να πούμε ότι από τότε έχουν γίνει πολλές έρευνες που έχουν ψάξει πολύ αυτήν την ιστορία . Αλλά η ιστοριογραφία, τον Ohler, δεν τον ενδιαφέρει. Εκτός από τον ιστορικό Beat Bächi (τον οποίο ο Vincent Verroust είχε προσκαλέσει να παρουσιάσει την έρευνά του στο Παρίσι και του οποίου μπορείτε να βρείτε την συναρπαστική ομιλία για την αγροτική παραγωγή LSD εδώ), τον οποίο ο συγγραφέας διάβασε μόνο επιπόλαια, δεν αναφέρει κανέναν επαγγελματία ιστορικό που να έχει ασχοληθεί με το LSD. Είναι κρίμα, αλλά σίγουρα αυτό θα τον είχε εμποδίσει να γράψει όλες αυτές τις ανοησίες.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει μόνο ένα στοιχείο που είναι λίγο λιγότερο γνωστό σε αυτό το βιβλίο: ένα πείραμα με τη χρήση μεσκαλίνης για τη διεξαγωγή ανακρίσεων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου. Δυστυχώς, ο Ohler αναφέρεται σε αυτό μόνο με λίγα λόγια. Θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα. Ωστόσο, ξεχνά να διευκρινίσει ότι αυτές οι έρευνες έγιναν μόνο σε 30 κρατούμενους και ότι το πείραμα δεν ήταν πειστικό, όπως ανέφερε το 2022 ο ιστορικός Aymon de Lestrange στο βιβλίο του Plantes visionnaires du Mexique (Οραματιστικά φυτά του Μεξικού) (σ. 67). Τίποτα καινούργιο, λοιπόν. Στο απόσπασμα που συνοδεύει αυτή την παράγραφο, το οποίο προέρχεται από τα αμερικανικά αρχεία, ο ανώνυμος συγγραφέας δηλώνει: "Μεταξύ άλλων προϊόντων χρησιμοποιούσαμε μεσκαλίνη (sic)". Αυτό αρκεί στον Ohler για να αναρωτηθεί: "Μεταξύ αυτών των "άλλων προϊόντων" υπήρχε και το LSD, το οποίο, περνώντας από τα χέρια του Stoll σε αυτά του Kuhn, θα κατέληγε τελικά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης;". Βρισκόμαστε στη σελίδα 81 του βιβλίου και επιτέλους ο δημοσιογράφος προτείνει μια σύνδεση μεταξύ του LSD και των Ναζί. Μόνο που δεν προχωράει παραπέρα, και για ευνόητο λόγο! Δεν έχει να προσθέσει τίποτα περισσότερο από αυτό το ερώτημα, το οποίο για έναν άσχετο μπορεί να υπονοεί ότι είναι πιθανό οι Ναζί να έχουν πράγματι πειραματιστεί με το LSD.
Αν ο Ohler είχε κάνει τον κόπο να διαβάσει πραγματικά τον μοναδικό ιστορικό στον οποίο παραπέμπει, τον Beat Bächi, θα είχε μάθει ότι οι διευθυντές της Sandoz ήταν πολύ διστακτικοί να ξεκινήσουν τις μελέτες για το LSD μετά την ανακάλυψη των ψυχοτρόπων αποτελεσμάτων του από τον Hofmann το 1943. Ότι είχαν μετριάσει τον ενθουσιασμό του χημικού, ο οποίος ζητούσε να ξεκινήσουν τα πειράματα το συντομότερο δυνατό. Για τον διευθυντή της Sandoz Arthur Stoll, όπως αποκαλύπτουν τα αρχεία που μελέτησε ο Bächi αλλά και η ιστορικός Magaly Tornay, το πρώτο βήμα ήταν να διασφαλιστεί η ασφάλεια του φαρμάκου και να καθοριστεί η φαρμακολογική του βάση πριν να εξεταστεί το ενδεχόμενο χορήγησής του σε ομάδες ανθρώπων. Μόνο τα μέλη του εργαστηρίου είχαν το δικαίωμα να διεξάγουν πειράματα στον εαυτό τους, με συνολικά 15 αυτοπειράματα να καταγράφονται μεταξύ 1943 και 1945. Υπό αυτές τις συνθήκες, το να αφήνουμε τους αναγνώστες να πιστεύουν ότι το LSD θα μπορούσε να είχε μεταδοθεί ταυτόχρονα στους Ναζί είναι απλά ένα εντυπωσιοθηρικό παραμύθι.
Όλο το υπόλοιπο βιβλίο ασχολείται με την εκπληκτική ανακάλυψη του Ohler: το LSD μελετήθηκε από τη CIA ως "ορός της αλήθειας". Ας είμαστε ξεκάθαροι, πρέπει να σταματήσουμε να παρουσιάζουμε αυτή την απολύτως κοινότοπη πληροφορία ως ένα εξαιρετικό ιστορικό γεγονός. Ας παραβλέψουμε το γεγονός ότι ο Ohler πιστεύει ότι ανακαλύπτει τον τροχό, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την ιστορία του LSD γνωρίζουν αυτές τις έρευνες. Πρέπει να αποδομήσω αυτόν τον τρόπο παρουσίασης όλων αυτών: ναι, η CIA προσπάθησε να χορηγήσει ΟΛΕΣ τις ψυχοτρόπες ουσίες που ήταν διαθέσιμες εκείνη την εποχή σε πειραματόζωα και εχθρούς με σκοπό να τους κάνει να μιλήσουν παρά τη θέλησή τους και να αποκαλύψουν τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά τους. Όλα τα έθνη που εμπλέκονταν στον Ψυχρό Πόλεμο έκαναν το ίδιο. Ήταν κάτι συνηθισμένο. Αλλά πάνω απ' όλα, δεν υπήρχε σ' αυτό τίποτα, απολύτως τίποτα, το επαναστατικό: αυτές οι έρευνες βασίζονταν στην καθημερινή χρήση αυτών των ουσιών στα ψυχιατρικά νοσοκομεία εδώ και δεκαετίες! Ο Ohler, όμως, το παρουσιάζει ως αναπαραγωγή "των πειραμάτων που διεξήγαγαν οι Ναζί με τα ναρκωτικά". Αυτό είναι παράλογο. Η "ναρκο-ανάλυση", μια διαδικασία που αποσκοπεί στη χορήγηση βαρβιτουρικών, αμφεταμινών και ψυχεδελικών ουσιών σε ασθενείς με σκοπό να τους κάνουν να μιλήσουν όταν υποτίθεται ότι αποκρύπτουν πληροφορίες σχετικά με την ψυχική τους κατάσταση ή το παρελθόν τους, χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του 1930. [...] Πολλοί ιστορικοί έχουν ασχοληθεί με αυτές τις θεραπείες, όπως ο Hervé Guillemain στη Γαλλία. Και πάλι, λοιπόν, τίποτα το καινούργιο. Εξάλλου, ο Ohler μαρτυρά χωρίς να το θέλει το πραγματικά μικρό ενδιαφέρον του για αυτές τις έρευνες, αναφέροντας ειρήσθω εν παρόδω ότι ο γιατρός που είχε αναλάβει από το αμερικανικό Υπουργείο Πολέμου να βρει ποια ουσία θα μπορούσε να "εξερευνήσει το ασυνείδητο" το 1947, δεν είχε αρχίσει πραγματικά αυτή την εργασία παρά μόνο το 1950. Δεν βιαζόταν και πολύ ο τύπος.
Δεύτερη φορά που δηλώνεται το προφανές – και μετά θα σας αφήσω ήσυχους, καταλάβατε την ιδέα, αλλά πρέπει να εξωτερικευτώ κι εγώ λίγο! –, όταν ο Ohler γράφει, στη σελίδα 107, ότι το LSD παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1949 από έναν νευρολόγο ως ουσία που επέτρεπε την επίτευξη μιας "πρότυπης ψύχωσης [...] που διαρκούσε αρκετές ώρες: αυτή ήταν η διατριβή του που προκάλεσε μεγάλο θόρυβο. Έτσι, ήταν δυνατό να "παράγονται" και να μελετώνται, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, ψυχικές ασθένειες σε υγιείς ανθρώπους-πειραματόζωα." Λοιπόν, ομολογώ ότι εδώ σχεδόν έβαλα τα γέλια. Ο Ohler δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για την ιστορία των ψυχεδελικών. Αυτή η "θέση" δεν προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, καθώς έτσι παρουσιάζονταν η μεσκαλίνη από το 1927.
Υπάρχουν πολλά λάθη χρονολόγησης (για παράδειγμα, ο Ohler αναφέρει ότι μετά το άρθρο του Wasson για τα μανιτάρια ψιλοκυβίνηςτο 1957, οι Osmond και Huxley επινόησαν τον όρο "ψυχεδελικό", αλλά αυτό είναι λάθος, καθώς συνέβη ένα χρόνο νωρίτερα), αλλά και στις βιβλιογραφικές αναφορές του. Έτσι, στη σελίδα 79, ο Ohler παραθέτει το έργο του Kurt Beringer (το οποίο ορθογραφεί "Behringer"), ένα σημαντικό έργο για τη μεσκαλίνη, και αναφέρει ως ημερομηνία έκδοσης το 1969. Και πάλι λάθος, η ημερομηνία είναι το 1927.
Ακόμα πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι υπάρχουν καθαρές επινοήσεις: ο Ohler ισχυρίζεται στη σελίδα 144 ότι "ο επικεφαλής του MK-ULTRA [του προγράμματος της CIA] είχε βάλει χέρι στο LSD και, πηγαίνοντας στη Sandoz, είχε εμποδίσει τη χρήση του ως φάρμακο". Σύμφωνα με τον Ohler, η CIA άσκησε πιέσεις για να εμποδίσει την κατάθεση του διπλώματος ευρεσιτεχνίας του LSD και, ως εκ τούτου, να περιορίσει τη χρήση του στην ιατρική. Αυτό είναι ψευδές, και πάλι ο Bächi το επιβεβαιώνει: στις 19 Απριλίου 1955, η ονομασία "Delyside" αναγνωρίστηκε επίσημα από την Διακαντονική Υπηρεσία Ελέγχου Φαρμάκων. Έκτοτε, το LSD ήταν διαθέσιμο προς πώληση με ιατρική συνταγή. Ο Ohler δεν αναφέρεται ποτέ στις πολυάριθμες έρευνες που διεξήχθησαν στην Ευρώπη σχετικά με το LSD, ούτε στο γεγονός ότι ήταν θεραπευτικό φάρμακο που είχε θεσμοθετηθεί σε τουλάχιστον 18 ιατρικά κέντρα. Μας παρουσιάζει μόνο τις αμερικανικές μελέτες, αόριστα καναδικές, και την ελβετική παραγωγή. Αυτό αφήνει εκτός ένα τεράστιο κομμάτι αυτής της ιστορίας.
Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν πολλά για να ειπωθούν, αλλά πρέπει να γεμίσουν και οι σελίδες, πολλά αποσπάσματα περιγράφουν τις περιπλανήσεις του στα αρχεία της Sandoz. Αυτό δεν παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον χωρια που παραγίνεται γλαφυρό. Ακολουθεί ένα παράδειγμα: "Ακουμπισμένη στον γκρίζο τοίχο του κτιρίου σε σχήμα κύβου, η Florence [η αρχειοθέτης] κάπνιζε. "Προχωρήσατε;" ρώτησε, με τον ελβετικό μελωδικό τόνο της φωνής της. Όχι ιδιαίτερα, απάντησα, και θα είχα ευχαρίστως ανάψει κι εγώ ένα τσιγάρο, αλλά δεν καπνίζω και έτσι δεν το έκανα."
Ορίστε. Νομίζω ότι δεν χρειάζονται περαιτέρω σχόλια. Ας δούμε όμως και το ύφος, για το οποίο πρέπει να πούμε δύο λόγια: είναι κακογραμμένο και/ή κακώς μεταφρασμένο. Ας δούμε ένα παράδειγμα έτσι για το γούστο: "Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν σαν κάποιος που κρατάει την αναπνοή του και αναρωτιέται με αγωνία τι θα συμβεί". Ελπίζω να με λυπάστε λίγο για αυτή την ανάγνωση!
Με λίγα λόγια, ας προχωρησουμε παρακάτω, και αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την ιστορία του LSD, απευθυνθείτε σε επαγγελματίες ιστορικούς. Η καναδή ιστορικός Erika Dyck είναι πρωτοπόρος σε αυτήν την έρευνα. Οι Mathew Oram, Ido Hartogsohn, Chris Elcock, Magaly Tornay, Beat Bächi και άλλοι συμμετέχουν στην ιστοριογραφική ανανέωση των τελευταίων είκοσι ετών σχετικά με το θέμα αυτό. Δυστυχώς, τα σοβαρά έργα δεν έχουν μεταφραστεί [στα γαλλικά σ.σ.] μέχρι στιγμής. Είναι ντροπή που οι γαλλικοί εκδοτικοί οίκοι δεν ενδιαφέρονται για αυτά τα σοβαρά και συναρπαστικά έργα, αλλά σπεύδουν να μεταφράσουν βιβλία όπως αυτό του Ohler (σε σημείο που η γαλλική μετάφραση εκδόθηκε οκτώ μήνες πριν από την αγγλική!). Ακόμα ένα σημάδι της γαλλικής ιδιαιτερότητας στην αντιμετώπιση των ψυχεδελικών ουσιών.
