Η ΕΙΔΗΣΗ ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ, χωρίς αμφιβολία, ήταν η ανακοίνωση της στρατηγικής συνεργασίας της Ελλάδας με τις ΗΠΑ στον τομέα της ενέργειας, με επίκεντρο τον λεγόμενο Κάθετο Διάδρομο. Πρόκειται για ένα έργο που συνδέει τις ενεργειακές υποδομές της Ελλάδας με εκείνες της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας και της Ουκρανίας, ώστε να διευκολύνεται η ροή του αμερικανικού φυσικού αερίου. Δεν πρόκειται για την κατασκευή κάποιου νέου αγωγού αλλά για τη σύνδεση και τον συντονισμό της λειτουργίας των υπαρχόντων δικτύων. Αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο της επιδίωξης των ΗΠΑ να σταματήσει η Ε.Ε. να προμηθεύεται το ρωσικό φυσικό αέριο και να το αντικαταστήσει με το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG).
Οι ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτύξει τεράστια αποθέματα σχιστολιθικού αερίου, και πολύ μεγάλο μέρος του εξάγεται ως LNG με δεξαμενόπλοια, πολλά από τα οποία είναι ελληνικών συμφερόντων. Τα πλοία αυτά διασχίζουν τον Ατλαντικό Ωκεανό μέχρι να φτάσουν στα ελληνικά λιμάνια, όπου εκφορτώνονται σε ειδικούς σταθμούς υποδοχής. Οι δύο βασικές υποδομές στην Ελλάδα είναι ο Τερματικός Σταθμός της Ρεβυθούσας και η Πλωτή Μονάδα Αποθήκευσης και Αεριοποίησης (FSRU) στην Αλεξανδρούπολη, ένας νέος, πλωτός σταθμός που ενισχύει σημαντικά τη δυνατότητα εισαγωγών. Σε αυτούς τους σταθμούς γίνεται η επαναεριοποίηση, ώστε το αέριο να είναι έτοιμο για διοχέτευση στους αγωγούς.
Τα τελευταία χρόνια, από το 2020 και μετά, το ρωσικό φυσικό αέριο έφτανε στην Ελλάδα μέσω του αγωγού TurkStream, ο οποίος δημιουργήθηκε επειδή η Ρωσία ήθελε να παρακάμψει την Ουκρανία. Οπότε, η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο μειώνει την εξάρτηση και από τον τουρκικό αγωγό.
Η Ελλάδα χρησιμοποιούσε τον σταθμό LNG της Ρεβυθούσας εδώ και αρκετά χρόνια, όταν ακόμα το 40-50% του φυσικού αερίου ερχόταν μέσω αγωγών από τη Ρωσία. Η Ρεβυθούσα χρησιμοποιούνταν κυρίως για να φέρνει LNG από διαφορετικές πηγές, όπως η Αλγερία και το Κατάρ, και να καλύπτει συμπληρωματικά τις ανάγκες της.
Με το σχέδιο που ανακοινώθηκε, ο ρόλος της Ελλάδας αλλάζει: πλέον θα λειτουργεί ως πύλη εισόδου για το αμερικανικό LNG στη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Ένα σημαντικό μέρος του αερίου που θα φτάνει στη χώρα θα επανεξάγεται μέσω του Κάθετου Διαδρόμου, δηλαδή του δικτύου αγωγών που συνδέει την Ελλάδα με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία.
Ποιο είναι το νέο
Το καινούργιο εδώ είναι η ουσιαστική ενεργοποίηση αυτού του Διαδρόμου με τη δέσμευση των εμπλεκόμενων μερών, ειδικά με την υπογραφή μακροπρόθεσμων συμβολαίων για την προμήθεια μεγάλων ποσοτήτων αμερικανικού LNG. Ο Κάθετος Διάδρομος, που ήταν απλώς ένα δίκτυο αγωγών, με τις πρόσφατες ανακοινώσεις και συμφωνίες μετατρέπεται σε γεωπολιτικό εργαλείο της Δύσης και των ΗΠΑ ειδικότερα για την απεξάρτηση της Νοτιοανατολικής Ευρώπης από τη Ρωσία, με την Ελλάδα να αναλαμβάνει τον ρόλο της στρατηγικής πύλης για το αμερικανικό αέριο.
Τι άλλαξε και γιατί
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε τη ριζική αλλαγή στην ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε. και της Ελλάδας. Πριν από το 2022, η χώρα προμηθευόταν κυρίως ρωσικό φυσικό αέριο μέσω αγωγών. Μετά τον πόλεμο, η Ελλάδα, όπως και όλη η Ε.Ε., στρέφεται στο αμερικανικό LNG για να αντικαταστήσει τις ρωσικές προμήθειες. Ο Σταθμός της Ρεβυθούσας ως το 2022 χρησίμευε για συμπληρωματική τροφοδοσία, ενώ τώρα χρησιμοποιείται για βασική και για εξαγωγή σε γειτονικές χώρες. Και επειδή οι δυνατότητες της Ρεβυθούσας ήταν περιορισμένες για τις νέες αυξημένες ανάγκες, προστέθηκε ο FSRU Αλεξανδρούπολης και άλλες σχεδιαζόμενες μονάδες. Η μεγαλύτερη αλλαγή είναι ότι η Ελλάδα αναβαθμίζει τον γεωπολιτικό της ρόλο, αφού από απλός καταναλωτής αερίου μετατρέπεται σε πύλη εισόδου (αυτό που στην κυβέρνηση λένε «ενεργειακός κόμβος») για την τροφοδοσία της ΝΑ Ευρώπης.
Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ο νέος πλωτός σταθμός LNG στην Αλεξανδρούπολη, καθώς η θέση του επιτρέπει στο φυσικό αέριο να διοχετεύεται κατευθείαν στον λεγόμενο Κάθετο Διάδρομο. Ο FSRU Aλεξανδρούπολης, που ξεκίνησε πριν από περίπου έναν χρόνο (και στον οποίο είχε παίξει ιδιαίτερο ρόλο ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ, Τζέφρι Πάιατ), έχει στρατηγική σημασία, καθώς είναι σχεδιασμένος για να τροφοδοτήσει άμεσα ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή. Μέσω του διασυνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου IGB (Interconnector Greece-Bulgaria), το αέριο από την Αλεξανδρούπολη μπορεί να διοχετεύεται κατευθείαν στο βουλγαρικό δίκτυο, αντικαθιστώντας πλήρως το ρωσικό αέριο. Από τη Βουλγαρία, το αέριο μπορεί να φτάσει στη Ρουμανία, η οποία αποτελεί κρίσιμο κομμάτι του Κάθετου Διαδρόμου, και στη συνέχεια στην Ουγγαρία, προσφέροντάς της μια νέα πηγή τροφοδοσίας, όπως και στη Μολδαβία και στην Ουκρανία. Μέσω μελλοντικών διασυνδέσεων από την Ελλάδα ή τη Βουλγαρία, και άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, όπως η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία, θα μπορούν να τροφοδοτηθούν από τον σταθμό της Αλεξανδρούπολης.
Ο TurkStream και το ρωσικό φυσικό αέριο
Τα τελευταία χρόνια, από το 2020 και μετά, το ρωσικό φυσικό αέριο έφτανε στην Ελλάδα μέσω του αγωγού TurkStream, ο οποίος δημιουργήθηκε επειδή η Ρωσία ήθελε να παρακάμψει την Ουκρανία. Οπότε, η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο μειώνει την εξάρτηση και από τον τουρκικό αγωγό.
Παρά τις αποφάσεις για απεξάρτηση, το ρωσικό αέριο εξακολουθεί να καλύπτει σημαντικό μέρος των συνολικών εισαγωγών της Ελλάδας (και όχι μόνο). Η ενεργειακή μετάβαση όμως επιταχύνεται, καθώς η Ε.Ε. έχει αποφασίσει τη σταδιακή απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έως την 1η Ιανουαρίου 2028.
Η αλλαγή της διαδρομής το 2020 ήταν μια κίνηση ενεργειακής ασφάλειας της Ρωσίας έναντι της Ουκρανίας (για την αποφυγή γεωπολιτικών ρίσκων), αλλά δημιούργησε μια νέα γεωπολιτική εξάρτηση από την Τουρκία. Έτσι, η Ελλάδα βρέθηκε να εξαρτάται από ένα σύστημα όπου η Ρωσία ως προμηθευτής και η Τουρκία ως διαμετακομιστής είχαν τον κύριο έλεγχο του αερίου αγωγών.
Πράσινη μετάβαση ή «Drill, baby, drill»;
Σήμερα, με την ανάδειξη της Ελλάδας σε κόμβο αμερικανικού LNG προς την Ευρώπη, θεωρείται ότι εξασφαλίζεται η ενεργειακή της αυτονομία, παρότι το αμερικανικό αέριο είναι ακριβότερο.
Ο υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Νίκος Τσάφος, ωστόσο, εμφανίζεται αισιόδοξος για την πορεία των τιμών της ενέργειας τα επόμενα χρόνια, δηλώνοντας πως «η πρόοδος θα είναι εμφανής κάθε χρόνο, καθώς αυξάνεται η προσφορά αερίου, οι τιμές θα πέφτουν και η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα θα βελτιώνεται».
Κατά τη συνάντηση του πρωθυπουργού με τη νέα πρέσβη των ΗΠΑ Kίμπερλι Γκιλφόιλ, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα που έχει κοινές θέσεις με τις ΗΠΑ ως προς τον ρόλο της ενέργειας, ιδιαίτερα για τη σημασία του υγροποιημένου φυσικού αερίου στην περιοχή μας. «Ο Κάθετος Διάδρομος είναι ένα έργο στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες και προσβλέπουμε στην περαιτέρω ανάπτυξή του», της είπε. Η Γκιλφόιλ μίλησε για «απίθανα πράγματα» που έχουν προγραμματιστεί για να γίνει η Ελλάδα ο ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω του Κάθετου Διαδρόμου, μιλώντας για αριθμό-ρεκόρ αξιωματούχων της κυβέρνησης των ΗΠΑ που ήρθαν στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα για τη Διακυβερνητική Διατλαντική Συνεργασία για την Ενέργεια στο Ζάππειο, όπου έγιναν και οι σχετικές ανακοινώσεις.
Η κυβέρνηση θεωρεί επίσης σημαντική την επαναλειτουργία του σχήματος 3+1 (Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα + ΗΠΑ) για ζητήματα μεταφοράς ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ εμφανίζεται ικανοποιημένη και για τη συμφωνία που υπογράφηκε στο πλαίσιο της διακυβερνητικής διατλαντικής συνεργασίας για την ενέργεια με την αμερικανική Exxon Mobil για ερευνητικές γεωτρήσεις. Πρόκειται για μια συμφωνία με την οποία η Ελλάδα επιστρέφει στις έρευνες υδρογονανθράκων.
Ο πρωθυπουργός, αν και είχε δηλώσει από το βήμα του ΟΗΕ ότι η Ελλάδα είναι πρωτοπόρος στην πράσινη μετάβαση και ο στόχος της ήταν η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, προσεγγίζει τώρα την πολιτική Τραμπ, η οποία εκφράζεται με το μότο «drill baby, drill», που επαναλάμβανε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας το 2024. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει υιοθετήσει τη φράση αυτή ως ένα από τα κύρια συνθήματα της ενεργειακής του πολιτικής, η οποία επικεντρώνεται στην προώθηση των ορυκτών καυσίμων.
Η απάντηση της κυβέρνησης είναι ότι οι συμφωνίες αυτές αποτελούν «ψήφο εμπιστοσύνης» και ότι δεν θα μπορούσε να αγνοήσει την ευκαιρία ανάδειξης της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο και ενίσχυσης της γεωπολιτικής της αξίας. Άλλωστε, δεν άλλαξε μόνο η ελληνική κυβέρνηση αλλά συνολικά η ευρωπαϊκή πολιτική στα θέματα ενέργειας μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να επιβάλει μόνη της άλλες πολιτικές. Το φυσικό αέριο, όπως αναφέρουν στελέχη της κυβέρνησης, θεωρείται καύσιμο-γέφυρα για την πράσινη μετάβαση και λιγότερο ρυπογόνο από τον λιγνίτη και το πετρέλαιο, ενώ οι σταθμοί LNG και οι αγωγοί σχεδιάζονται για να είναι συμβατοί και με άλλα καύσιμα (π.χ. υδρογόνο).
Το ακριβό στοίχημα της απεξάρτησης
Κανένα από τα κόμματα που έχουν κυβερνήσει δεν προβάλλει ουσιαστικές αντιρρήσεις στις συμφωνίες που έγιναν. Σε γενικές γραμμές, αναγνωρίζουν τη γεωπολιτική αναβάθμιση, επισημαίνοντας όμως ότι το γεωπολιτικό κέρδος δεν μεταφράζεται σε φθηνότερο ρεύμα, ενώ κάποια κόμματα προβάλλουν το ότι ο Κάθετος Διάδρομος εξυπηρετεί κυρίως τα αμερικανικά συμφέροντα. Αυτό βέβαια δεν το διαψεύδει κανείς, «αλλά μπροστά σε μια αδύναμη και αμήχανη Ε.Ε. που βρέθηκε χωρίς plan B, η ελληνική κυβέρνηση επιλέγει να εξυπηρετήσει τα αμερικανικά συμφέροντα, θεωρώντας ότι αυτό συμφέρει και τη χώρα», αναφέρει σύμβουλος της κυβέρνησης.
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ αποκομίζουν σημαντικά γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη από τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν αμφισβητείται, καθώς, μεταξύ άλλων και δεδομένης της αδυναμίας της Ε.Ε. να διαμορφώσει ενιαία στρατηγική, έχουν επιβάλει την αντικατάσταση του ρωσικού αερίου με αμερικανικό, κάτι που τους αποφέρει μεγάλα κέρδη.
Ο Νικόλας Φαραντούρης, ο οποίος, εκτός από ευρωβουλευτής, είναι και καθηγητής Δικαίου της Ενέργειας του Πανεπιστημίου Πειραιώς, αναφέρει ότι η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να μείνει εκτός, αλλά πρέπει να είναι συνδιαμορφωτής, για να αποκτήσει η χώρα μεγαλύτερη ασφάλεια και καλύτερες τιμές για τους καταναλωτές. Ο Γιάννης Μανιάτης επισημαίνει κι έναν άλλον παράγοντα, προσθέτοντας πως η υλοποίηση του Κάθετου Διαδρόμου αναδεικνύει τη σημασία της σταθερότητας στο Αιγαίο για την ενεργειακή ασφάλεια, αφού το αμερικανικό φυσικό αέριο θα εισάγεται μέσω Ελλάδας, που σημαίνει ότι αν κάποιος θελήσει να προκαλέσει μια κρίση στην περιοχή, θα έχει πλέον μεγαλύτερο κόστος.
Αναμφίβολα, οι συμφωνίες που παρατείνουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων καθυστερούν τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και επιβαρύνουν το περιβάλλον. Επιπλέον, η συμφωνία ενδέχεται να προκαλέσει κάποια κίνηση αντίδρασης –φανερή ή όχι– από τη Ρωσία.
Η συμφωνία για τον Κάθετο Διάδρομο, όμως, εντάσσεται στη μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ελλάδας και με την ολοκλήρωσή του θα αποκτήσει τη δυνατότητα όχι μόνο να μεταφέρει φυσικό αέριο στα Βαλκάνια αλλά και να εξάγει μελλοντικά πράσινη ενέργεια ή υδρογόνο. Το στοίχημα για τη χώρα είναι να καταφέρει να συνδυάσει τη γεωπολιτική αναβάθμιση με πολιτικές βιώσιμης ανάπτυξης.
