40 χρόνια cyberpunk: Το δυστοπικό όραμα που έγινε πραγματικότητα

40 χρόνια cyberpunk: Το δυστοπικό όραμα που έγινε πραγματικότητα Facebook Twitter
Η απόλυτη cyberpunk ταινία είναι το Blade Runner, το οποίο έθεσε τις βάσεις για την αισθητική του είδους.
0


«ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ήταν το τέλειο ατάραχο μπλε μιας τηλεοπτικής οθόνης, συντονισμένης σε ένα νεκρό κανάλι». Αυτή είναι η εναρκτήρια φράση του εμβληματικού μυθιστορήματος Νευρομάντης (Neuromancer) του Γουίλιαμ Γκίμπσον, που κυκλοφόρησε το 1984, και θεωρείται ευρέως ως η απαρχή του cyberpunk (κυβερνοπάνκ). Εκείνη τη δεκαετία, η τεχνολογία είχε αρχίσει να διεισδύει στην καθημερινή ζωή, με την εμφάνιση των προσωπικών υπολογιστών και των βιντεοπαιχνιδιών (το Pac-Man έκανε το ντεμπούτο του το 1980), και ο καπιταλισμός βρισκόταν στα πρόθυρα της χαλάρωσης των περιορισμών που συγκρατούσαν τη συντριπτική του δύναμη.

Το είδος γεννήθηκε ως ένα επαναστατημένο τέκνο της κλασικής επιστημονικής φαντασίας, που οραματιζόταν ένα ζοφερό μέλλον στο οποίο, σαν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ο κόσμος μας μοιάζει όλο και περισσότερο. Ο μεγάλος θεωρητικός, φιλόσοφος και συγγραφέας Φρέντρικ Τζέιμσον που πέθανε φέτος αφού συμπλήρωσε έναν αιώνα ζωής, είχε περιγράψει το cyberpunk ως έναν νέο ρεαλισμό: «Η ύψιστη λογοτεχνική έκφραση, αν όχι του μεταμοντερνισμού, τότε του ύστερου καπιταλισμού».

Ο Νευρομάντης περιέχει όλα τα κλασικά στοιχεία του είδους: τερατώδεις πολυεθνικές που ελέγχουν τον κόσμο καθώς τα έθνη-κράτη είναι όλο και πιο αδύναμα (μια συνθήκη που σήμερα αναφέρεται με τον όρο «τεχνοφεουδαρχία»), η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης σε μια άκρως τεχνολογική και τεχνοκρατική κοινωνία, οι απειλές για την κυβερνο-ασφάλεια και η ακραία κοινωνικοοικονομική ανισότητα. Οι πόλεις είναι σκοτεινές, με γρήγορους ρυθμούς, βρώμικες και αδίστακτες, μια εικόνα αστικής παρακμής που πιθανώς επηρεάστηκε από την κρίση –στα όρια χρεοκοπίας– μεγάλων μητροπόλεων όπως η Νέα Υόρκη, στη δεκαετία του 1970.

Ως είδος, το cyberpunk τείνει να παραμένει κοντά στο παρόν: δεν διαδραματίζεται «μια φορά κι έναν καιρό, σε έναν γαλαξία πολύ, πολύ μακριά», όπως ο Πόλεμος των άστρων αλλά σχεδόν εδώ, σχεδόν τώρα.

Μια συνθήκη που ορίζεται από το σλόγκαν «high tech, low life», τον συνδυασμό δηλαδή της τεχνολογίας αιχμής και ενός ολοένα και πιο άθλιου βιοτικού επιπέδου, επειδή πάντα κάνουμε το λάθος να συγχέουμε την καινοτομία με την πρόοδο. Ο Γκίμπσον, ο οποίος είχε ήδη επινοήσει τον όρο «κυβερνοχώρος» στο διήγημά του Burning Chrome το 1982, προέβλεψε την εμφάνιση του κυβερνοχώρου περισσότερο από μια δεκαετία προτού αυτός γίνει συνώνυμο του διαδικτύου.

40 χρόνια cyberpunk: Το δυστοπικό όραμα που έγινε πραγματικότητα Facebook Twitter
Οι "νονοί" της cyberpunk λογοτεχνίας, Γουίλιαμ Γκίμπσον και Μπρους Στέρλινγκ, το 1992 στο Λονδίνο. Φωτ.: Getty Images/ Ideal Image

Στην πραγματικότητα, το αρχικό δίκτυο Arpanet υπήρχε ήδη τη δεκαετία του 1980, και τα δίκτυα υπολογιστών είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους σε ταινίες όπως τα Παιχνίδια πολέμου (War Games) του 1983, όπου ο πρωταγωνιστής χρησιμοποιεί ένα τηλεφωνικό μόντεμ για να αποκτήσει πρόσβαση σε στρατιωτικούς υπολογιστές, με αποτέλεσμα την παραλίγο πρόκληση πυρηνικού πολέμου, σαν να επρόκειτο για διαδικτυακό παιχνίδι. Η έννοια των δικτύων υπολογιστών περιφερόταν ευρέως ήδη εκείνη την εποχή στους στρατιωτικούς, τεχνολογικούς και πανεπιστημιακούς κύκλους.

Ως είδος, το cyberpunk τείνει να παραμένει κοντά στο παρόν: δεν διαδραματίζεται «μια φορά κι έναν καιρό, σε έναν γαλαξία πολύ, πολύ μακριά», όπως ο Πόλεμος των άστρων αλλά σχεδόν εδώ, σχεδόν τώρα. Με την άφιξή του, ο τεχνο-ουτοπισμός που είχε τροφοδοτήσει μεγάλο μέρος της επιστημονικής φαντασίας του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα μεταμορφώνεται σε έναν ζοφερό εφιάλτη, που παραμονεύει στη γωνία, σε ένα κοντινό μέλλον που μπορεί να είναι ήδη εδώ - όπως η σκοτεινή πλευρά της ιδεολογίας που εκπορεύεται από τη Silicon Valley.

Αυτός ο απαισιόδοξος φουτουρισμός διαδραματίζεται σε έναν σκοτεινό κόσμο που δανείζεται πολλά στοιχεία από τη νουάρ φιλολογία, ειδικά από τις ταινίες που έχουν βασιστεί στα βιβλία του Ρέιμοντ Τσάντλερ και του Ντάσιελ Χάμετ: περιθωριοποιημένοι χαρακτήρες, απόκληροι και επαναστάτες, νυχτόβια και παρακμιακά περιβάλλοντα, συνεχής βροχή και ομίχλη και μια σκληρή κοινωνία όπου όλοι προσπαθούν απλώς να επιβιώσουν. Στο cyberpunk υπάρχουν όλα αυτά τα στοιχεία, όμως φωτίζονται από νέον επιγραφές και συνδέονται με καλώδια. Σ’ αυτό το περιβάλλον, οι χαρακτήρες, αντί να φορούν καπέλα και καμπαρντίνες, συχνά έχουν υποστεί τεχνολογικές τροποποιήσεις στο σώμα ή τον εγκέφαλό τους τους και καταναλώνουν δεξτροαμφεταμίνη μάλλον παρά ουίσκι με πάγο.

Η απόλυτη cyberpunk ταινία είναι το Blade Runner του Ρίντλεϊ Σκοτ, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Φίλιπ Κ. Ντικ, Do Androids Dream of Electric Sheep?, το οποίο έθεσε τις βάσεις για την αισθητική του είδους. Στην πραγματικότητα, το Blade Runner είναι περισσότερο ένας πρόδρομος του cyberpunk παρά ένα καθαρό δείγμα του είδους, καθώς κυκλοφόρησε το 1982, δύο χρόνια πριν από τον Νευρομάντη, και δεν αναφέρεται άμεσα στον κυβερνοχώρο.

Αν αναλογιστεί κανείς τα χαρακτηριστικά του κυβερνοπάνκ σύμπαντος –όπως η υποχώρηση του κράτους υπέρ των μεγάλων εταιρειών, η υπερ-τεχνολογικοποιημένη κοινωνία, η τεχνητή νοημοσύνη, η εξέχουσα θέση του κυβερνοχώρου, η αυξανόμενη ανισότητα και η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης– είναι δύσκολο να μην αναγνωρίσει την ομοιότητα με τον δικό μας κόσμο. Αυτός ο «ρεαλισμός», όπως τον αποκάλεσε ο Φρέντρικ Τζέιμσον, μοιάζει πάρα πολύ οικείος.

Οι cyberpunk πόλεις που απεικονίζονται στη μυθοπλασία έχουν συχνά μια ευδιάκριτη ασιατική επιρροή, μια αντανάκλαση της (δυτικής) άποψης της δεκαετίας του 1980 για την Ιαπωνία ως το επίκεντρο της πρωτοποριακής τεχνολογίας, μέσω της οποίας αναμενόταν να κυριαρχήσουν οι εκτεταμένες μεγαλούπολεις και τα ρομπότ. Το Λος Άντζελες του Blade Runner είναι γεμάτο από ιαπωνικές διαφημίσεις και ιαπωνικά εστιατόρια, ενώ ο Νευρομάντης διαδραματίζεται στην Ιαπωνία. Οι πόλεις της cyberpunk μυθοπλασίας είναι γεμάτες με νέον ιδεογράμματα, που θυμίζουν τη σημερινή πληθώρα των ασιατικής έμπνευσης καταστημάτων γρήγορου φαγητού που προσφέρουν ράμεν και ντιμ σούμ στην καρδιά των σύγχρονων μητροπόλεων.

Οι πόλεις του Cyberpunk είναι πολυσύχναστες, ποικιλόμορφες και σφύζουν από ανθρώπους από όλες τις φυλές και τα κοινωνικά στρώματα, αντικατοπτρίζοντας το σημερινό κύμα παγκοσμιοποίησης και υπερτουρισμού. Οι νεανικές κουλτούρες υιοθετούν φουτουριστική αισθητική, με φθορίζοντα, μεταλλικά ρούχα και έντονα χρωματιστά μαλλιά – σαφείς εμπνεύσεις από την αισθητική του cyberpunk, του είδους που μας υποδείκνυε πώς πρέπει να μοιάζει το μέλλον. Και υπό μία έννοια, το μέλλον πάντα παίρνει τη μορφή αυτού που έχουμε οραματιστεί για λογαριασμό του, είτε πρόκειται για ουτοπία είτε για δυστοπία.

Με στοιχεία από El Pais

Οθόνες
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο Γουίλιαμ Γκίμπσον δεν θέλει πια να είναι δυστοπικός προφήτης

Βιβλίο / Ο Γουίλιαμ Γκίμπσον δεν θέλει πια να είναι δυστοπικός προφήτης

Ο διάσημος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας επανέρχεται στην επικαιρότητα με ένα νέο μυθιστόρημα στο οποίο ο Τραμπ δεν εξελέγη ούτε το Brexit υπερψηφίστηκε, η καταστροφή όμως συνέβη σε συνθήκες που εύκολα μπορούμε να αναγνωρίσουμε στην εποχή της κλιματικής αλλαγής και του κοροναϊού
Ντάγκλας Ράσκοφ: «Ας ξεκολλήσουμε από τις οθόνες και ας συναντηθούμε ξανά εκεί έξω»

Respublika / Onassis Stegi / Ντάγκλας Ράσκοφ: «Ας ξεκολλήσουμε από τις οθόνες και ας συναντηθούμε ξανά εκεί έξω»

Ο «πάπας» της ψηφιακής αντικουλτούρας, του οποίου το έργο λειτούργησε, μεταξύ άλλων, ως πηγή έμπνευσης για το «Respublika» του Λούκας Τβαρκόβσκι που θα δούμε στη Μαλακάσα, σε μια συνέντευξη-ποταμό στη LiFO.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το τρίο Πασκάλ-Τζόνσον-Έβανς και 9 ακόμα λόγοι να πάτε σινεμά

Οθόνες / Το τρίο Πασκάλ-Τζόνσον-Έβανς και 9 ακόμα λόγοι να πάτε σινεμά

Μια ταινία που η Τζέιν Όστιν θα ήταν περήφανη να είχε σκηνοθετήσει, η Λίντσεϊ Λόχαν ανταλλάζει σώμα με την Τζέιμι Λι Κέρτις ξανά μετά από 22 χρόνια κι ένας μεταλλαγμένος Μπάμπι εκδικείται για τον θάνατο της μαμάς του. – Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
THE LIFO TEAM
«Νεαρές μητέρες»: Είναι καλοκαιρινή επιλογή μία ταινία των αδελφών Νταρντέν; 

The Review / «Νεαρές μητέρες»: Tα κατάφεραν πάλι οι αδελφοί Νταρντέν; 

Τι κάνει τις «νεαρές μητέρες» να ξεχωρίζουν από τις προηγούμενες δουλειές των Βέλγων δημιουργών; Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου συζητάνε για τη βραβευμένη ταινία που παίζεται στους θερινούς κινηματογράφους της Αθήνας.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
American Apparel: Τα βρόμικα μυστικά της πιο ανατρεπτικής εταιρείας των ’00s

Οθόνες / American Apparel: Τα βρόμικα μυστικά της πιο ανατρεπτικής εταιρείας των ’00s

Η American Apparel πουλούσε απελευθέρωση, αλλά πίσω από τις βιτρίνες και το φίνο βαμβάκι το brand ήταν βουτηγμένο στα σκάνδαλα: σεξουαλική παρενόχληση, κατάχρηση εξουσίας και ένα εργασιακό κλίμα που κάθε άλλο παρά cool ήταν.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Movies

Οθόνες / Η σπαρταριστή επιστροφή των «Τρελών Σφαιρών» και 9 ακόμα λόγοι για να πάτε σινεμά

Ο Λίαμ Νίσον δείχνει την κωμική στόφα του, η Άλισον Μπρι και ο Ντέιβ Φράνκο πρωταγωνιστούν στην πιο αναμενόμενη ταινία τρόμου της χρονιάς, η νέα ταινία των αδερφών Νταρντέν και 4 επανεκδόσεις – Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
THE LIFO TEAM
Είδαμε την ταινία που διασκευάζει ο Γιώργος Λάνθιμος

Οθόνες / Η ταινία στην οποία βασίστηκε ο Λάνθιμος: Ένα κρυμμένο νοτιοκορεατικό διαμάντι

Η επικείμενη κυκλοφορία του «Bugonia» στάθηκε αφορμή για να επισκεφτούμε ξανά την κινηματογραφική του πηγή, το cult «Save the Green Planet!», έναν από τους κρυμμένους θησαυρούς του νοτιοκορεατικού σινεμά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
«Αποκάλυψη στους Τροπικούς»: Ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ μόλις ανέβηκε στο Netflix  

Daily / «Αποκάλυψη στους Τροπικούς»: Ένα πραγματικά σπουδαίο ντοκιμαντέρ μόλις ανέβηκε στο Netflix  

Η τελευταία ερευνητική δουλειά της βραβευμένης σκηνοθέτριας Πέτρα Κόστα, είναι ένα υποδειγματικό, υποβλητικό ντοκιμαντέρ με κεντρικό άξονα την καθοριστική συμβολή των Βραζιλιάνων Ευαγγελιστών στην άνοδο του «Τραμπ των Τροπικών» στην εξουσία.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Το «requel» ενός θρίλερ των 90s και 8 ακόμη λόγοι να πάτε σινεμά

Οθόνες / Το requel ενός θρίλερ των ΄90s και 7 ακόμα λόγοι να πάτε σινεμά

Η ανάσταση του «I Know What You Did Last Summer», η νέα ταινία του Φρανσουά Οζόν, η έκπληξη των Καννών «Sorry Baby» και η ταινία που εδραίωσε το άστρο της Μόνικα Μπελούτσι - Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ MICHAEL DOUGLAS

Οθόνες / Μάικλ Ντάγκλας: Το ήσυχο αντίο ενός ανήσυχου σταρ

«Nepo baby» πριν καν υπάρξει ο όρος, ο Μάικλ Ντάγκλας βρήκε τη δική του φωνή μέσα από ρόλους που σφράγισαν το Χόλιγουντ, φτάνοντας σε μια καριέρα έξι δεκαετιών γεμάτη σκαμπανεβάσματα και δυνατές στιγμές.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
TAINIES

Οθόνες / Ο ανανεωμένος Superman και 6 ακόμα λόγοι για να πάτε σινεμά

Ένας υπερήρωας, μερικοί επικίνδυνοι καρχαρίες, ένα αμερικανικό ρομαντικό δράμα, μπόλικος σουρεαλισμός και γαλλικό chanson: Το κινηματογραφικό μενού της εβδομάδας έχει από όλα - Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
THE LIFO TEAM
Superman: Ένα αβαρές επεισόδιο κυριακάτικου cartoon

Oθόνες / Superman: Ένα αβαρές επεισόδιο κυριακάτικου καρτούν

Υπερφορτωμένο, κατά διαστήματα απολαυστικό, με μια τετράποδη προσθήκη που θα κάνει τους ζωόφιλους να γαβγίζουν από χαρά, το «Superman» του Τζέιμς Γκαν δεν προσποιείται πως θέλει να προσφέρει τίποτα παραπάνω από δύο ευχάριστες ώρες στο σινεμά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ