Μπορούμε να είμαστε ενωμένοι;

Μπορούμε να είμαστε ενωμένοι; Facebook Twitter
Τα σύμβολα την ίδια στιγμή ενώνουν και χωρίζουν.
0

ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ένας καλλιτέχνης-σύμβολο, μια προσωπικότητα που, όπως λέγεται συχνά, είχε σχέση ερωτική με τον λαό, ανατρέχουμε στην ενότητα. Σαν να ψάχνουμε αφορμή να βγούμε προσωρινά έξω από διαιρέσεις, σχίσματα, εχθρότητες που μας απασχολούν στη συνηθισμένη ζωή.

Γύρω από το πρόσωπο-σύμβολο αναζητούμε ιδίως μια ενότητα εν συγκινήσει. Αυτή την κοινότητα της συγκίνησης και της αμοιβαίας αναγνώρισης, που ως μοντέρνοι δεν τη βρίσκουμε ούτε στην πολιτική ούτε στη θρησκεία, την αποζητούμε στη σφαίρα των καλλιτεχνικών μύθων και στο ευεργετικό τους πέρασμα από τη ζωή μας.

Ξέρουμε, φυσικά, πως η ενότητα είναι το κατεξοχήν ανέφικτο της κοινωνικής μας κατάστασης. Αυτό που μας ενώνει (κάποιους, ενδεχομένως την πλειοψηφία) κάποιους άλλους συμπολίτες μας τους αποξενώνει, τους ενοχλεί ή τους αφήνει παγερά αδιάφορους. Τα σύμβολα την ίδια στιγμή ενώνουν και χωρίζουν. Έτσι κι αλλιώς, όμως, νοσταλγούμε μια χαμένη ενότητα, αφού, με κάποιον τρόπο, είμαστε προγραμματισμένοι από την ίδια την αφήγηση της Πτώσης μας, αφήγηση που ιδρύει την ιουδαιοχριστιανική κουλτούρα: κάποτε υπήρξαμε αρμονικά, κάποτε βιώσαμε μια αυθεντική ανθρώπινη κοινότητα και έπειτα ήρθαν διάφοροι μηχανισμοί και μας σκόρπισαν και μας αλλοτρίωσαν: η αμαρτία, η ταξική διαίρεση, οι ιδεολογίες κ.λπ.

Όσο διάσπαρτη με δυσαρμονικά γεγονότα κι αν είναι η πραγματική ζωή, η νοερή και φαντασιακή μας ζωή τρέφεται ακόμα από μια προσδοκία συντονισμού των ψυχών. Και οι συγχορδίες των τραγουδιών και οι επικές προσωπικότητες ή τα μεγάλα λαϊκά είδωλα επωμίζονται την αποστολή να μας θυμίζουν αυτήν τη μήτρα της καταγωγής μας.

Η επίκληση της ενότητας δεν είναι, όμως, μόνο η νοσταλγία για μια αυθεντική κοινότητα, νοσταλγία που, όπως είπαμε, έχει τεράστιο παρελθόν στη χριστιανική και ρομαντική φαντασία που διαμόρφωσε τον ελληνικό και δυτικό κόσμο. Η ενότητα είναι και ένα στοκ εύκολης ρητορείας που άλλοτε συμφέρει την κυβέρνηση και άλλοτε την επιστρατεύει η αντιπολίτευση για τους δικούς της σκοπούς.

Εδώ θα συναντήσουμε, εξάλλου, τη γνωστή ιδέα περί ενότητας των Ελλήνων, που επιστρέφει κατά καιρούς σε διαφορετικά συμφραζόμενα: άλλοτε στον εθνικισμό της μεγάλης παρόλας άλλοτε στον σχολικό και πανηγυρικό λόγο που ηχεί πάντα μαζί με ένα αχ, με τον καημό για τον αιώνιο αλληλοσπαραγμό μας. Αχ, αν ήμασταν μονοιασμένοι, αν δεν φαγωνόμασταν, αν δεν είχαμε στο «DNA της φυλής» τον εμφύλιο διχασμό. Πόσες φορές τα έχουμε ακούσει και διαβάσει ως αυτονόητες αλήθειες που καταλήγουν στον αυτοοικτιρμό, στο εθνικό παράπονο, στην πικραμένη αυτοκριτική.

Οι μεγάλοι νεκροί ήταν παραδοσιακά αυτοί που έφερναν στην επιφάνεια το γεγονός πως διαθέτουμε αποθέματα κοινών εικόνων και ιστοριών. Αυτά τα αποθέματα, όμως, περιέχουν ιστορίες που έγιναν με τον καιρό ακατάληπτες και μεγάλα τμήματα των νεότερων δεν τις αντιλαμβάνονται παρά ως εξωτικές και αδρανείς παρελθοντικές καταστάσεις.

Παρ’ όλα αυτά, θα ήταν μεγάλος λάθος να περιφρονούσαμε το σκίρτημα της ενότητας με τη δικαιολογία ότι υπηρέτησε, συχνά, σκοτεινές προθέσεις και ιδεολογικά σχήματα. Θα ήταν κρίμα να δούμε τους συμβολισμούς της ενότητας μόνο ως αυταπάτες ή τεχνάσματα κυριαρχίας και αποπροσανατολισμού.

Οι νεωτερικές κοινωνίες γνώρισαν αντιθέσεις κοινωνικές και οικονομικές που εκφράστηκαν με ταξικές διαμάχες και κλασικές πολιτικές συγκρούσεις. Εντούτοις, οι ορθολογικές διαιρέσεις τους –για παράδειγμα ο διαχωρισμός μας σε ανταγωνιστικά συμφέροντα‒ συντηρούσαν τη δυνατότητα της πάνδημης συγκίνησης: στους μεγάλους καλλιτέχνες, στα μεγάλα πολιτισμικά επιτεύγματα όπου μπορούσαν όλοι (ή πολύ μεγάλες πλειοψηφίες) να αναγνωρίζουν κάτι καταλυτικό από την ταυτότητά τους.

Κάπως έτσι κηδεύτηκαν από το πλήθος συγγραφείς που ανήκαν στην αριστερά, αλλά λατρεύτηκαν και από δεξιούς, μουσικοί που έγιναν κοινές εθνικές αναφορές, προσωπικότητες που διαπέρασαν τα συμβατικά σύνορα της αμοιβαίας υποψίας. Ακόμα και πολιτικές προσωπικότητες που η ιστορία τους τις έφερε σε μεγάλη αντίθεση με τμήματα του λαού τους έγιναν εν τέλει πάνδημο πένθος. Ο συντηρητικός Τσόρτσιλ, ο σφοδρά αντικομμουνιστής Γεώργιος Παπανδρέου, ο αριστερός Ηλίας Ηλιού, τιμήθηκαν ως ελληνικές μορφές, αφού ένας ευρύτερος κόσμος αναγνώρισε το νόημα και το νήμα της παρουσίας τους πέρα από τις κομματικές τους καταβολές και τις συγκρουσιακές τους περγαμηνές.

Εδώ πρέπει να θυμηθούμε το παράδειγμα του «αστού» Σεφέρη, που ο θάνατός του μέσα στη δικτατορία έγινε αφορμή να υπάρξει ένα μαχόμενο πένθος, μια μαζική απόδοση τιμών όχι μόνο στον συγκεκριμένο ποιητή αλλά και στον επιφανή πολίτη που περιφρόνησε τη δικτατορική «κανονικότητα», διεκδικώντας την αυτόνομη αξιοπρέπεια του πνεύματος. Κάποιες φορές, το πλήθος ενώνεται για να υπερασπιστεί μια ιδέα μέσα από ένα πρόσωπο και το φθαρτό του σώμα.

Υπάρχει, λοιπόν, ένα παράδοξο σε σχέση με την ενότητα: δεν μπορούμε να είμαστε ενωμένοι, αλλά υπάρχουν στιγμές που το πιστεύουμε, το θέλουμε και σχεδόν το κατορθώνουμε. Τι κατορθώνουμε; Αναγνωριζόμαστε σε ένα κοινό έδαφος, στη σκέψη μιας κοινής απώλειας που μας υπενθυμίζει την ανάγκη μετριασμού άλλων σχισμάτων που αναπόφευκτα μας διαχωρίζουν.

Αυτό το σχήμα όπου η διαιρεμένη κοινωνία αφυπνίζεται σε προσωρινές και ατελείς μορφές ενότητας και αδελφοσύνης φτάνει ως τις μέρες μας. Φαίνεται όμως πως αδυνατίζει και φθείρεται όσο περνούμε από τις κοινωνικές τάξεις στις φυλές, από το έθνος στις υποκουλτούρες, από μια κοινή βασική γλώσσα στους κώδικες ομάδων που δεν αντιλαμβάνονται καν μια κοινή γραμματική.

Οι μεγάλοι νεκροί ήταν παραδοσιακά αυτοί που έφερναν στην επιφάνεια το γεγονός πως διαθέτουμε αποθέματα κοινών εικόνων και ιστοριών. Αυτά τα αποθέματα, όμως, περιέχουν ιστορίες που έγιναν με τον καιρό ακατάληπτες και μεγάλα τμήματα των νεότερων δεν τις αντιλαμβάνονται παρά ως εξωτικές και αδρανείς παρελθοντικές καταστάσεις.

Μπορεί, όμως, να στοιχηματίσει κανείς πως το έργο δεν θα σταματήσει. Θα αλλάξουν οι όροι του, τα σύμβολα, κάποιοι από τους κανόνες του. Ωστόσο θα υπάρχει με καινούργια ονόματα. Δεν μπορούμε να ενωθούμε, αλλά είναι αφόρητο να μένει ο καθένας καρφωμένος στη φυλή του και στα εσωτερικά της τοτέμ. Κάποια στιγμή και η κάθε φυλή ονειρεύεται τη χώρα όλη και η χώρα ονειρεύεται μια οικουμένη πάνω και πέρα από αυτήν.

Και εκεί που συνδεόμαστε αποσυνδεόμαστε, εκεί που πενθούμε μαζί γυρίζουμε πάλι να πενθήσουμε ο καθένας τους δικούς του, τους νεκρούς της δικής του φυλής. Όπως το λέει σοφά ο Πατρίκιος: 

Οι άνθρωποι
σαν αρθρωτές φιγούρες
πιάνονται
συνδέονται για λίγο
κι αποσπώνται

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το πρόβλημα με την τοξικότητα του δηλητηρίου που διοχετεύεται στην ελληνική κοινωνία

Ηχητικά Άρθρα / Το πρόβλημα με την τοξικότητα του δηλητηρίου που διοχετεύεται στην ελληνική κοινωνία

Αν και ο πραγματικός «εχθρός» είναι ο κορωνοϊός, ο άμεσος κίνδυνος που εξακολουθεί να απειλεί τη δημόσια υγεία και εξαιτίας του χάνονται καθημερινά ανθρώπινες ζωές είναι και ο διχασμός της κοινωνίας.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Ρεπορτάζ / Αστικές Συγκοινωνίες: Mια αθόρυβη ιδιωτικοποίηση που προκαλεί κρότο

Τα πρόσφατα ατυχήματα με αστικά λεωφορεία φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της εκχώρησης συγκοινωνιακού έργου στα ΚΤΕΛ και καταγγελίες για θεσμικές αστοχίες. Οι εμπλεκόμενες πλευρές μιλάνε στη LiFO.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ