Κιτς ή μπανάλ πατριωτισμός;

Κιτς ή μπανάλ πατριωτισμός; Facebook Twitter
Το ενδιαφέρον για την ενδυμασία της κ. Αγγελοπούλου, με τα καυστικά ή επαινετικά σχόλια που κέντρισε, ανέδειξε έμμεσα ένα κρίσιμο θέμα. Φωτο: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΡΟΣ
0


ΤΑ ΔΙΑΚΟΣΙΑ ΧΡΟΝΙΑ
από την Επανάσταση του 1821 έφεραν στο προσκήνιο μια αναμενόμενη συζήτηση γύρω από το πώς θα πρέπει να γιορταστεί η σημαντική επέτειος. Αν και η πανδημία περιόρισε σε μεγάλο βαθμό, και αναγκαστικά, τόσο τις όποιες διαφωνίες όσο και τις ίδιες τις εκδηλώσεις που θα αφιερώνονταν στον σχετικό εορτασμό, οι αντιπαραθέσεις για το ποιο είναι το νόημα του, όπως και για το πώς θα «ενδυθεί» αυτό, δεν λείπουν από τον δημόσιο διάλογο.

Τελευταία περίπτωση της σχετικής, διαδικτυακής κυρίως, μουρμούρας, η εμφάνιση της «υπεύθυνης» του σχετικού εορτασμού Γιάννας Αγγελοπούλου στη Μάνη με την κατά πολλούς άστοχη και κιτς, για λιγότερους εύστοχη και κομψή επιλογή της σε ρούχα που επιδεικνύουν πάνω της, μαζί με μοντέρνα στυλιστικά στοιχεία, σύμβολα της ελληνικής παράδοσης.

Το ενδιαφέρον για την ενδυμασία της κ. Αγγελοπούλου, με τα καυστικά ή επαινετικά σχόλια που κέντρισε, ανέδειξε έμμεσα ένα κρίσιμο θέμα που ελάχιστα έχει απασχολήσει τον βασικό προβληματισμό που έχει επικεντρωθεί κυρίως στο κατά πόσο τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση αποτελούν ευκαιρία για να συνειδητοποιηθούν τα μεγάλα ή μικρά βήματα προόδου που έχει σημειώσει το ελληνικό έθνος-κράτος στη σύγχρονη ιστορία του. Το ζήτημα του πώς βιώνουμε και πώς επιτελούμε σήμερα, καθημερινά ή επετειακά, τον ρόλο του Έλληνα και της Ελληνίδας ελάχιστα έχει μπει στη δημόσια συζήτηση. Το πόσο και ποιους αφορά αυτή η συλλογική ταυτότητα μένει ένα μετέωρο ερώτημα, όπως και το εάν η φουστανέλα, ο τσολιάς, η σημαία και το «ας κρατήσουν οι χοροί» του Σαββόπουλου είναι τα σύμβολα που μπορούν να ενεργοποιήσουν σήμερα την πίστη σε ένα πατριωτικό συνανοίκειν.

Κι αυτό γιατί, πέρα από τις ιμπρεσιονιστικές γνώσεις που έχει ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας για την Ελληνική Επανάσταση και τη σημασία της, ακόμη λιγότερο έχει γίνει κουβέντα για το εάν μπορούμε να βρούμε κοινές αναφορές στο απώτερο ή πρόσφατο παρελθόν που να μας δημιουργούν ένα συναίσθημα φαντασιακής κοινότητας, έναν κοινό εθνικό τόπο αναφοράς.

Είναι όμως εφικτό να σκεφτούμε και να οριοθετήσουμε την εθνική ταυτότητα έξω από έναν «μπανάλ» εθνικισμό; Μπορούμε να σκεφτούμε στιγμές εθνικού ηρωισμού και μεγαλείου χωρίς να καταφύγουμε σε μια αναπαλαίωση της παράδοσης και χωρίς να τραγουδήσουμε το «να ’τανε το ’21 χρόνια δοξασμένα»; Προφανώς και όχι.

Με άλλα λόγια, αν αναδείχτηκε κάπως το ζήτημα της «παράδοξης νεωτερικότητας» της Ελλάδας (κατά το βιβλίο του Γ. Βούλγαρη) με αφορμή τα διακόσια χρόνια ιστορίας της, δεν έχει τεθεί σχεδόν καθόλου το τι σημαίνει να αισθάνεται κανείς Έλληνας την εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και της παγκοσμιοποίησης. Δηλαδή πόσο επίκαιρη είναι, τελικά, η εθνική μας ταυτότητα εν έτει 2021.

Η απάντηση σε αυτό, βέβαια, είναι σχετικά εύκολη αν αναγνωρίσει κανείς ότι τις τελευταίες δεκαετίες, και σίγουρα μετά το τέλος της ψυχροπολεμικής περιόδου, η εθνική αναφορά έχει γίνει αναπόδραστη, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πάντα μια άρνηση της υπερεθνικής επίδρασης που δέχονται οι σύγχρονες ατομικές και συλλογικές ταυτότητες. Την περίοδο της οικονομικής κρίσης, μάλιστα, η εθνικολαϊκιστική ιδεολογία πήρε ηγεμονική θέση στην ελληνική πολιτική και δημόσια σφαίρα, ανανεώνοντας και συνθέτοντας τις παλιές εκφάνσεις της (δεξιάς) εθνικοφροσύνης και του (αριστερού) αντιιμπεριαλισμού (το ίδιο συνέβη μετέπειτα σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ).

Σήμερα, το «ηρωικό» 2015 και οι παρελάσεις στο Σύνταγμα με συνοδεία παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων ή το προσκύνημα σε κόκκινα χαλιά σε αρχαιολατρικές παραστάσεις φαντάζουν θολές στιγμές ενός ακατανόητου, αλλά κοντινού παρελθόντος. Το να μιλήσει κανείς για εθνικούς ήρωες και πατριωτισμό έγινε δύσκολη υπόθεση. Γι’ αυτό, τα ρούχα της κ. Αγγελοπούλου, όσο και αν ήταν σύμφωνα με τους κώδικες κάποιας μόδας, επαναφέρουν μια παρωχημένη αντίληψη εθνικής υπερηφάνειας και υπενθυμίζουν μάλλον τραυματικές στιγμές του σύγχρονου εθνικιστικού ανορθολογισμού, από τα θεάματα της δικτατορίας στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο μέχρι τα μιλιταριστικά «κελαηδίσματα» του Πάνου Καμμένου, που εύλογα έχουν ταξινομηθεί στην αισθητική κατηγορία του κιτς.

Είναι όμως εφικτό να σκεφτούμε και να οριοθετήσουμε την εθνική ταυτότητα έξω από έναν «μπανάλ» εθνικισμό; Μπορούμε να σκεφτούμε στιγμές εθνικού ηρωισμού και μεγαλείου χωρίς να καταφύγουμε σε μια αναπαλαίωση της παράδοσης και χωρίς να τραγουδήσουμε το «να ’τανε το ’21 χρόνια δοξασμένα»; Προφανώς και όχι. Γιατί η εθνική ταυτότητα συγκροτείται ακριβώς επάνω σε συνειδητές και ασυνείδητες κοινοτοπίες, από τους επετειακούς εορτασμούς, τις παρελάσεις, τις σημαίες που κρέμονται στα μπαλκόνια ή σε κρατικά κτίρια μέχρι τους αγώνες των εθνικών ομάδων, τις συμμετοχές στη Eurovision ή στις Μπιενάλε.

Από την Ακρόπολη και το μουσείο της και τα χρώματα του Αιγαίου μέχρι τις γειτονιές στις «τσιμεντουπόλεις», τα νυφοπάζαρα στις προβλήτες, τις λίγες εναπομείνασες ταβέρνες ή τα πολλαπλασιαζόμενα εστιατόρια εξελληνισμένης διεθνούς κουζίνας. Από τον Σεφέρη, τον Ελύτη και την Κάλλας, μέχρι τον Τσιτσάνη και τους Χατζηδάκι/Θεοδωράκη, από τον Γκάλη, τον Δήμα και τον Αντεντοκούνμπο μέχρι τον Καραγκιόζη, τον Ζαμπέτα, τον Βέγγο και τον Αρκά. Από το Μεσολόγγι και το Σούνιο, μέχρι τον Γοργοπόταμο, την Καισαριανή, την Πλάκα και τα Εξάρχεια. Από τα τρόλεϊ και τα μηχανάκια στους δρόμους, μέχρι τη φέτα, το ούζο, το σουβλάκι και, φυσικά, τον φραπέ.

Η εθνική μας ταυτότητα επιτελείται σε όλες αυτές τις επίσημες και ανεπίσημες τελετουργίες, σε όλα τα τουριστικοποιημένα ή λιγότερο εξωτικά τοπία του παρόντος και του παρελθόντος μας, σε όλα τα αναγνωρισμένα ή τετριμμένα προϊόντα υλικού πολιτισμού που περιστοιχίζουν την καθημερινότητά μας. Αν θέλαμε να γιορτάσουμε τα διακόσια χρόνια της σύγχρονης Ελλάδας συνολικά, θα έπρεπε να κάνουμε μια γενική και αδιαίρετη χαρτογράφηση του τι μας έχει κάνει μέρος της. Πώς φτιάχνουμε τα εθνικά μας στερεότυπά, πώς συγκροτούμε στοχαστικά ή αστόχαστα, με εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια, την εθνική μας δημοφιλή κουλτούρα.

Αν θέλαμε να δούμε τον εθνικό μας εαυτό, θα έπρεπε να κοιτάξουμε όχι μόνο την αρχή αλλά και τις συνέχειες και τις ασυνέχειες μας. Ίσως τότε να προστατεύαμε το μπανάλ από το κιτς, πράγμα καθόλου ευκαταφρόνητο.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Να 'τανε το '21 να μην ερχότανε ποτέ

Στήλες / Να 'τανε το '21 να μην ερχότανε ποτέ

Ήδη ξεκίνησαν οι παρεξηγήσεις, οι αντεγκλήσεις και οι θεωρίες συνωμοσίας με αφορμή την αφίσα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» που κυκλοφόρησε προ ημερών και μοιάζει με συμβιβαστικό προϊόν χλιαρών συμβολισμών και εννοιακής / γραφιστικής αρπακόλλας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Η μετα-αλήθεια του 1821

Αρχαιολογία & Ιστορία / Η μετα-αλήθεια του 1821

Σύμφωνα με τον εικονοκλάστη συγγραφέα Νίκο Δ. Πλατή η μετα-αλήθεια του 1821 δείχνει να είναι απόλυτα συνεπής με την ερμηνεία του όρου post-truth· φτάσαμε να πιστεύουμε για την Επανάσταση του '21 άλλα αντ' άλλων και αγνοούμε παντελώς την ουσιαστική, την πραγματική ιστορία του.
ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ Δ. ΠΛΑΤΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Οπτική Γωνία / Αμπντελά Ταϊά: «Η γενιά αυτή τολμά όσα δεν τολμήσαμε εμείς και της αξίζει κάθε στήριξη!»

Ο Μαροκινός συγγραφέας και σκηνοθέτης, κάτοικος Γαλλίας πλέον και γνωστός στην Ελλάδα από το υπέροχο μυθιστόρημα «Η ζωή με το δικό σου φως», μιλά με θαυμασμό για την εξέγερση της νεολαίας που συνταράσσει την πατρίδα του.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Συνέντευξη / Νίκος Χασαπόπουλος: «Παραλίγο να πεθάνω από τη σκευωρία της Novartis»

Μετά από μισό αιώνα στο «Βήμα», ο Νίκος Χασαπόπουλος μιλά για πρώτη φορά για την πιο δύσκολη απόφαση της ζωής του, τις στιγμές που έζησε δίπλα σε Λαμπράκη, Ψυχάρη και πρωθυπουργούς, αλλά και για το μεγάλο λάθος του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Οπτική Γωνία / Ένας άλλος «Μεσοπόλεμος»: Το μένος για τα θύματα (που γίνονται φωνή)

Έχουμε ένα καινούργιο συναίσθημα, όχι το κλασικό της εποχής των φασισμών, δηλαδή τον φόβο μη βρεθεί κανείς στη θέση των κατώτερων, όσων έμειναν πίσω ή «από κάτω». Πλέον βλέπει κανείς μένος για τα θύματα που μιλάνε.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Μποτιλιαρισμένοι στην Αθήνα: Δαπανούμε έναν μισθό στον δρόμο κάθε έτος

Οπτική Γωνία / Κάθε χρόνο χάνουμε 110 ώρες από τη ζωή μας κολλημένοι στο τιμόνι

Πώς μπορεί να μειωθεί άμεσα το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της πρωτεύουσας; Γιατί η λεωφόρος Κηφισού δεν θα αδειάσει ποτέ; Ο συγκοινωνιολόγος και καθηγητής του ΕΜΠ, Κωνσταντίνος Κεπαπτσόγλου, εξηγεί.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Βασιλική Σιούτη / Ο Ερντογάν που (δεν) τα πήρε όλα και οι αποκαλύψεις πίσω από τις εντυπώσεις

Οι εκ των υστέρων αποκαλύψεις για τη συνάντηση Τραμπ - Ερντογάν κατέδειξαν τις πραγματικές ισορροπίες στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: καμία πλευρά δεν κερδίζει άνευ ανταλλαγμάτων και οι διεθνείς σχέσεις δεν καθορίζονται από προσωπικές συμπάθειες.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Βασιλική Σιούτη / Η στρατηγική του Νίκου Δένδια και η λεπτή ισορροπία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Την ώρα που η κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, με τα Τέμπη και με την ακρίβεια, που προκαλεί κοινωνική δυσφορία, ο Νίκος Δένδιας εμφανίζεται ως μεταρρυθμιστής που θα οδηγήσει τις Ένοπλες Δυνάμεις στη νέα εποχή.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Ακροβατώντας / Χθες ο Μαζωνάκης, σήμερα ο Μπισμπίκης: Ποιο θα είναι το επόμενο «μεγάλο θέμα»;

Αξιολογώντας ως πιο σημαντικό ένα τροχαίο από τη συνάντηση Τραμπ - Νετανιάχου, τα κυρίαρχα μέσα αναδεικνύουν το ασήμαντο χάριν τηλεθέασης, εξυπηρετώντας συγκεκριμένες σκοπιμότητες που θα μετατοπίσουν το ενδιαφέρον της κοινωνίας από τα σημαντικά.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Joe Coughlin: «Η τρίτη ηλικία δεν είναι κρουαζιέρες ή πατερίτσες»

Οπτική Γωνία / Joe Coughlin: «Γηρατειά δεν είναι μόνο κρουαζιέρες, πατερίτσες και να είσαι με το ένα πόδι στον τάφο»

Ο φιλέλληνας καθηγητής εξετάζει τις όψεις της μακροζωίας, πιστεύει πως στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο μπορεί να συνδυαστεί άνετα με το lifestyle και μιλάει με τρόπο ασυνήθιστο για το γήρας.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Οπτική Γωνία / Κοσμάς Μαρινάκης: «Σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;»

Ο δημιουργός του Greekonomics μιλά στη LiFO για την επιτυχία αυτού του εγχειρήματος αλλά και τις επιθέσεις που δέχτηκε πρόσφατα για κάποιες «άβολες αλήθειες» που επισήμανε αναφορικά με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα πολιτικών, οικονομικών «καρτέλ» και ΜΜΕ στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Οπτική Γωνία / Γιατί οι διεθνείς συγκυρίες δεν ευνοούν την Ελλάδα;

Από την Ουκρανία και την κρίση στη Γαλλία μέχρι τις αποφάσεις Τραμπ, η Ευρώπη περνάει κρίση ταυτότητας. Πώς επηρεάζεται η χώρα μας; Μιλά στη LiFO ο Σωτήρης Ντάλης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης του τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ