Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΤΕΡΟ ΠΙΟΤΟ: Η επιτακτική ανάγκη να επιτύχει τη μέθη σε οποιαδήποτε μορφή ήταν πιο σημαντική γι' αυτόν από τις ιδιαίτερες επενέργειες που συνδέονται με τις επιμέρους ουσίες.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη

0

 

Δεν γνώριζε κατά πόσο η συμπεριφορά του ήταν ασυνήθιστη, δεν έπινε αλλά έπαιρνε μεγάλες ποσότητες κοκαΐνης.

Η παρατήρηση αυτή προέρχεται από τον ιατρικό φάκελο του Georg Trakl και αποτελεί μέρος μιας σύντομης έκθεσης για τις κινήσεις και τη συμπεριφορά του ποιητή ένα μήνα  πριν την εισαγωγή του σε ψυχιατρικό νοσοκομείο της Κρακοβίας στις αρχές Οκτωβρίου 1914. Μόλις έξι εβδομάδες νωρίτερα, στα τέλη Αυγούστου, ο 27χρονος Trakl είχε πραγματοποιήσει το σιδηροδρομικό ταξίδι των 1000 χιλιομέτρων από το Ίνσμπρουκ, στο δυτικό άκρο της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, όπου επρόκειτο να τοποθετηθεί ως στρατιωτικός φαρμακοποιός. Η εμπειρία του στο μέτωπο ήταν σύντομη αλλά τραυματική. Κατά τη διάρκεια της μάχης του Γκρόντεκ-Ράβα Ρούσκα στις 8-11 Σεπτεμβρίου, του ανατέθηκε η αποκλειστική φροντίδα ενενήντα βαριά τραυματισμένων στρατιωτών που είχαν καταφύγει σε έναν αχυρώνα, μια αποστολή για την οποία δεν είχε ούτε την εκπαίδευση ούτε τον εξοπλισμό. Όπως αφηγήθηκε αργότερα από το κρεβάτι του νοσοκομείου στην Κρακοβία στον φίλο του και εκδότη του Ludwig von Ficker, όταν ένας από τους τραυματίες έβαλε τέλος στα βάσανά του αυτοπυροβολούμενος στο κεφάλι, ο Trakl βγήκε έξω για να βρεθεί αντιμέτωπος με το θέαμα των ντόπιων αγροτών που κρέμονταν απαγχονισμένοι από τα δέντρα. Ένα βράδυ κατά τη διάρκεια της υποχώρησης των ηττημένων αυστροουγγρικών δυνάμεων προς τα δυτικά, ανήγγειλε και τη δική του πρόθεση να αυτοπυροβοληθεί, αλλά αφοπλίστηκε βιαίως από τους συντρόφους του. Ακολούθησε η μεταγωγή του στις 6 Οκτωβρίου  στο νοσοκομείο όπου και πέθανε στις 3 Νοεμβρίου. Ο ιατρικός του φάκελος αναφέρει ως αιτία θανάτου, την εξής: "Suicid durch Cocainintoxication!". Έτσι, με θαυμαστικό.


 

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Aυστριακά στρατεύματα προελαύνουν στα Καρπάθια, γύρω στα τέλη του 1914, υποχωρώντας προς τα δυτικά μετά την ήττα τους στη μάχη της Γαλικίας.

Aν δεχτούμε ότι οι εικόνες του λευκού χιονιού συμβολίζουν συγκεκαλυμένα την κοκαΐνη στα ποιήματα του Trakl, τότε και ορισμένες εικόνες της ποίησής του μοιάζουν ξεκάθαρα με προμηνύματα της μοίρας του ίδιου του ποιητή. 

Όταν η είδηση του θανάτου του Trakl στο ρωσικό μέτωπο έφθασε στη Βιέννη, ο γνωστός διανοούμενος Karl Kraus αντέδρασε υποστηρίζοντας ότι ο ποιητής "δεν ήταν καθόλου θύμα του πολέμου. Μου ήταν πάντα αδιανόητο ότι μπορούσε να ζήσει. Η παραφροσύνη του πάλευε με θεϊκά πράγματα". Υπό το πρίσμα όσων γνωρίζουμε σήμερα για τους τελευταίους μήνες του Trakl, είναι δίκαιο να συμπεράνουμε ότι ο Kraus είχε υποτιμήσει τον ρόλο που διαδραμάτισε ο πόλεμος στον θάνατό του: υπάρχουν πράγματι αδιάσειστοι λόγοι για να τον συγκαταλέξουμε στα πολλά θύματά του. Ωστόσο, η εκτίμηση του Kraus στρέφει την προσοχή στη σημασία άλλων παραγόντων που έκαναν τη διατήρηση του Trakl στη ζωή τόσο εύθραυστη, πολύ πριν το τελευταίο τραγικό επεισόδιο. Η φάση στο μέτωπο δεν αποτελεί ούτε την καταστροφή της αθωότητας ούτε την προδοσία μιας αφελούς πίστης, αλλά μάλλον την επιδείνωση μιας υφιστάμενης ευπάθειας. Πώς πρέπει, λοιπόν, να ερμηνεύσουμε τον ισχυρισμό του Kraus ότι η "παραφροσύνη του Trakl πάλεψε με θεϊκά πράγματα"; Πρώτα απ' όλα, οι αναγνώστες του ποιητή είναι πιθανό να συνδέσουν αυτή τη δήλωση με τους σκοτεινούς, εξαίρετους, συχνά αινιγματικούς στίχους του, που κάποτε χαρακτηρίστηκαν από τον Ludwig Wittgenstein "όμορφοι αλλά ακατανόητοι" συμπληρώνοντας ότι διαθέτουν "τον τόνο της αληθινής ιδιοφυΐας". Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε ξαφνιάστηκε επίσης από την απόκοσμη ποιότητά του, συγκρίνοντας την πράξη της ανάγνωσης της δεύτερης δημοσιευμένης συλλογής του νεότερου συμπατριώτη του «Ο Σεβαστιανός στο όνειρο» (1915) με το να "συνθλίβεται κανείς πάνω σε τζάμι: γιατί η ποιήση του Trakl είναι σαν είδωλο στο καθρέφτη ―αδιαπέραστη σαν την επιφάνεια του καθρέφτη".

d
H αδελφή του, Γκρέτε. Θεωρείται πιθανό ότι ο Τρακλ είχε σεξουαλική σχέση μαζί της. Η Γκρέτε αυτοκτόνησε το 1917, σε ηλικία 26 ετών

Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Wittgenstein και τον Rilke, ο Kraus γνώριζε προσωπικά τον Trakl, έχοντας μάλιστα κάνει μαζί του διακοπές για δέκα ημέρες στη Βενετία τον Αύγουστο του 1913, και όταν εξέφραζε την έκπληξή του για την ικανότητα του ποιητή αν μπορεί "να ζήσει έστω λίγο", μάλλον δεν σκεφτόταν τόσο την ποίησή του όσο την προσωπικότητά του. Πολλές πτυχές της βιογραφίας του Trakl παραπέμπουν σε μια χρόνια δυσπροσαρμογή. Αυτό φαίνεται στην αδυναμία του να διατηρήσει μια κανονική δουλειά, στην ενίοτε εκκεντρική συμπεριφορά του, στην τάση του για υπερανάλυση και μελαγχολία, στη συχνή ταύτισή του με αξιοθρήνητες μορφές (όπως το διασημότερο αγρίμι της Γερμανίας Kaspar Hauser), στον ύποπτα στενό δεσμό του με τη μικρότερη αδελφή του Grete και, τέλος, στην κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ. Η προτίμηση του Trakl στα "σκοτεινά δηλητήρια", όπως θα τα αποκαλούσε σε αρκετά όψιμα ποιήματα, ενσάρκωνε μια αυτοκαταστροφική τάση που σίγουρα έκανε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την επίγεια ύπαρξή του τόσο επισφαλή. "Ένας βαρύς πότης και τοξικομανής" είναι ο χαρακτηρισμός που του αποδίδει ο Φίκερ, ένας άνθρωπος που σε καμία περίπτωση δεν είναι επιρρεπής σε φτηνούς εντυπωσιασμούς, πόσο μάλλον σε θέματα που αφορούν τον λαμπρό προστατευόμενό του. Από την οπτική γωνία της ευρύτερης βιογραφίας του Trakl, η υπερβολική δόση κοκαΐνης που τον σκότωσε εμφανίζεται ως η κορυφαία πράξη μιας αδιάκοπης διαδικασίας αυτοδηλητηρίασης που δέσποζε ζοφερά πάνω στη σύντομη  ζωή του.

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ο Τρακλ με τη στρατιωτική στολή του υπολοχαγού, 1914
Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Η έκδοση του «Ο Σεβαστιανός στο όνειρο»

Τα ντοκουμέντα που αποδεικνύουν τη χρήση κοκαΐνης από τον Trakl περιορίζονται στις σημειώσεις του ιατρικού του φακέλου και, συνεπώς, στην περίοδο των δέκα εβδομάδων της ενεργού στρατιωτικής του θητείας στη Γαλικία και της νοσηλείας του στο νοσοκομείο της Κρακοβίας. Είναι πιθανό, ωστόσο, ότι είχε τουλάχιστον δοκιμάσει κοκαΐνη στο παρελθόν, καθώς αυτή ήταν σε κοινή φαρμακευτική χρήση τα χρόνια πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εύκολη πρόσβαση σε όλο το φάσμα των διαθέσιμων φαρμακευτικών προϊόντων ήταν ένα από τα πολλά πλεονεκτήματα που παρουσίαζε η απόφαση του Trakl να ακολουθήσει τη φαρμακευτική ως μια αξιοσέβαστη και επικερδή καριέρα που θα συμπλήρωνε τις λογοτεχνικές του προσπάθειες. Έκανε τα πρώτα του βήματα σε αυτή την πορεία αμέσως μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο το φθινόπωρο του 1905, ξεκινώντας με μια τριετή μαθητεία σε ένα τοπικό φαρμακείο στη γενέτειρά του, το Σάλτσμπουργκ, την οποία ακολούθησαν δύο χρόνια σπουδών φαρμακευτικής στην αυτοκρατορική πρωτεύουσα, τη Βιέννη. Οι επιστολές του Trakl μαρτυρούν ότι οι δύο τοξικές ουσίες που προτιμούσε κατά τα προπολεμικά χρόνια ήταν το αλκοόλ και το Veronal (το πρώτο βαρβιτουρικό που κυκλοφόρησε στην αγορά για ιατρικούς σκοπούς), αλλά είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσε ένα ευρύ φάσμα ουσιών και είναι σαφές ότι η επιτακτική ανάγκη να επιτύχει τη μέθη σε οποιαδήποτε μορφή ήταν πιο σημαντική γι' αυτόν από τις ιδιαίτερες επενέργειες που συνδέονται με τις επιμέρους ουσίες.

Η άμεση διαθεσιμότητα ήταν πιθανώς ένας σημαντικός λόγος για την επιλογή της κοκαΐνης από τον Trakl κατά τη διάρκεια της ενεργού υπηρεσίας του στη Γαλικία. Το αλκαλοειδές της κοκαΐνης, που απομονώθηκε για πρώτη φορά από τα φύλλα κόκας των Άνδεων από τον Friedrich Gaedcke το 1855, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είχε εκθειαστεί ως  θαυματουργό φάρμακο, από τον νεαρό Sigmund Freud. Δημοφιλή τονωτικά όπως το Vin Mariani και η Coca-Cola είχαν καταστήσει τις διεγερτικές επιδράσεις της διαθέσιμες σε μια ευρεία βάση καταναλωτών σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Μεταξύ των πολυάριθμων ιατρικών εφαρμογών της, οι τοπικές αναισθητικές της ιδιότητες είχαν τον πιο βαθύ και διαρκή αντίκτυπο, σε τέτοιο βαθμό ώστε η κατάληξη -καΐνη να καθιερωθεί στη συνέχεια στην ονομασία συνθετικών ουσιών με παρόμοιες ιδιότητες. Η εκθετική αύξηση της ανάγκης για αναισθητικά εξηγεί την επιταχυνόμενη παραγωγή και γεωγραφική διάδοση της κοκαΐνης κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως εξηγεί ο Hans Maier στη μελέτη του Der Kokainismus του 1926, η κύρια ευρωπαϊκή πηγή του ναρκωτικού εκείνη την περίοδο ήταν η γερμανική φαρμακοβιομηχανία. Ενώ προηγουμένως η ψυχαγωγική χρήση περιοριζόταν κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, ο πόλεμος κατέστησε την κοκαΐνη σχετικά εύκολα προσιτή σε μέρη τόσο απομακρυσμένα, όπως για παράδειγμα η ύπαιθρος της Γαλικίας, στην οποία είχε αποσπαστεί η μονάδα του Trakl, ή το μικρό ρωσικό χωριό στο οποίο διαδραματίζεται το διήγημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ "Μορφίνη" ("Η μορφίνη" αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού γιατρού που προσπαθεί ανεπιτυχώς να θεραπεύσει τον εθισμό του στη μορφίνη αντικαθιστώντας τη μορφίνη με κοκαΐνη και βασίζεται στην εμπειρία του ίδιου του Μπουλγκάκοφ τα έτη 1917-18 στην επαρχία του Σμολένσκ). Στον απόηχο του πολέμου, όπως σημειώνει ο Maier, η άναρχη διάθεση των αποθεμάτων του στρατού βοήθησε στην τεράστια άνοδο της δημοτικότητας της κοκαΐνης που την είδε να γίνεται "ναρκωτικό της σαμπάνιας" μεταξύ των Ευρωπαίων κοσμικών κατά τη διάρκεια της Χρυσής Δεκαετίας του '20.

Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ταινία του 1922, όταν η κοκαΐνη ήταν της μόδας και νόμιμη.
Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Ο Τρακλ στο Lido της Βενετίας, 1913


ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ με τον ιατρικό του φάκελο, η ποίηση του Trakl δεν περιέχει εμφανή ίχνη της βαριάς χρήσης κοκαΐνης των τελευταίων μηνών του - ή ακόμη και οποιασδήποτε προηγούμενης, μη τεκμηριωμένης χρήσης. Από αυτή την άποψη διαφέρει από το λογοτεχνικό έργο του Γερμανού συγχρόνου του Gottfried Benn, ενός γιατρού με ειδίκευση στις δερματικές ασθένειες και τα αφροδίσια νοσήματα, ο οποίος μεταξύ 1915 και 1917 υπηρετούσε σε νοσοκομείο για πόρνες στις κατεχόμενες Βρυξέλλες. Οι πειραματισμοί του Benn με την κοκαΐνη κατά την περίοδο των Βρυξελλών έχουν σαφή λογοτεχνικό συσχετισμό σε διάφορα ποιήματα και δραματικές σκηνές που εξυμνούν την ευφορία και τη ζωτικότητα που συνδέονται με την κοκαΐνη. Η επιφυλακτικότητα του Trakl σχετικά με την κοκαΐνη συνάδει με ένα ευρύτερο μοτίβο στην ποιητική του αντιμετώπιση των τοξικών ουσιών. Άλλοι όροι που αποκλείονται από το ποιητικό του λεξικό, παρά το γεγονός ότι τα έχει καταναλώσει σε σημαντικές ποσότητες, περιλαμβάνουν το αλκοόλ, τη μπύρα, το σναπς, το χλωροφόρμιο, τα βαρβιτουρικά, το βερονάλ, τη μορφίνη και το όπιο. Από μόνες τους, αυτές οι παραλείψεις μπορεί να φαίνονται ασήμαντες. Όπως ο Πολωνός μοντερνιστής Witkacy, ο οποίος υπέγραψε πολλούς πίνακες όχι με τα δικά του αρχικά αλλά με εκείνα των ναρκωτικών που είχε καταναλώσει κατά την παραγωγή τους, οι ποιητές της μεταρομαντικής εποχής μπορεί μερικές φορές να επιλέγουν να εισάγουν στα έργα τους ανάλογα στοιχεία, αλλά δεν υπάρχει καμία απαίτηση να το κάνουν. Ωστόσο, στην περίπτωση του Trakl, οι παραλείψεις αυτές αποκτούν σημασία λόγω της φαινομενικής αντίφασης που παρουσιάζουν στη συνολική προβολή των ψυχοδραστικών ουσιών και των επιπτώσεών τους στην ποίησή του.

Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της λογοτεχνικής προσέγγισης του Trakl στα ναρκωτικά είναι η έλλειψη μιας προφανώς εξομολογητικής έκφρασης, μια έλλειψη που τον τοποθετεί εκτός της κυρίαρχης παράδοσης που εγκαινιάστηκε από την αφήγηση του οπιοφάγου Thomas De Quincey στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα για τα οράματά του που προκλήθηκαν από το όπιο. Αντίθετα, οι άμεσες και έμμεσες αναφορές στα ναρκωτικά και τη μέθη τους διηθούνται στην ποιητική του άρθρωση και συμβάλλουν στην ιδιαίτερη χροιά της. Η ποίηση που έγραψε τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του αφορά κυρίως τη σκιαγράφηση των παράλληλων διαδικασιών αποσύνθεσης του φυσικού και του ανθρώπινου κόσμου και η τοξικομανία παίζει σημαντικό ρόλο στην αισθητικοποίηση της αντιπαράθεσης του λυρικού ομιλητή του με τη ζοφερή πραγματικότητα. Το "Στο βράδυ η καρδιά μου" από την πρώτη του δημοσιευμένη συλλογή Ποιήματα (1913) είναι ενδεικτικό:


Το μαύρο χιόνι του Τρακλ Facebook Twitter
Σε νεαρή ηλικία

Στο βράδυ η καρδιά μου

Το βράδυ ακούς την κραυγή των νυχτερίδων,
Δύο μαύρα άλογα πηδούν στο λιβάδι,
Ο κόκκινος σφένδαμος θροΐζει.
Στον ταξιδιώτη φανερώνεται το μικρό πανδοχείο στην δημοσιά.
Υπέροχη η γεύση  από το νέο κρασί και τα καρύδια,
Υπέροχο να παραπατάς μεθυσμένος στο σκοτεινό δάσος.
Μέσα από μαύρα κλαδιά ακούγονται οδυνηρές καμπάνες,
Στο πρόσωπο σταλάζει δροσιά.


Η μέθη εδώ είναι κάτι περισσότερο από μια διαφυγή. Το "υπέροχο" δεν είναι ότι αλλάζει ή σβήνει το περιεχόμενο της συνείδησης του ομιλητή, το οποίο παραμένει "οδυνηρό", αλλά ότι δίνει στη συνείδησή του μια μεθυστική-αισθητική μορφή. Το μέσο της μέθης που αναφέρεται είναι επίσης αντιπροσωπευτικό. Στην ποίησή του, ο Trakl δείχνει μια συντριπτική προτίμηση στο κρασί, "νέο" ή μη (άλλα επίθετα περιλαμβάνουν το "φλογερό", το "χρυσό" και το "πορφυρό"), γεγονός που δεν αντανακλά τόσο τις συνήθειες της πραγματικής του ζωής όσο το πόσο καλά αυτό το ποτό εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πλούσιων ποιμενικών και θρησκευτικών εικόνων. Οι σύγχρονες και ιατρικές συνδηλώσεις μιας λέξης όπως η "κοκαΐνη", αντίθετα, την καθιστούν εντελώς ακατάλληλη για τους ποιητικούς σκοπούς του Trakl.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη Facebook Twitter
Otto Dix, Stosstrupp bei Nacht


Γνωρίζοντας σίγουρα ότι ο Τρακλ έκανε  βαριά χρήση κοκαΐνης τους τελευταίους μήνες της ζωής του, διάφοροι σχολιαστές άρχισαν να διακρίνουν έμμεσες αναφορές στην κοκαΐνη σε αρκετά ποιήματα. Σύμφωνα με τον Alberto Castoldi, για παράδειγμα, το οξύμωρο "μαύρο χιόνι" του Trakl συμπυκνώνει την αμφισημία της κοκαΐνης ως μέσου τόσο της αυτοταπείνωσης όσο και της αυτο-υπερβατικότητας. Παραθέτει ενδεικτικά το εισαγωγικό τετράστιχο του πρωτο-σουρεαλιστικού "Delirium", που γράφτηκε το 1913:

 

Το μαύρο χιόνι τρέχει απ' τις στέγες,
Ένα κόκκινο δάχτυλο βυθίζεται στο μέτωπό σου
Μπλε νιφάδες βυθίζονται στο γυμνό δωμάτιο,
Αυτοί είναι οι νεκροί καθρέφτες των εραστών.

Οι απόπειρες να αποτυπωθεί ένα καθορισμένο συμβολικό νόημα στις "παραληρηματικές" εικόνες του Trakl είναι επισφαλείς, γι' αυτό και οι αναγνώσεις αυτού του είδους πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή. Επιπλέον, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι για έναν ποιητή  όπως ο Trakl, το πρωταρχικό σημείο αναφοράς μιας λέξης όπως το "χιόνι" θα είναι πάντα το "χιόνι" με την κυριολεκτική, μετεωρολογική έννοια. Παρ' όλα αυτά, η αληθοφάνεια να βλέπουμε κρυφές αναφορές στην κοκαΐνη σε γραμμές όπως αυτές έχει μια ενδιαφέρουσα ετυμολογική βάση. Ο Maier σημειώνει ότι η ρινική εισπνοή κοκαΐνης σε μορφή άσπρης σκόνης εμφανίστηκε ως δημοφιλής μορφή χορήγησης κατά τα έτη 1912-14, και ήταν ακριβώς αυτή η νέα μόδα που παρήγαγε τη θρυλική συσχέτιση του ναρκωτικού με τη λευκότητα και τον κοινό μεταφορικό προσδιορισμό του ως "χιόνι" (πιο συνηθισμένο στα γερμανικά από ό,τι στα αγγλικά). Η επιβεβαίωση του συμβολισμού της κοκαΐνης σε ένα ποίημα όπως το "Delirium" θα τοποθετούσε τον Trakl στην ποιητική παράδοση που ο Marcus Boon συνδέει με τον Charles Baudelaire, του οποίου η επιφυλακτικότητα σχετικά με τα τοξικά στην ποίησή του (σε αντίθεση με την  περίφημη πεζογραφική του διατριβής Les Paradis artificiels) "συμβάλλει σε έναν ορισμένο λογοτεχνικό μύθο" για τα ναρκωτικά, περιβάλλοντάς τα με μια αύρα μυστηρίου και μυστικότητας και προσδίδοντάς τους μια σχεδόν θεϊκή ή διαβολική ιδιότητα.

ΑΠΟΔΕΧΟΜΕΝΟΙ ότι οι εικόνες του λευκού χιονιού συμβολίζουν συγκεκαλυμένα την κοκαΐνη στα ποιήματα του Trakl, είναι σα να δεχόμαστε ότι ορισμένες εικόνες της ποίησής του μοιάζουν ξεκάθαρα με προμηνύματα της μοίρας του ίδιου του ποιητή. Οι στίχοι "Μια καρδιά / Γίνεται άκαμπτη στη χιονισμένη ακινησία" εμφανίζονται στο ποίημα "Limbo", που γράφτηκε την άνοιξη του 1914, λίγους μήνες πριν από την αναχώρησή του για το ανατολικό μέτωπο, ενώ το ποίημα "Η καρδιά", που χρονολογείται στην ίδια περίοδο, ξεκινά με τον στίχο "Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη από το δάσος" και κλείνει με το "Ω καρδιά / Τρέμει απέναντι στη χιονισμένη παγωνιά".

η
Αυτοπροσωπογραφία του Τρακλ, Ίνσμπουργκ, 1913

Ο προφητικός τόνος στην ποίηση του Trakl γινόταν όλο και πιο έντονος τον τελευταίο περίπου χρόνο της ζωής του και το φάσμα των οραμάτων του γινόταν ολοένα και ευρύτερο. Τα έργα της τελευταίας περιόδου του βρίθουν από εικόνες πόλεων που καταρρέουν, λαών που πεθαίνουν και άστρων που πέφτουν, αν και η προσοχή του στρέφεται επανειλημμένα, όπως και στις ποιμενικές σκηνές του προηγούμενου έργου του, στην μοίρα ατόμων ή συγκεκριμένων ομάδων -γυναικών, εραστών, στρατιωτών- μέσα στα αποκαλυπτικά πλέον τοπία του. Το τελευταίο και πιο έντονα ανθολογούμενο ποίημα που έγραψε, ένα από τα δύο που συνέθεσε κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στο μέτωπο της Γαλικίας, περιέχει την πιο περιεκτική σύνοψη του θέματος της παρακμής που διατρέχει το σύνολο του έργου του ("όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη μαύρη παρακμή"), καθώς και ίσως την πιο ζοφερή από όλες τις προφητείες του με τη σκληρή καταληκτική εικόνα της γενοκτονίας ("τα αγέννητα εγγόνια"). Ο τίτλος αυτού του ποιήματος, "Grodek", παραπέμπει στον τόπο της μάχης, όπου ο ίδιος ο ποιητής είχε, όπως διηγείται στον Ficker, συγκλονιστεί από "την ολοκληρωτική δυστυχία του ανθρώπινου γένους".

Και εδώ αγγίζουμε με τη σειρά μας τον πιο σαφή σύνδεσμο μεταξύ της ποίησης του Trakl και της χρήσης κοκαΐνης. Πρόκειται για μια σύνδεση που δεν περιλαμβάνει ούτε κάποια προφανή επίδραση της χρήσης ναρκωτικών στο λογοτεχνικό του έργο, ούτε κάποιο είδος άμεσης ή έμμεσης ποιητικής αναπαράστασης της εμπειρίας της ζωής του, αλλά μάλλον μια ταυτόχρονη εντατικοποίηση και των δύο. Όπως ακριβώς το τελευταίο του ποίημα αποτελεί την πιο ριζοσπαστική έκφραση της φθοράς και την παρακμής που χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο του, έτσι και η βαριά χρήση κοκαΐνης την ίδια περίοδο ισοδυναμεί με την κορύφωση της αυτοκαταστροφικής τάσης που ήταν ανέκαθεν συνυφασμένη με τη χρήση ναρκωτικών. Ακολουθώντας τη δική τους εσωτερική λογική, και οι δύο πορείες έφτασαν σε ένα απότομο τέρμα όταν η ίδια η άγρια καρδιά του ποιητή έγινε άσπρη στις 3 Νοεμβρίου 1914.

Μια άγρια καρδιά που έγινε άσπρη: Ο Γκέοργκ Τρακλ και η κοκαΐνη Facebook Twitter
Tηλεγράφημα του Τρακλ στον εκδότη του, λίγο πριν το θάνατό του...

Ο Richard Millington διδάσκει γερμανική γλώσσα και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Victoria του Wellington στη Νέα Ζηλανδία. Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται ο  εξπρεσιονισμός στη λογοτεχνία, η σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και ψυχοδραστικών ουσιών και η αυστριακή λογοτεχνία  του ύστερου Αψβούργου και του μεσοπολέμου, τα οποία συγκλίνουν στη μορφή του Γκέοργκ Τρακλ. Το παρόν άρθρο αντλεί υλικό από το βιβλίο του «Snow from Broken Eyes: Cocaine in the Lives and Works of Three Expressionist Poets», του 2012. Επί του παρόντος εργάζεται πάνω σε έναν κριτικό σχολιασμό της ποίησης του Trakl.

Επιμέλεια: Στάθης Τσαγκαρουσιάνος

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για τον Ομάρ Καγιάμ

Ποίηση / «Πίνε, και μη θαρρείς κουτέ, και συ πως είσαι κάτι»: Τα Ρουμπαγιάτ του Ομάρ Καγιάμ

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1131 ο μεγάλος Ιρανός ποιητής που έγραψε αριστουργηματικά ποιήματα για τη ματαιότητα των πραγμάτων, τη μεγαλοσύνη της στιγμής και το νόμο του εφήμερου.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΝΤΑΜΟΝ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Το πίσω ράφι/ Μαρία Πάουελ «Δεσμά αίματος»

Το πίσω ράφι / «Η ευλογία αλλά και η κατάρα που είναι η οικογένεια»

Η Μαρία Πάουελ, με τη νουβέλα της «Δεσμά αίματος», ζωντάνεψε μια βυθισμένη στη μοναξιά και κυριευμένη από πάθος γυναίκα χωρίς να μαρτυρήσει ούτε ένα από τα εξωτερικά της χαρακτηριστικά, κι εξερεύνησε ένα θέμα που ίσως δεν θα πάψει ποτέ να μας ταλανίζει, την οικογένεια.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
«Από τότε που με έφεραν εδώ, έχω πειστεί ότι έχω πεθάνει»

Βιβλίο / «Από τότε που με έφεραν εδώ, έχω πειστεί ότι έχω πεθάνει»

Το πρωτότυπο science fiction μυθιστόρημα «Οι υπάλληλοι» της Δανής Όλγκα Ράουν κερδίζει υποψηφιότητα για Booker, προβλέποντας εικόνες από τη ζωή αλλόκοτων υπαλλήλων στο μέλλον, βγαλμένες από το πιο ζοφερό παρόν.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ευάρεστος Πιμπλής: «Η ηδονή σήμερα τρομάζει – και αυτό λέει πολλά για εμάς»

Βιβλίο / Ευάρεστος Πιμπλής: «Η ηδονή σήμερα τρομάζει και αυτό λέει πολλά για εμάς»

Ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας μιλά στη LiFO με αφορμή το βιβλίο του «Πέρα από τη συναίνεση» για μερικά από τα πιο δύσκολα ζητήματα της εποχής: τη βία μέσα στη φαντασίωση, τον νέο πουριτανισμό, τα όρια της επιθυμίας και την εύθραυστη, συνεχώς μεταβαλλόμενη έννοια του τι σημαίνει να είσαι άνδρας σήμερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μοντ Ρουαγιέ: «Πού θα βρίσκονται σε δέκα χρόνια όλοι αυτοί που μας επιτίθενται;»

Lgbtqi+ / Μοντ Ρουαγιέ: «Πού θα βρίσκονται σε δέκα χρόνια όλοι αυτοί που μας επιτίθενται;»

Στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο «Τρανσφοβία» που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά, η τρανσφεμινίστρια Μοντ Ρουαγιέ επιχειρεί να καταγράψει τη νέα πραγματικότητα για την τρανς συνθήκη και τα τρανς δικαιώματα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
H παλιά Εθνική Βιβλιοθήκη ανοίγει ξανά τις πύλες της

Αποκλειστικές φωτογραφίες / Η παλιά Εθνική Βιβλιοθήκη ανοίγει ξανά τις πόρτες της

Η LiFO μπήκε στο ιστορικό Βαλλιάνειο Μέγαρο το οποίο, μετά την ολοκλήρωση των αναγκαίων εργασιών αποκατάστασης και συντήρησης, θα υποδεχθεί ξανά το κοινό στις αρχές του 2026.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Gaslighting»: Είναι όλα στο μυαλό σου!

Βιβλίο / «Gaslighting»: Είναι όλα στο μυαλό σου!

Τι είναι το gaslighting; Το επίκαιρο και διαφωτιστικό δοκίμιο της Kέιτ Άμπραμσον αποτελεί μια διεξοδική, εις βάθος ανάλυση ενός όρου που έχει κατακλύσει το διαδίκτυο και την ποπ κουλτούρα και χρησιμοποιείται πλέον ευρέως.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
Το woke στο «καναβάτσο»

Βιβλίο / Τι είναι τελικά το woke; Δύο βιβλία εξηγούν

Δύο αξιόλογα βιβλία που εστιάζουν στην πολυσυζητημένή και παρεξηγημένη σήμερα woke κουλτούρα κυκλοφόρησαν πρόσφατα στα ελληνικά, εμπλουτίζοντας μια βιβλιογραφία περιορισμένη και μάλλον αρνητικά διακείμενη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Σκοτ Φιτζέραλντ «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ»

Το πίσω ράφι / «Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ». Ένα αριστούργημα. Δίχως υπερβολή

O Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ ζωντανεύει την εκλεπτυσμένη βαρβαρότητα της αμερικανικής αστικής τάξης, το κυνήγι του αμερικανικού ονείρου και μαζί τη διάλυση μιας κολοσσιαίας ψευδαίσθησης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Η Έλεν ντε Γουίτ έγραψε τον «Τελευταίο Σαμουράι». Χρειάστηκε 25 χρόνια για το νέο της βιβλίο

Βιβλίο / Η Έλεν ντε Γουίτ έγραψε τον «Τελευταίο Σαμουράι». Χρειάστηκε 25 χρόνια για το νέο της βιβλίο

Η μυθιστορηματική περίπτωση της Ντε Γουίτ αποδεικνύει ότι οι καλοί συγγραφείς πάντα δικαιώνονται. Και το βιβλίο της «Οι Άγγλοι καταλαβαίνουν το μαλλί», τη σπάνια ευφυΐα της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μαρία Μήτσορα «Ζήτα Ήτα Θήτα»

Προδημοσίευση / Μαρία Μήτσορα «Ζήτα Ήτα Θήτα»

Μια αποκλειστική πρώτη δημοσίευση από το εν εξελίξει βιβλίο «Ανθός ΜεταΝοήματος» της Μαρίας Μήτσορα, μιας αθόρυβης πλην σημαντικότατης παρουσίας στην ελληνική λογοτεχνία, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη μέσα στο 2026.
THE LIFO TEAM
«Πώς αλλάζει κανείς, πώς φτάνει σε σημείο να μην αναγνωρίζει τον εαυτό του»

Το πίσω ράφι / «Πώς αλλάζει κανείς, πώς φτάνει σε σημείο να μην αναγνωρίζει τον εαυτό του»

Το μυθιστόρημα «Δαμάζοντας το κτήνος» της Έρσης Σωτηροπούλου είναι χτισμένο στην εικόνα της «μοναξιάς που μοιράζονται πολλοί άνθρωποι μαζί». Επανεκδίδεται σε λίγες μέρες από τον Πατάκη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Μάργκαρετ Άτγουντ: «Δεν νομίζω να με αγαπούσε ο Πλάτωνας»

Βιβλίο / Μάργκαρετ Άτγουντ: «Δεν νομίζω να με αγαπούσε ο Πλάτωνας»

Μία από τις σημαντικότερες συγγραφείς της εποχής μας. Στη συνέντευξή της στη LifO δίνει (ανάμεσα σε άλλα) οδηγίες για το γράψιμο και τη ζωή, τη γνώμη της για τον Πλάτωνα αλλά και για την αξία των συμβολικών μύθων.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Σεξ, (πολλά) ναρκωτικά και rock & roll με τον Μάρτιν Σκορσέζε

Βιβλίο / Σεξ, (πολλά) ναρκωτικά και rock & roll με τον Μάρτιν Σκορσέζε

Στο νέο βιβλίο του, που κυκλοφορεί δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Ρόμπι Ρόμπερτσον, ο ηγέτης του θρυλικού συγκροτήματος The Band, μιλάει για όσα έζησε με τον διάσημο σκηνοθέτη και κολλητό του στο ηδονιστικό Χόλιγουντ της δεκαετίας του '70.
THE LIFO TEAM
Ο «Θάνατος του Βιργιλίου» και τρία ακόμα λογοτεχνικά διαμάντια

Βιβλίο / Ο «Θάνατος του Βιργιλίου» και τρία ακόμα λογοτεχνικά διαμάντια

Τα έργα-σταθμοί της λογοτεχνίας, από την υψηλή ποίηση μέχρι τη μυθοπλασία, ανέκαθεν αποτύπωναν τα ακραία σημεία των καιρών, γι’ αυτό είναι επίκαιρα. Παραθέτουμε τέσσερα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα που βγήκαν πρόσφατα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ