Η μάχη για την Πλάκα

ΣΑΒΒΑΤΟ Η μάχη για την Πλάκα Facebook Twitter
Πλάκα - Αέρηδες (1958). Φωτογραφία: Keld Helmer-Petersen
0

ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1960 η αντιπαροχή είχε αλλάξει το σχήμα και τη μορφή της Αθήνας. Η πόλη ήταν το πεδίο εμπορικής/οικοδομικής εκμετάλλευσης, σε μεγάλη κλίμακα, και διεκδίκησής της από ποικίλα συμφέροντα. Για παράδειγμα, την άνοιξη του 1963 κυκλοφορούσε η ιδέα να προεκταθεί η λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας προς το Μοναστηράκι, να εξαγοραστούν όλες οι ενδιάμεσες ιδιοκτησίες, να κατεδαφιστούν τα κτίρια, να ρυμοτομηθεί εκ νέου η περιοχή της Πλάκας και να επιτραπεί «εις πλούσιους αγοραστάς να κτίσουν εκεί μερικές ωραίες βίλλες».

Η Πλάκα ήταν το μήλον της έριδος, παρόλο που ανήκε στην απόλυτη αρμοδιότητα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Τη διεκδίκηση αυτή διευκόλυνε το αδιευκρίνιστο ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής, που παρέμενε ασαφές για διάστημα, τότε, 135 ετών, δηλαδή από την πρώτη μέρα της ίδρυσης των νέων Αθηνών.

Οι εκστρατείες «Σώσατε την Πλάκα», με εκδηλώσεις και άρθρα στα τότε μέσα, που υπέγραφαν μάλιστα βουλευτές της περιφέρειας Αθηνών ‒προφανώς εκπροσωπώντας εργολαβικά λόμπι‒, είχαν ως στόχο τους την αύξηση του ύψους στην περιοχή και την εφαρμογή των ίδιων οικοδομικών κριτηρίων που ίσχυαν σε άλλες γειτονιές της Αθήνας, οι οποίες δεν γειτνίαζαν με αρχαιολογικούς χώρους.

«Η Ακρόπολις ζημιώνει τους εργολάβους» ήταν ο τίτλος ενός άρθρου του αρχιτέκτονα Κώστα Μπίρη στην «Καθημερινή», με το οποίο απαντούσε στους θιασώτες της εκστρατείας «Σώσατε την Πλάκα».

Σε μια εποχή που δεν έχει ακόμη εμπεδωθεί η πρακτική της «ολοκληρωμένης συντήρησης», που τα νεότερα μνημεία δεν είχαν κανένα κύρος και που η αρχαιολατρία ήταν μονομερής, τα πρακτικά αυτά δείχνουν ότι η πόλη, στη συγκεκριμένη περίπτωση η Αθήνα, είναι πάντοτε ένα πεδίο μεγάλων αντιπαραθέσεων που δεν έχουν σχέση μόνο με οικονομικά συμφέροντα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η Πλάκα παρουσίαζε μια διπλή εικόνα. Από τη μια ήταν το αρχαιολογικό πάρκο της Αρχαίας Αγοράς που είχε δημιουργήσει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών και η διαμορφωμένη από τον Δημήτρη Πικιώνη πρόσβαση προς την Ακρόπολη, το Ηρώδειο, την Πνύκα και τον Λόφο των Μουσών και από την άλλη ήταν μια συνοικία ετοιμόρροπη και υποβαθμισμένη.

Το πάρκο της Αρχαίας Αγοράς άρχισε να δημιουργείται μετά το 1929, οπότε ένα νομοθέτημα της κυβέρνησης Βενιζέλου προέβλεπε την ομαδική απαλλοτρίωση. Με χρήματα των Ροκφέλερ, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών απαλλοτρίωσε όλη τη συνοικία της Βλασαρούς, από το Θησείο μέχρι τον Αρειο Πάγο και τη Στοά του Αττάλου. Λέγεται ότι ήταν τόσο ικανοποιητικές οι αποζημιώσεις, που οι ιδιοκτήτες διαγκωνίζονταν για να επισπευστούν οι διατυπώσεις και να απαλλαγούν από το παλιό τους ακίνητο. Ο Μεσοπόλεμος ήταν όμως μια άλλη εποχή, φτώχειας και οικονομικής δυσπραγίας.

ΚΑΠΟΝ
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, Το μέλλον της Πλάκας-Το αφήγημα μιας ιστορικής αντιπαράθεσης, Εκδόσεις Καπόν, Σελ.: 223

Το 1963 η Πλάκα είχε περί τους 17.000 κατοίκους, οι οποίοι ζούσαν συνεχώς υπό την απειλή της απαλλοτρίωσης. Αυτό το αβέβαιο ιδιοκτησιακό καθεστώς είχε ως αποτέλεσμα τα σπίτια και τα ιδιωτικά κτίρια να μη συντηρούνται, οι χρήσεις να αλλάζουν ανεξέλεγκτα και να εγκαταλείπεται η χρήση κατοικίας, η συνοικία να υποβαθμίζεται και να παραδίδεται στα κέντρα νυχτερινής διασκέδασης, που πολλοί από εμάς τα ταυτίζουμε με τη μυθολογία των μπουάτ.

Η κατάσταση πρέπει να ήταν δραματική και η πίεση να δοθεί λύση (από κατοίκους, αρχαιολόγους, υπηρεσίες κ.λπ.) οδήγησε το υφυπουργείο Οικισμού να εκδηλώσει για πρώτη φορά ενδιαφέρον για την Πλάκα, ιδρύοντας το 1965 το «Γραφείο Πλάκας».

Στην ουσία επρόκειτο για μια αποκεντρωμένη μελετητική ομάδα, επικεφαλής της οποίας ήταν ο αρχιτέκτονας Γεώργιος Μπογδάνος. Στην ομάδα αυτή μετείχε ο 32χρονος τότε αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς. Το γραφείο συνέλεξε τα πρώτα πολεοδομικά και δημογραφικά στοιχεία.

Τον επόμενο χρόνο, συγκεκριμένα στις 17 και 18 Φεβρουαρίου 1966, οργανώθηκαν δύο συσκέψεις στην αίθουσα συνεδριάσεων του δημαρχιακού μεγάρου της Αθήνας με θέμα το μέλλον της «παλαιάς πόλεως των Αθηνών», δηλαδή της Πλάκας, μιας έκτασης περίπου τριάντα εκταρίων. Στις συσκέψεις αυτές πήραν μέρος είκοσι εννιά ειδικοί ή άμεσα ενδιαφερόμενοι, όλοι άντρες, για να συζητήσουν το θέμα «η Πλάκα πρέπει να διατηρηθεί ή να απαλλοτριωθεί».

Στον κατάλογο των μέρος είκοσι εννιά θα αναγνωρίσουμε σήμερα πολλά ονόματα που συνδέονται με την Αθήνα, όπως οι αρχιτέκτονες Αριστομένης Προβελέγγιος, Κίμων Λάσκαρης, Παύλος Μυλωνάς, Παναγιώτης Μιχελής, Κυπριανός Μπίρης, Διονύσιος Ζήβας, οι αρχαιολόγοι Ιωάννης Τραυλός, Νικόλαος Κοντολέων, Σπυρίδων Μαρινάτος κ.ά. Ανάμεσά τους οι νεότεροι αρχιτέκτονες Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς και Μιχάλης Δωρής.

Ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, που με το έργο του αποτελεί τη μνήμη της νέας Αθήνας, στο βιβλίο του Το μέλλον της Πλάκας δημοσιεύει για πρώτη φορά τα πρακτικά αυτών των διαβουλεύσεων. Μισό και πλέον αιώνα μετά, βλέπουμε εδώ να κονταροχτυπιούνται «τα επιστημονικά και αισθητικά επιχειρήματα των ειδημόνων με τους βιωματικούς δεσμούς και υπαρξιακά συμφέροντα των πολιτών».

Σε μια εποχή που δεν έχει ακόμη εμπεδωθεί η πρακτική της «ολοκληρωμένης συντήρησης», που τα νεότερα μνημεία δεν είχαν κανένα κύρος (οι Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων ιδρύθηκαν το 1977) και που η αρχαιολατρία ήταν μονομερής, τα πρακτικά αυτά δείχνουν ότι η πόλη, στη συγκεκριμένη περίπτωση η Αθήνα, είναι πάντοτε ένα πεδίο μεγάλων αντιπαραθέσεων που δεν έχουν σχέση μόνο με οικονομικά συμφέροντα.

Σε εκείνες τις συσκέψεις είχαν διατυπωθεί ξεκάθαρα δύο πλήρως αντίθετες πρακτικές διαχείρισης της Πλάκας. Γενική απαλλοτρίωση υπέρ του Δημοσίου για δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου και διατήρηση του συνόλου της Πλάκας ως «ζώσης συνοικίας». Υπέρ της πρώτης άποψης είχαν ταχθεί ο αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας Ιωάννης Τραυλός, οι αρχιτέκτονες Αριστομένης Προβελέγγιος, Κίμων Λάσκαρης κ.ά. Μάλιστα ο Κίμων Λάσκαρης είχε στηρίξει την επιχειρηματολογία του υπέρ της γενικευμένης ανασκαφής ότι η Πλάκα, ως ζώσα συνοικία, είχε παραμορφωθεί ανεπανόρθωτα και δεν ήταν συγκρίσιμη με αντίστοιχες ιστορικές συνοικίες ευρωπαϊκών πόλεων.

«Η Πλάκα σήμερα είναι μια συνοικία ακατοίκητος. Είναι ένας χώρος νυχτερινής ζωής με αυτοκίνητα κ.λπ., δεν είναι συνοικία κατοικίας». Σε απόψεις που ακούστηκαν ότι αντίστοιχες συνοικίες σε πόλεις του εξωτερικού συντηρούνται (αναφέρθηκε η πολιτική του Αντρέ Μαλρό στη Γαλλία), ο Κίμων Λάσκαρης είχε αντιτάξει ότι κάτω από αυτές τις συνοικίες δεν υπάρχει το ιοστεφές άστυ του Πινδάρου.

Υπέρ της διατήρησης του συνόλου της Πλάκας είχε ταχθεί ο αρχιτέκτονας και καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Παύλος Μυλωνάς. Ο Μυλωνάς είχε αντιταχθεί στη μονομερή αρχαιολατρία, θεωρώντας ότι όλες οι εποχές έχουν δικαίωμα να παραμείνουν στην Ιστορία. Πρόβαλε επίσης ένα συντριπτικό επιχείρημα που το κατανοούμε απόλυτα σήμερα ως περιπατητές στην Πλάκα και στην περιοχή της Ακρόπολης. Είχε μιλήσει για την οπτική της μετάβασης από τη σύγχρονη πόλη προς τα μνημεία της Ακρόπολης. «Η Πλάκα έχει μια σημασίαν κλίμακος δίπλα στην Ακρόπολη» είχε πει. Αν η συνοικία ισοπεδωνόταν, ο Παρθενώνας θα μειωνόταν από τις πολυκατοικίες της πόλης. «Τα μικρά αυτά κτήρια που υπάρχουν στα ριζά του βουνού αναδεικνύουν τα μεγάλα κτήρια της Ακροπόλεως».

Σήμερα, μετά από μια σαραντάχρονη επέμβαση στην Πλάκα, που βασίστηκε στη μελέτη και τις προτάσεις της ομάδας του καθηγητή Ζήβα, απολαμβάνουμε, οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες, τη συνοικία αυτή της παλαιάς-νέας Αθήνας. Φυσικά, παραμένει ακόμη άλυτο το θέμα των Αναφιώτικων, της διατήρησης ή όχι αυτών των ταπεινών κτισμάτων, που λένε πολλά για τη σύγχρονη πόλη.

Το θέμα της Πλάκας θεωρείται λοιπόν λυμένο, αλλά το βιβλίο Το μέλλον της Πλάκας είναι πάντα επίκαιρο, όσο επίκαιρες είναι οι επεμβάσεις και οι συζητήσεις για την όψη, τη λειτουργία και το μέλλον της πόλης. Έτσι κι αλλιώς, το παρελθόν υπάρχει στο παρόν, και το παρόν ανασχηματίζει διαρκώς το παρελθόν. Τα πρακτικά των δύο συσκέψεων του 1966 είναι πολύτιμα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

To άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT