Γιώργος Σεφέρης - Από το σκοτάδι στο φως

Γιώργος Σεφέρης - Από το σκοτάδι στο φως Facebook Twitter
0

 

Γιώργος Σεφέρης - Από το σκοτάδι στο φως Facebook Twitter

Καμία ερμηνευτική οπτική, κανένας κυρίαρχος κανόνας δεν αρκεί για να εξηγήσει την επιστροφή στην ποίηση του Σεφέρη σήμερα-περισσότερο από ποτέ. Δεν μπορεί να δικαιολογήσει την επιτακτική ανάγκη να (ξαν)ακούσει κανείς με την ίδια προσμονή τη φωνή του σεφερικού Τεύκρου μέσα από τον οποίο μιλάει ο «μοντερνιστής» Ευριπίδης, να δει σαν βγαλμένο από όραμα τον ξυλάρμενο Οδυσσέα, να παλέψει σαν ίσος προς ίσον με τον ατιθάσευτο Μακρυγιάννη, να παρασυρθεί από τον μάταιο έρωτα της φασματικής Ελένης, να μελωθεί από τον ηδονισμό της Κύπρου και να ζαλιστεί από τον μετεωρισμό του Αιγαίου. Αισθήματα φορτισμένα με διακειμενικές αναγνώσεις που δείχνουν την αιώνια διαμάχη του λαβωμένου από την ιστορία Έλληνα με την πιο καταστροφική αλλά συνάμα παιχνιδιάρικη εκδοχή του.

Ο Σεφέρης –κι εδώ ίσως να λαθεύει στις εκτιμήσεις του ο Τζιόβας– μέσα από την ποίησή του δεν προβάλλει την επιτακτική ανάγκη μιας ιστορικότητας αλλά τον τρόπο που οι ιστορικές μορφές εγκαταβιώνουν στη γλώσσα σαν φαντάσματα, σαν ετερόκλητες μορφές που θυμίζουν το πιο γοητευτικό αλλά και το πιο χυδαίο πρόσωπο του σύγχρονου εαυτού μας.

Η σχιζοείδεια που χαρακτηρίζει τον σημερινό ελληνικό διάλογο –από τις παρυφές του Facebook μέχρι τα έγκατα της μιντιακής επικοινωνίας– είναι η ίδια που ανάγκαζε τον Σεφέρη να νιώσει ότι ο χειρότερός μας εαυτός μπορεί να γίνει η αφορμή μιας ενδελεχούς αυτοεξέτασης κι ότι στην άκρη της γλώσσας μας παραμονεύουν οι πλέον (δημιουργικές) αντιφάσεις. Ούτε καταδικαστέες, ούτε ανώφελες, ούτε αδυσώπητες, ούτε αθώες.

Περισσότερο από κάθε άλλη φορά η γλώσσα του Σεφέρη προτάσσει την κυρίαρχη σύγχυση του σημερινού κατοίκου της Ελλάδας που αντιλαμβάνεται τη μυθιστορία του μέσα από μια ταραγμένη πορεία η οποία βρίσκει δημιουργική έκφραση μονάχα στην ποιητική γλώσσα και στο λευκό χαρτί («Το άσπρο χαρτί μιλά με τη φωνή σου / τη δική σου φωνή / όχι εκείνη που σ' αρέσει / μουσική σου είναι η ζωή / αυτή που σπατάλησες./ Μπορεί να την ξανακερδίσεις αν το θέλεις / αν καρφωθείς σε τούτο τ' αδιάφορο πράγμα / που σε ρίχνει πίσω / εκεί που ξεκίνησες / Ταξίδεψες, είδες πολλά φεγγάρια πολλούς ήλιους / άγγιξες νεκρούς και ζωντανούς / ένιωσες τον πόνο του παλικαριού / και το βογκητό της γυναίκας / την πίκρα του άγουρου παιδιού – ό,τι ένιωσες σωριάζεται ανυπόσπαστο / αν δεν εμπιστευτείς τούτο το κενό. Ίσως να βρεις εκεί ό,τι νόμιζες χαμένο / τη βλάστηση της νιότης, τον δίκαιο καταποντισμό της ηλικίας / Ζωή σου είναι ό,τι έδωσες / τούτο το κενό είναι ό,τι έδωσες / το άσπρο χαρτί»).

Γιώργος Σεφέρης - Από το σκοτάδι στο φως Facebook Twitter

Με άλλα λόγια, η έννοια του «ελληνικού» ή της «ελληνικότητας» ανατέμνει αυτό που ο Γιώργος Σεφέρης είδε ως παιχνίδι ανάμεσα στην ακρίβεια και την αμφιβολία, ακολουθώντας προφανώς το παράδειγμα του Οδυσσέα ο οποίος έμελλε να παρασυρθεί από τα θέλγητρα της σάρκας και την ίδια στιγμή να φέρει αδυσώπητα μέσα του το βάρος των νεκρών. Το παιχνίδι της ζωής και του θανάτου, η εναλλαγή ανάμεσα στο σκοτάδι και το φως αλλά και η εγγενής αντίφαση ανάμεσα στη ζωική ορμή και την πνευματική μελαγχολία αναδεικνύονται στην ποίησή του με έναν τρόπο διαχρονικό – από την πιο απομακρυσμένη στιγμή της ιστορίας έως τον άνθρωπο του τώρα.

«Η αντιπαράθεση ομορφιάς και φρίκης, φωτός και σκότους δεν τον εγκαταλείπει πια ποτέ» γράφει ο Μπίτον για τη στροφή στην ποίηση του Σεφέρη μετά τη δημοσίευση της «Κίχλης». Ο ερωτισμός δεν λείπει από τον Σεφέρη (από τα ποιήματα και τις ημερολογιακές του σημειώσεις), όπως ούτε η ειρωνεία, η χαλαρότητα ή το χιούμορ. Διότι, σε αντίθεση με την εικόνα του «μελαγχολικού» Σεφέρη που φέρει στην ποίησή του έντονο το άχθος της ιστορίας, η σημερινή έκδοση με τα σεφερικά Ποιήματα από τον Ίκαρο αναδεικνύουν έστω και όψιμα τη χαρούμενη και πλησιφαή πλευρά του ποιητή. Με την προσθήκη των περιπαικτικών έως πειραματικών Γυμνασμάτων Β' από τον ευφυή επιμελητή Δημήτρη Δασκαλόπουλο (κατόπιν, φυσικά, αρχικής επιθυμίας του ίδιου του Γ.Π. Σαββίδη) ένα τέτοιο εκδοτικό εγχείρημα αποκτά, επομένως, πρωτόφαντη ενάργεια.

Το Τετράδιο Γυμνασμάτων Β' που προστέθηκε στη σημερινή έκδοση των Ποιημάτων αποκαλύπτει τη φιλοπαίγμονα διάθεση του Σεφέρη και τη βαθιά ανάγκη του να παρασυρθεί από την ατιθάσευτη δύναμη της γλώσσας. Πέρα από τα περιπαικτικά ποιήματά του που ακολουθώντας τη δημοτική παράδοση σατιρίζουν με τρόπο χιουμοριστικό περίοπτα ιστορικά πρόσωπα της εποχής, εντύπωση κάνουν οι τολμηρές γλωσσικές ασκήσεις και οι νέες εκφραστικές μορφές όπως το limerick. Πρόκειται, όπως μας γνωστοποιεί σχετικά και ο Μπίτον στη βιογραφία του Σεφέρη Περιμένοντας τον Άγγελο, για πορνογραφικού περιεχομένου σχόλια που ο ποιητής είχε δανειστεί από τον Έλιοτ και που φανερώνουν μια πιο ανατρεπτική διάθεσή του.

Αντίστοιχα, πάλι, ο Σεφέρης τεστάρει εδώ την αντοχή του παντούμ (στιχουργική μορφή που ξεκίνησε από τη Μαλαισία και καθιερώθηκε στην Ευρώπη από τον Ουγκό), ενώ αναμετριέται δημιουργικά με τα χαϊκού και το παστίς. Βλέπει, δηλαδή, πέρα από την κυριαρχία μιας προφητικής ποίησης την ανεξέλεγκτη κι αυτόνομη δύναμη της γλώσσας. Ήδη από το 1936 παίζει με τις Γυμνοπαιδιές, ενώ το 1937 έχει επίγνωση ότι η προφορικότητα της γλώσσας θα είναι ο άξονας της δικής του ποιητικότητας – εξού και το ότι η προάσπιση της δημοτικής θα βρεθεί στο επίκεντρο του λογοτεχνικού του αγώνα. Κι είναι αυτό που τον κάνει τελικά να συγκρούεται με τη λογιοσύνη μιας εποχής που δεν υποδέχτηκε με τον καλύτερο τρόπο τη ρηξικέλευθα απέριττη και αψιμυθίωτη ποίησή του, ασκώντας δριμεία κριτική ακόμα και μετά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ.


Ανέκαθεν, ωστόσο, ο ίδιος ο Σεφέρης διατράνωνε ότι αυτό που ήθελε, κόντρα στις ρητορικές ασκήσεις ενός δήθεν λογιοτατισμού, βερμπαλισμού και λυρισμού είναι να μπορέσει να «μιλήσει απλά». Να δει τι σημαίνει να κερδίζεται ο κόσμος μέσα από τη γλώσσα και να καταλάβει την ιδανική αναλογία που έχει το σκοτάδι και το φως, η ιωνικού τύπου δικαιοσύνη. «Όσο για μένα, συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου» έλεγε στην πανηγυρική ομιλία του για το βραβείο Νόμπελ (Οκτώβριος του 1963). «Και ένας από τους διδασκάλους μου των αρχών του περασμένου αιώνα γράφει "θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε..." (ο Μακρυγιάννης).

Αυτός ο ρόλος της αναζήτησης της ισορροπίας σε κάθε είδους αντίφαση, της συμμετρίας που επιφέρει στο σύμπαν και στη γλώσσα η αρχή της δικαιοσύνης είναι που οδήγησε τελικά τον Γιώργο Σεφέρη στην ποίηση. «Η ποίηση έχει τη ρίζα της στην ανθρώπινη ανάσα και τι θα γινόταν αν η πνοή μας λιγόστευε;» αναρωτιέται στην ίδια ομιλία του για το Νόμπελ – ένα ερώτημα που ακούγεται επιτακτικότερο από ποτέ, εξού και ότι ο αέρας των Ποιημάτων που φυσάει πάνω από τον Ίκαρο δεν είναι μόνο ζείδωρος αλλά και ζωτικός σήμερα που οι πνευματικές ανάσες είναι όλο και λιγότερες και η δύναμή τους όλο και πιο εξασθενημένη.

 

0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια «φόνισσα» εξομολογείται

Το πίσω ράφι / Η Hannah Kent έγραψε τη δική της «Φόνισσα», την Άγκνες που ζούσε στην Ισλανδία τον 19ο αιώνα

Η Αυστραλή συγγραφέας δεν πίστευε ποτέ ότι, χάρη στα «Έθιμα ταφής», οι κριτικοί θα την τοποθετούσαν δίπλα σε λογοτέχνες όπως η Μάργκαρετ Άτγουντ και ο Πίτερ Κάρεϊ.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χριστίνα Ντουνιά: «Ο Καρυωτάκης μάς δίνει ελπίδα και μας παρηγορεί»

Βιβλίο / «Ο Καρυωτάκης άφησε "το αδέσποτο Τραγούδι" του να μας συντροφεύει»

Στο βιβλίο της «Το όνειρο και το πάθος», η Χριστίνα Ντουνιά, ομότιμη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας και συγγραφέας αποκαλύπτει αθέατες όψεις του ποιητή και νέα στοιχεία για τη σχέση του με τον Καβάφη μέσα από μια άγνωστη, ως τώρα, επιστολή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύ της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Βιβλίο / «Η Αποκάλυψη είναι μια συνεχής ετυμηγορία»: Η πολιτική ισχύς της άχρονης τέχνης του Κρασναχορκάι

Ο Ούγγρος κάτοχος του φετινού Νόμπελ λογοτεχνίας γράφει με μαγικό τρόπο για τις αποπνικτικές επιπτώσεις της πολιτικής καταπίεσης, περιφρονώντας την προθυμία των ανθρώπων να τις αποδεχτούν.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Βιβλίο / Κωνσταντίνος Καβάφης: Η εξαίρετη βιογραφία του κυκλοφόρησε μόλις στα Ελληνικά

Οι καθηγητές Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis συνεργάστηκαν και έγραψαν από κοινού τη βιογραφία του μεγάλου ποιητή που φέρει τον τίτλο «Κωνσταντίνος Καβάφης – Ο άνθρωπος και ο ποιητής». Ο Gregory Jusdanis μίλησε στη LifO για το βιβλίο και για τον ποιητή που ήταν «παραδοσιακός και ταυτόχρονα μεταμοντέρνος, ο πρώτος “viral” ποιητής διεθνώς»
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

LiFO politics / Αλέξης Πατέλης: «Πατριωτικό είναι να κάνεις τη χώρα σου ισχυρή»

Ο Αλέξης Πατέλης, επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού την περίοδο 2019-2024, μιλά στη Βασιλική Σιούτη για την οικονομική πορεία της χώρας αυτά τα χρόνια, τις δύσκολες αποφάσεις αλλά και τις στιγμές δικαίωσης μέσα από την οπτική ενός τεχνοκράτη που βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της πολιτικής.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Λάσλο Κρασναχορκάι: ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης βραβεύεται με Νόμπελ

Βιβλίο / Ο Λάσλο Κρασναχορκάι, ο σκοτεινός προφήτης της Ευρώπης, κέρδισε το Νόμπελ

Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Ούγγρο συγγραφέα που κατά τη Σουηδική Ακαδημία αποτελεί ένα ελπιδοφόρο βήμα προς τον χαμένο ανθρωπισμό, την υψηλή λογοτεχνία και τη στοχαστική ακρίβεια.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Βιβλίο / Το ημερολόγιο ενός διαιτητή: «Ήμασταν σχεδόν γυμνοί και ο Κολίνα μας εξέταζε με το παγερό βλέμμα του»

Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του που έχει τίτλο “House of Cards”, ο Σουηδός πρώην διεθνής Γιόνας Έρικσον περιγράφει τις ταπεινωτικές μετρήσεις βάρους στα σεμινάρια διαιτητών της UEFA
THE LIFO TEAM
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT