Αυτός δεν είναι σαν τον περσινό, ένας χειμώνας λογοτεχνίας. Αυτό που πέρσι θεωρήθηκε τάση, φέτος υποχωρεί. Λιγότερα λογοτεχνικά έργα βλέπουν το φως της σκηνής, ανάμεσά τους και τρία για πρώτη φορά στην Αθήνα. Μας μιλούν για αυτά και μας τα συστήνουν οι τρεις νέοι Έλληνες σκηνοθέτες που τα ανεβάζουν.
Ο Θάλαμος αρ. 6, του Άντον Τσέχοφ
Η νουβέλα "Ο θάλαμος αρ. 6" αποτελεί μια τομή στην πνευματική και λογοτεχνική εξέλιξη του Τσέχοφ. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ρούσκαγια Μισλ το Νοέμβριο του 1892. Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος αναφέρει πως πολλοί κριτικοί διέκριναν ότι μ 'αυτή του τη νουβέλα ο Τσέχοφ αποκόπηκε από την τολστόια επιρροή κι έκτοτε διέγραψε τη δική του μοναδική λογοτεχνική πορεία.
Σε μια, λοιπόν, ανώνυμη πόλη της ρωσικής επαρχίας υπάρχει ένα δημοτικό νοσοκομείο στο οποίο επί μια 20ετία εργάζεται ως γιατρός διευθυντής ο Αντρέι Εφίμιτς Ράγκιν. Στο νοσοκομείο αυτό, το οποίο περιγράφεται σαν ένα εγκαταλελειμμένο από τις αρχές της πόλης ίδρυμα, υπάρχει μια πτέρυγα στην οποία στεγάζεται ο Θάλαμος αρ. 6. Εκεί «φιλοξενείται», όπως θα λέγαμε σήμερα, η ψυχιατρική κλινική-άσυλο του Νοσοκομείου. Στο θάλαμο αυτό διαμένουν πέντε νοσηλευόμενοι με τη διάγνωση «τρελοί». Τους επιβλέπει ο Νικήτας, ο οποίος με την συμπεριφορά του εκφράζει την πιο ακραιφνή κατασταλτική βία εμποτισμένη με την αξία του καθήκοντος και της «τάξης». Όπως θα έλεγε ένας Έλληνας συγγραφέας που έζησε για χρόνια στο Δαφνί: «Οι νοσοκόμοι που είναι στο ψυχιατρείο [...] δεν είναι σαν τους νοσοκόμους που ξέρει ο καθένας, που ξέρουν ν 'αλλάζουν πληγές, να κάνουν ενέσεις και γενικά να περιποιούνται έναν ασθενή. Αυτοί είναι γεροί άντρες με σκληρή καρδία που ξέρουν να δέρνουν τους τρελούς, όπως ο θηριοδαμαστής τα θηρία του ".
Η σχέση ατόμου κοινωνίας, η διαχείριση της εξουσίας και η αποποίηση των ευθυνών, η ατομική ιδιαιτερότητα και η κοινωνική προσαρμογή, η επικυριαρχία του μέσου όρου και η κοινωνική σύμβαση, η τεταμένη σχέση θεωρητικής προσέγγισης και βιωμένης εμπειρίας, ο κυριολεκτικός εγκλεισμός και ο ψυχικός αποκλεισμός, ο κοινωνικός αυτοματισμός και η δυσανεξία στη διαφορετικότητα, η παραίτηση από τη ζωή και η σύγκρουση με το παντοδύναμο σύστημα, η θεσμοθετημένη βία και η νομιμοποίηση των εκάστοτε μηχανισμών καταστολής, είναι τα θέματα που πραγματεύεται ο Άντον Τσέχοφ στην νουβέλα του Ο Θάλαμος αρ. 6. Eίναι έργο βαθιά πολιτικό, γεμάτο κατανόηση για την ανθρώπινη αδυναμία και παράλληλα κριτικό απέναντι στους ισοπεδωτικούς μηχανισμούς κάθε σαθρού κοινωνικού συστήματος. Ο Α. Τσέχοφ έγραψε το έργο του το 1892. Η Γιολάντα Μαρκοπούλου ανοίγει ένα διάλογο με έναν κορυφαίο συγγραφέα του προηγούμενου αιώνα, ο οποίος την εμπνέει μέσα στην εποχή μας.
«Η λογοτεχνία», λέει, «είναι σίγουρα μία απόλυτα συνειδητή επιλογή. Η λογοτεχνία δίνει πάρα πολλές δυνατότητες. Ξεκινώντας από το θέμα του έργου και την κατεύθυνση που θες να δώσεις μέσα από την παράσταση, μπορείς να φανταστείς και να δημιουργήσεις μια τεράστια ελευθερία πάνω στη σκηνή.
Η βασική έρευνα γύρω από τους τρόπους αφήγησης έγινε για αρκετούς λόγους: Το θέμα που έψαχνα να ερευνήσω, το θέμα του «εγκλεισμού» και ενός κοινωνικού αδιεξόδου, το βρήκα σε απόλυτη μορφή μέσα σε αυτή την αριστουργηματική νουβέλα του Α. Τσέχοφ.
Ελευθερία σημαίνει να μπορείς να πειραματιστείς με μια νέα φόρμα για να προκύψει μια νέα γλώσσα μέσα από την συνομιλία με το υλικό- και είναι κάτι που το βρίσκω αναγκαίο και εξαιρετικά δημιουργικό. Δεν είμαι ο άνθρωπος που προσχεδιάζει μια παράσταση. Δουλεύω στη πρόβα και ανακαλύπτω την γλώσσα με την οποία θα αφηγηθούμε ως ομάδα πια την ιστορία. Η λογοτεχνία και πάλι δεν σου χαρίζει τις λύσεις αλλά σε παιδεύει, έως ότου καταλήξεις σε ένα -ας πούμε- πρώτο «αποτέλεσμα.» Το έργο διασκευάστηκε στους τρεις μήνες προβών μαζί με την Έλσα Ανδριανού, δουλεύοντας πρακτικά, για να ανακαλύψουμε τη γλώσσα της παράστασης αλλά και της διασκευής... Οι ηθοποιοί συνέβαλαν δημιουργικά με τον τρόπο τους σε αυτήν τη διαδικασία προτείνοντας λύσεις μέσα από το προσωπικό τους υλικό. Σκοπός μας είναι μία ιστορία για 4 ηθοποιούς-ρόλους».
Μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου
Σκηνοθεσία: Γιολάντα Μαρκοπούλου
Παίζουν: Νίκος Γιαλελής, Κώστας Κορωναίος, Μιχάλης Μουλακάκης, Παναγιώτης Παναγόπουλος
Ο Θάλαμος αρ.6 παρουσιάζεται από την Polyplanity Productions στη Β' Σκηνή του Θεάτρου Οδού Κεφαλληνίας από 22 Οκτωβρίου και 2-4 Οκτωβρίου στο Θέατρο Λιθογραφείον της Πάτρας.
Το γαλάζιο του ουρανού, του Ζορζ Μπατάιγ
"Το Γαλάζιο του ουρανού" αντιστρέφει αυτή τη φρόνιμη ηθική, περιγράφοντας ένα πρόσωπο που αναλώνεται μέχρι να αγγίξει το θάνατο, με μεθύσια, λευκές νύχτες και σαρκικές ηδονές. Αυτή η δαπάνη, εθελούσια και συστηματική, είναι μια μέθοδος που μετασχηματίζει την απώλεια σε γνώση και αποκαλύπτει τον ουρανό στα χαμηλά...", γράφει το ένθετο φυλλάδιο της πρώτης έκδοσης του 1957.
Ο Μπατάιγ ολοκληρώνει το "Γαλάζιο του ουρανού" τον Ιούνιο του 1935, παραμονές του Ισπανικού Εμφυλίου. Κυριαρχεί ο ερωτισμός και ατμόσφαιρα πολιτικής τραγωδίας, σε μια αφήγηση γυμνή και χωρίς διάκοσμο, "αντι-λογοτεχνική". Η δράση τοποθετείται ανάμεσα στο Λονδίνο, το Παρίσι και τη Βαρκελώνη.
Στο βιβλίο, όπου ο συγγραφέας έρχεται αντιμέτωπος με τον κυκλώνα της Ιστορίας, αντανακλώνται μια δική του προσωπική ηθική και ερωτική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του '30, οι προβληματισμοί του για το φασισμό, η έννοια του ιερού και η απουσία του Θεού, οι αναζητήσεις του στα θέματα του ερωτισμού, της ψυχανάλυσης και της ψυχοπαθολογίας. Ένας πρόχειρος κατάλογος από το "Γαλάζιο" είναι εύγλωττος: αγωνία, σύμπλεγμα ευνουχισμού, κατάθλιψη, εμμονές, μεγαλομανία, φετιχισμός, σαδομαζοχισμός. Τρέλα. Το μέτρο της δικής του "τρελής λογοτεχνίας" είναι η αταξία, η βία ως βάση της τέχνης που βρίσκει το βηματισμό της "μέσα από αλλεπάλληλες καταστροφές".
“Σ’ αυτή την αδιαφανή νύχτα, είχα μεθύσει από φως. Έτσι, και πάλι, η Λαζάρ δεν ήταν στα μάτια μου παρά ένα πουλί κακών οιωνών, ένα πουλί βρώμικο και απεχθές. Τα μάτια μου δεν χάνονταν πια στα πραγματικά αστέρια που έλαμψαν πάνω απ’ το κεφάλι μου, αλλά στο μπλε ενός μεσημβρινού ουρανού. Έκλεινα τα μάτια για να χαθώ σ’αυτό το εκτυφλωτικό μπλε, ενώ μεγάλα μαύρα έντομα σαν ανεμοστρόβιλοι βούιζαν στ’ αυτιά μου. Με τον ίδιο τρόπο που ανατέλλει η καινούρια μέρα, σ’ εκείνη τη μισάνοιχτη ώρα, από κείνο το ανεπαίσθητο σημείο, ίδιο με αεροπλάνο που έφερνε τη Δωροθέα... »
«Αυτό το απόσπασμα», λέει ο σκηνοθέτης Γιώργος Βέττος, είναι για μένα ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της παράστασης. Η πρώτη μου επαφή με το "Γαλάζιο του Ουρανού" ήταν όταν ήμουν ακόμη στην θεατρική σχολή. Μου το έκανε δώρο ο καθηγητής μου και αμέσως ταυτίστηκα με την ατμόσφαιρα αυτής της "λογοτεχνίας της παράβασης". Αυτός ο βαθύς σουρεαλισμός της καθημερινότητας και το ανέφικτο των ανθρώπινων σχέσεων που εκπέμπει είναι στις μέρες μας πιο επίκαιρος από ποτέ. Είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει έργο του Μπάταιγ στην Ελλάδα και η πρώτη φορά που "Το Γαλάζιο του Ουρανού" ανεβαίνει στο θεατρικό σανίδι. Αυτό το ψυχογράφημα μιας κρίσης ήταν μια μεγάλη πρόκληση για μένα να το μεταφέρω στη σκηνή και ένας τρόπος να συνδέσω όλα τα στοιχεία της υποκριτικής, της κίνησης και του διαλογισμού πάνω στη σκηνή. Είναι ένα έργο που διαλογίζεται και στοχάζεται πάνω στον εαυτό του και μια πραγματική ευκαιρία για διαδραστική εμπειρία πάνω στη σκηνή αλλά και έναν αόρατο "διάλογο" που δημιουργεί με το κοινό. Πιστεύω πως είναι ένα αναπάντεχο έργο, όπου πολλοί θα βρουν στα μάτια του πρωταγωνιστή ένα στοιχείο από τον εαυτό τους και την καθημερινότητά τους».
«Το ενδιαφέρον που έχει για μένα, συνεχίζει ο σκηνοθέτης, «σήμερα, είναι ότι η παράσταση είναι φτιαγμένη για καθημερινούς αντι-ήρωες. Στην κοινωνική σύγχυση που ζούμε και μας στοιχειώνει, η παράσταση μοιάζει με την Ελλάδα της κρίσης, όπου μπήκαμε στο χορό και θα χορέψουμε. Το "μπλε του ουρανού" ή το μπλε του θυμού, για όλο το συναίσθημα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, είναι μια παράσταση που "κινείται" για να επανεφεύρει τις χαμένες ισορροπίες μας. Ο σουρεαλισμός είναι για πολλούς σήμερα ένας καθημερινός τρόπος ζωής. Θεωρώ ότι είναι μια εξαγνιστική παράσταση, ένα χορο group therapy, όπου ο καθένας μπορεί να βρει κάπου τον εαυτό του και να τον κοιτάξει από μακριά σαν θεατής. Θέλω να πιστεύω ότι η παράσταση θα είναι αφορμή για να επανασυνδεθεί καθένας με τον εαυτό του και όλοι εμείς με το κοινό. Στόχος μου ήταν να αισθανθούμε όλοι μια παρέα και να νιώσουμε μέσα από αυτή τη διαδραστική εμπειρία ότι δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν. Υπάρχει εκεί έξω "το γαλάζιο του ουρανού" που μας ενώνει. Στην απεραντοσύνη αυτή είμαστε όλοι ίδιοι»…
Σκηνοθεσία / παραγωγή: Γιώργος Βέττος
Ερμηνεύουν: Ξανθή Γεωργίου, Κωνσταντινιά Δήμου, Αθηνά Κουτσιανούλη, Γιώργος Λαμπρόπουλος, Αγγελική Μαραθιά, Γιώργος Στυλιανόπουλος, Τασος Σωτηράκης, Δων Χριστοδούλου
Η παράσταση ανεβαίνει από τις 3 Οκτωβρίου στο Θέατρο Αλκμήνη
Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες, του Ρόμπερτ Μούζιλ
«... Όσον αφορά τον Μπαζίνι, δε θα πω" κρίμα το παιδί "ό, τι και να γίνει. Ακόμα κι αν τον καταγγείλουμε, αν τον πλακώσουμε στο ξύλο ή αν έτσι για το κέφι μας τον βασανίσουμε μέχρι θανάτου, δε θα το πω. Γιατί δε μπορώ να φανταστώ, ότι ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να έχει κάποια σημασία στο θαυμαστό μηχανισμό του κόσμου ... αξίζει όσο κι ένα σκουλίκι στο δρόμο ... ».
Η νουβέλα του συγγραφέα του «Ανθρώπου δίχως ιδιότητες», γραμμένη στις αρχές του 20ου αιώνα, συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Παραμένει όμως, ακόμη και σήμερα, επικίνδυνα επίκαιρη. Η διασκευή τoυ έργου ανεβαίνει για πρώτη φορά στην ελληνική σκηνή.
Τρεις τρόφιμοι μιας στρατιωτικής σχολής, όπου εκπαιδεύονται τα παιδιά των «καλύτερων» οικογενειών της Αυστρίας, θα βουτήξουν στην πιο σκοτεινή πλευρά του εαυτού τους, τιμωρώντας βάναυσα τον «παραστρατημένο» συμμαθητή- εραστή τους. Ανάμεσά τους ο νεαρός Τέρλες, συνένοχος- παρατηρητής, θα νιώσει το αιφνίδιο και αναπότρεπτο ξύπνημα της σεξουαλικότητάς του. Μέσα στο ημίφως, στα μικρά καμαράκια αυτού του «αξιοπρεπούς κτιρίου», θα αποχαιρετήσει για πάντα την αθωότητα, θα αναρωτηθεί για την ηθική του και θα γνωρίσει την επικίνδυνη ηδονή του κακού. Του κακού που- αναπόφευκτα κάνει κανείς την αναγωγή- θα γενικευτεί στην Αυστρία, καθώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποια χρόνια αργότερα, όταν οι τρόφιμοι της στρατιωτικής σχολής θα είναι πλέον ενήλικοι αξιωματούχοι.
Μία πολύ ιδιάιτερη φωνή της γερμανόφωνης λογοτεχνίας είναι ο αυστριακός Ρόμπερτ Μούζιλ (1880-1942) Άφησε πίσω του δύο αριστουργήματα: το πρώτο από τα βιβλία του: Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες που το έγραψε πριν τον A’ παγκόσμιο πόλεμο και το τελευταίο του: Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, που το έγραφε κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου και δεν πρόλαβε να το τελειώσει.Όπως λένε οι ειδικοί "ποτέ δεν μουτζούρωνε τα χαρτιά του πάντα έγραφε" .Τίποτα περιττό στα λόγια του δηλαδή, μόνο τα απαραίτητα. Έτσι λοιπόν και στις αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες καταφέρνει ταυτόχρονα να αφηγηθεί μια ιστορία βασανισμού ενός οικοτρόφου από τους συμμαθητές τους, το ζοφερό και υποκριτικό κλίμα της εποχής που έπειτα γέννησε το τέρας του φασισμού, τις ηθικές και σεξουαλικές αναστατώσεις κάθε νέου που επιμελώς αποκρύπτονται μέχρι και σήμερα, αλλά και κι όλες εκείνες τις πλάγιες πτυχές της εσωτερικής ζωής των ανθρώπων που μόνο η ποίηση καταφέρνει να ψελλίσει καμιά φορά.
«Δεν πήρα κάποια στιγμή την απόφαση να κάνω ένα μυθιστόρημα στο θέατρο», λέει η σκηνοθέτης Γεωργία Μαυραγάνη. «Αντιθέτως το ότι είναι μυθιστόρημα είναι αποθαρρυντικό για μένα .Συνήθως οι διασκευές μυθιστορημάτων στο θέατρο δεν μου αρέσουν καθόλου .Έχει άλλο χρόνο το μυθιστόρημα από το θέατρο και αυτό είναι πάντα ένα σοβαρό δραματουργικό πρόβλημα προς επίλυση αλλά και μια ωραία πρόκληση ταυτοχρόνως .Είναι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα που θέλω να κάνω. Είναι η συγκεκριμένη ιστορία που θέλω να αφηγηθώ. Το διάβασα σχετικά πρόσφατα όταν άρχισα δηλαδή να δουλεύω με εφήβους στο θέατρο .Με μάγεψε η λεπτομερής, σχεδόν επιστημονικής φύσης και αγωνίας, περιγραφή της ανθρώπινης φύσης, με όλες τις υποκρισίες και τις αλήθειες της, που επιχειρεί εδώ ο Ρόμπερτ Μούζιλ. Αφορμή? Όσα πραγματικά του συνέβησαν όταν ήταν έφηβος-οικότροφος σε ένα στρατιωτικό Αυστριακό ίδρυμα στα τέλη 19 ου με αρχές του 20 ου αιώνα, που «προετοίμαζε" τα παιδιά των «καλών οικογενειών». Τι να πρωτοπώ? Το ότι ο ήρωας ανακαλύπτει την ομοφυλοφιλία του? Το ότι περιγράφεται με τον πιο ακριβή τρόπο η καταγωγή του Φασισμού? Το ότι κανείς από τους ήρωες δεν είναι ούτε απολύτως ένοχος αλλά ούτε και αθώος? Είναι ίσως το πιο προκλητικό αλλά τελείως διαφορετικό από τα άλλα πράγματα που έχω κάνει στο θέατρο».
Μετάφραση: Αλέξανδρος Ίσαρης
Διασκευή: Μαυραγάνη Γεωργία- Ομάδα Χάπι Εντ,
Σκηνοθεσία: Μαυραγάνη Γεωργία
Η παράσταση ανεβαίνει στο θέατρο Πόρτα από τον Φεβρουάριο του 2016
